درباره محمد ابراهیم آیتی بروجردی

محمد ابراهیم آیتی در سال  ۱۳۳۳هجری قمری در قریه گازار از توابع بیرجند در خانواده‏ای روحانی و شیعه متولد شد. وی از هفت سالگی برای فراگیری قرآن و خواندن كتاب‌های فارسی مذهبی و اخلاقی وارد جلسات استادان آن زمان در شهر خود شد.

محمد ابراهیم آیتی مقدمات عربی را از پدرش شیخ محمد قائنی یاد گرفت. پس از آن شرح «طرالندی» و «القیه» ابن مالك «سیوطی» و «شرح جامی» را نزد همان ملا عبداللّه و «محمد ابراهیم بویكی» خواند.  سیزده ساله بود كه برای ادامه تحصیل به شهر بیرجند رفت و مدت پنج سال در مدرسه معصومیه كتاب‌های «حاشیه» ملاعبداللّه یزدی و «شرح شمسیه» در منطق، «شرح نظام» «مغنی البیب» در صرف و نحو و قسمتی از «مطوّل» در معانی و بیان و بدیع و «معالم» و قسمتی از «قوانین الاصول» میرزای قمی در اصول، «تبصرة» علامه حلّی و «شرح لمعه» شهید ثانی در فقه و مختصری حساب و هیأت و مقداری از شرح «سبعة معلّقه» را خواند.

وی برای مدت پنج سال در شهر بیرجند از محضر مرحوم حاج شیخ محمد باقر آیتی بیرجندی و آیت اللّه حاج شیخ محمد حسین آیتی و مرحوم شیخ غلامرضا فاضل و آقای حاج شیخ محمد علی ربّانی و مرحوم حاج ملا محمد دهكی استفاده برد.

هیجده ساله بود كه برای ادامه تحصیل به مشهد مقدس رفت و در مدرسه باقریه ساكن شد و بقیه شرح لمعه و مطول و قسمتی از فصول و قسمت منطق شرح منظومه حاج ملا هادی سبزواری و آنگاه تمام سطح مكاسب، رسائل شیخ انصاری و كفایه آخوند خراسانی را در محضر استادان فرا گرفت.

هیئت قدیم را نیز نزد مرحوم حاج شیخ هاشم قزوینی و آقا شیخ مجتبی قزوینی و آیت اللّه میرزا حسین فقیه سبزواری و آیت اللّه ادیب نیشابوری و مرحوم حاج شیخ حسن پایین خیابانی و برخی اساتید دیگر خواند.

در همان حال با درس خارج فقه و معارف مرحوم آقا میرزا مهدی اصفهانی آشنا شد و از این راه با فلسفه قدیم مأنوس شد. آیتی پس از فراگیری دروس حوزه‏های علوم دینی به دانشگاه راه یافت و در دانشكده معقول و منقول تهران تحصیل كرد و موفق به اخذ درجه دكتری شد.

ایشان علاوه بر علوم اسلامی و ادبیات عرب به زبان انگلیسی نیز احاطه كامل داشت و از این راه با اندیشه‏های غربی و متون و روش تحقیق آنان آشنا شد.

از امتیازات بسیار ارزنده حیات علمی محمد ابراهیم آیتی این است كه او هرگز خود را در علوم متداول حوزه‏ها و مجامع علمی محدود نساخت. بدینسان او در تاریخ دوره اسلامی و تاریخ پیامبر و اهل بیت نیز تلاش فراوان كرد و یكی از متخصصان این رشته در آمد و از تألیفات ایشان نیز این نكته است.

از دوستان محمد ابراهیم آیتی، می‌توان به شهید مطهری، آیت اللّه بهشتی و آیت اللّه طالقانی اشاره کرد که با یکدیگر مراوده علمی نیز داشتند.

محمد ابراهیم آیتی پس از کسب مدرک دکتری خود در دانشكده علوم معقول و منقول مشغول به تدریس شد و درس‌های تاریخ اسلام، تاریخ تمدن اسلام، فقه (دوره لیسانس) و فقه الحدیث (دوره دكتری) را درس می‏داد.

وی در انجمن اسلامی مهندسان، جلسات ماهانه دینی كه شهید مطهری نیز سخنرانی داشت شركت داشت و به سخنرانی‌های ارزشمندی می‏پرداخت. یكی از تلاش‏های تحسین برانگیز ایشان تلاش در راه انتشار كتاب‌های مذهبی بود كه از آن جمله تلاش گروهی ایشان و همراهانش منشأ ایجاد « شركت انتشار» گردید. او در راه اصلاح ساختار فرهنگی و اجتماعی جامعه خویش از هیچ خدمتی فروگذار نكرد و با قلم و زبان و دست خویش هر آنچه كرد برای احیای فكر دینی و اندیشه الهی بود. او همچنین در پرداختن به برخی موضوعات اسلامی و پیراستن نقص‏ها و خرافه‏ها متون اصیل و استواری را عرضه كرد .

از خصوصیات محمد ابراهیم آیتی تحقیق‏های نو و بدیع است. او در تاریخ به بررسی و كنكاشی ارزنده پرداخت و نكات ابهام و نقاط كور را شناسایی كرد و به بحث و بررسی در آن پرداخت.

محمد ابراهیم آیتی در سوم جمادی الثانیه ۱۳۸۴ قمری مطابق با هفدهم ۱۳۴۳ شمسی بر اثر سانحه تصادف جان خویش را از دست داد. پیكر ایشان در قبرستان ابوحسن قم دفن شده است.

* آثار :
۱- افکار جاوید محمد
 ۲- آندلس یا تاریخ حكومت مسلمین در اروپا
۳- آیینه اسلام
۴- بررسی تاریخ عاشورا
۵- تاریخ پیامبر اسلام
۶- ترجمه البلدان یعقوبی
۷- ترجمه تاریخ یعقوبی
۸- تصحیح تفسیر شریف لاهیجی
۹- خطبه‏های رسول اكرم(ص
۱۰- راه و رسم تبلیغ
۱۱- سرمایه سخن
۱۲- سیمای امیرالمؤمنین از مسجدالحرام تا مسجد كوفه
۱۳- شهدای اسلام
۱۴- فهرست ابواب و فصول اسفار
۱۵- كتاب و سنت
۱۶- گفتار عاشورا
۱۷- مجموعه سخنرانیها در مورد شخصیت‏های برجسته عالم اسلام
۱۸- مرجعیت و روحانیت
۱۹- مقولات عشر
۲۰- همه مسؤول یكدیگریم