کد مطلب : ۱۷۵۴۹
نشست چهارم شعر هیئت :مخاطب‌شناسی شعر هیئت
مخاطب‌شناسی شعر هیئت
قاسم صرافان
۱ مقدمه
در این نوشتار تلاش گردیده است که با دسته بندی مخاطبین شعر هیات بر اساس انواع معیارهای موجود، مانند شرایط سنی، اقلیمی و ... تصویری دقیق تر از وضع موجود ارائه نمود.
شناخت انواع شعر و ارتباط دسته‌های مختلف مخاطبین با هر یک از آنها می‌تواند منتهی به ایجاد جداولی گردد که در تحلیل وضعیت مخاطبین شعر هیات قابل استفاده خواهد بود.
همچنین با ارائه نمونه‌هایی از هر دسته می‌توان در قالب پرسشنامه هایی به ذهنیت مخاطبین در مورد هر یک از انواع شعر پی برد.
همین روش در مورد انواع جلسات مداحی نیز قابل تعمیم می‌باشد و میزان اقبال مخاطبین به یک جلسه یا مداح خاص، می‌تواند در شناخت بهتر ذهنیت مخاطبین شعر هیات تعیین کننده باشد.
البته این مقاله بیشتر به روشهایی پرداخته است که می‌تواند پس از اجرا و انجام مطالعات میدانی و پر کردن پرسشنامه‌ها به نتایج قابل تحلیل منتهی شود. بدیهی است که نتایج نهایی قابل ارزیابی پس از جمع آوری اطلاعات آماری بر اساس روشها و پرسشنامه‌ها و معیارهای مطرح شده در این مقاله، حاصل خواهد گردید.
ملاکهای تفکیک مخاطب:
۱.۱ تفکیک کیفی:
• خاص:
o مخاطبین هیاتی
o مخاطبین ادبی
• عام:
o مخاطبین مذهبی
o مخاطبین معمولی
۱.۲ تفکیک سنی:
• کهنسال
• میانسال
• جوان
• کودک و نوجوان
۱.۳ تفکیک اقلیمی:
بر اساس شرایط اقلیمی در مناطق مختلف کشور و بر اساس شرایط فرهنگی و تاریخی حاکم ، ذائقه شعری مخاطبین متفاوت خواهد شد.
۱.۴ تفکیک فضایی:
• هیاتی: مسجد، حسینیه، تکیه، منزل و ...
• سالنی: اداره، مدرسه، دانشگاه، شب شعر و ...
۱.۵ تفکیک جلسه‌ای:
• روضه محور: علی انسانی، حسن خلج
• سبک محور : محمود کریمی، محمد طاهری،
• محتوا محور: مهدی میرداماد، میثم مطیعی
• شور محور: جواد مقدم، حمید علیمی
۱.۶ سایر معیارها :
• تفکیک جنسیتی
• تفکیک معرفتی
۲ ملاکهای تفکیک اشعار:
۲.۱ تفکیک زمانی:
• کهن :
o بلند مرتبه شاهی ز صدر زین افتاد.... (مرحوم مقبل)
o باز این چه شورش است که در خلق عالم است ... (محتشم کاشانی)
o ای در سفینه دو جهان ناخدا علی / ممسوس در حقیقت ذات خدا علی
در بدر، بدر بدری و در قدر، قدر قدر / هم هل اتاست مدح تو هم لا فتی علی (غلامرضا سازگار)
• معاصر:
o نشسته ام بنویسم که بال یعنی تو / عروج کردن سمت کمال یعنی تو (لطیفیان)
o دیگر شکستن ندارد ، بال و پر کوچک من / میترسم از هم بپاشد ، این پیکر کوچک من (احمد علوی)
o مولای ما نمونه دیگر نداشته است / اعجاز خلقت است و برابر نداشته است (سید حمید برقعی)
o این پسر كیست؟ كه گل صورت از او دزدیده است / سیزده بار زمین، دور قدش گردیده است (حیدر منصوری)
• نو معاصر(مدرن)
o در ساعتی شگفت، مکعّب شکست و بعد / مردی به جای قبله ی مردم نشست و بعد
رکعـت شـد و نمـاز شد و حمـد و سوره شد / آمـد طلسم مسجـدیـان را شکــست و بعد (رضا جعفری)
o نمره ي صندلی ام باز در آمد ، هشت است / ساعت رفتن من نیز به مشهد ، هشت است
همه جا مضربی از هشت و به تخت اعداد / آنکه امروز نشسته است به مسند هشت است
بین ما مردم ایران نود و نه درصد / عدد حاجتمان پنج نباشد ، هشت است
کربلایی ست دلم در وسط مشهد تو / کسر بر نُه شود هفتاد و دو درصد ، هشت است
علی و فاطمه را هشت عدد حرف بس است / حاصل ضرب دو تا اسم محمد ، هشت است
عدد چهار همان پرچم سبز حرمت / یازده شکل دو گلدسته و گنبد ، هشت است
هفتِ بی تاب ترینت لب پایین من است / گر برویش لب بالایی مرقد ، هشت است
هشتمین بیت رسیده است که تاکید کنم / بهترین ساعت پرواز به مشهد ، هشت است
(مهدی رحیمی)
۲.۲ تفکیک گونه‌ای:
• حماسی:
o تیغ را بالا که بردی آسمان رنگش پرید / تا فرود آمد زمین خود را کمی پایین کشید
ذوالفقار آنگونه با سرعت به هر کس خورده است/ مدتی مبهوت مانده تا بفهمد مرده است (قاسم صرافان)
o طوری ز چارچوب در قلعه کنده است / انگار قلعه هیچ زمان در نداشته است (حمید برقعی)
• مدحی:
o «لا اله»َم ! کجای «الا» یی؟ روح دریا ! کجای دریایی؟ / مثل آبی به چشم ماهی‌ها، ای «هوالظاهر»ی که پیدا نیست ( قاسم صرافان)
o كس نيست اين چنين اسد بي بدل كه تو / كس نيست اين چنين همه علم و عمل كه تو ( محمد سهرابی)
o راه او سخت بود و آسان شد ، مرد ده ساله ای مسلمان شد / وپس از نام او خدا فرمود که علیه سلام بگذارند ( احمد علوی)
o زهرا اگر نبود خدا مظهری نداشت / توحید انعکاس نمایانتری نداشت ( لطیفیان)
o وقتش رسیده تا به تن قبله جان دهند / در قاب کعبه وجه خدا را نشان دهند ( محسن عرب خالقی)
• روضه‌ای:
o شاید تو خواستی غزلی را که نذر توست / اینگونه زخم خورده و بی سر بیاورم
یک قطعه خواندی از سر نی، شاعرت شدم / آن قطعه را نشد به غزل دربیاورم ( حسن بیاتانی)
o تیر نگذاشت که یک جمله به آخر برسد / هیچ کس حدس نمی زد که چنین سر برسد (علیرضا لک)
o عصای پیری بابا مقابلم نشِکن / توان بده به منِ ناتوان علی اکبر
کنار جسم تو رسم جهان عوض شده است / نشسته پیر کنار جوان علی اکبر (عطیه سادات حجتی)
o تا لاله گون شود کفنم بیشتر زدند / از قصد روی زخم تنم بیشتر زدند
قبل از شروع ذکر رجز مشکلی نبود / گفتم که زاده ی حسنم بیشتر زدند ( عباس احمدی)
o علی اکبر که جوشن داشت آن شد / تو که جوشن نداری وای بر من (رضا جعفری)
o تو خودت قاسمی و سر زده تقسیم شدی / دو هجا بودی و حالا دو هجا بیشتری ( علی اکبر لطیفیان)
تفکیک زبانی:
• انجمنی:
o بگذار که این باغ درش گم شده باشد / گل‌های ترش برگ و برش گم شده باشد
جز چشم به راهی به چه دل خوش کند این باغ / گر قاصدک نامه برش گم شده باشد
پیچیده شمیمت همه جا ای تن بی سر / چون شیشه عطری که درش گم شده باشد....
(سعید بیابانکی)
o چه روزها که یک به یک غروب شد، نیآمدی / چه اشکها که در گلو، رسوب شد نیآمدی
خلیل آتشین سخن، تبر به دوش بت شکن / خدای ما دوباره سنگ و چوب شد نیآمدی
برای ما که خسته ایم و دل شکسته ایم، نه / برای عده ای، ولی چه خوب شد نیآمدی
تمام طول هفته را در انتظار جمعه ام / دوباره صبح، ظهر، نه، غروب شد نیآمدی
(مهدی جهاندار)
• هیاتی
o تو آن دعای رسولی كه مستجاب شدی / برای خانه ی خورشید آفتاب شدی
یگانه دختر احمد شدن مراد نبود / برای ام ابیهایی انتخاب شدی ( علی اکبر لطیفیان)
o تو خودت خواسته ای دار و ندارم باشی/ کاش لطفی کنی و آخر کارم باشی
قول دادی به همه پس به خدا می آیی / هر که یک بار بیاید تو سه جا می آیی (مجيد تال)
• ترکیبی
o خون گریه می کنند چرا نعل اسب ها / سخت است روضه ی تن در خون تپیده ات
بر بیت بیت پیکر تو خیره مانده ام / آه ای غزل! چگونه ببینم قصیده ات!
( جواد شرافت)
o پدر! آخر چرا دنیا به ما آسان نمی گیرد؟ / غروب غربت ما از چه رو پایان نمی گیرد؟
پدر! حالا که تو در آسمان هستی بپرس از ابر / که من از تشنگی پر پر زدم، باران نمی گیرد؟
علی اکبر پس از این شانه بر مویم نخواهد زد / علی اصغر سر انگشت مرا دندان نمی گیرد
به بازی باز هم خود را به مردن زد عمو جانم / ولی با بوسه هایم چون همیشه جان نمی گیرد
نگاه عمه طعم اشک دارد، امشب تلخی ست / دل دریایی او بی دلیل این سان نمی گیرد
نمی دانم چرا این ذوالجناح مهربان امشب / تمرّد می کند، از هیچ کس فرمان نمی گیرد
پدر! می ترسم، این تشویش را پایان نخواهی داد؟ / دلم آرام جز با چند خط قرآن نمی گیرد
(آرش شفاعی)
۲.۳ تفکیک محتوایی:
• عاطفی: بیان عاطفی یا حماسی با هدف بیشترین تاثیرگذاری بر احساسات مخاطب
o چقدر برتن تو پیرهن بزرگ شده؟! / تن تو آب شده یاکفن بزرگ شده؟! ( مهدی نظری)
• عارفانه: بیان نمادین عارفانه و عاشقانه که دارای معانی عمیق در بطن شعر است
o برای درددل تو مفید نیست کسی / وگرنه نامه برای مفید می آید
o و حاجیان همه یک روز صبح می گویند: / چقدر بر تن کعبه سفید می آید (حسن بیاتانی)
• عالمانه: بیان نظم گونه با اتکا بر روایات و واقعیتها با دخالت کمتر قوه خیال شاعر
o ره توشه ي من نيست به جز حیر‌ا‌نی / جز معصیت و جهالت و نادا‌نی
o شد آخر کار من، ولي دلگرمم / با لطف تو که تُبدِ‌ئُ بِالاِحسا‌نِي ( یوسف رحیمی)
۳ جدول ارتباطی مخاطبین با انواع شعر
با کمک این جداول می‌توان ارتباط میان ابعاد مختلف اشعار موجود در هیات را تعریف و در تحلیل فضای شعر هیات از آن استفاده نمود. نمونه ای از این جداول ارتباطی در ادامه آمده است. بجای علامت * به معنای کاملا مرتبط و علامت + به معنای نسبتا مرتبط، می‌توان از وزن عددی یا درصد نیز استفاده نمود.
راه بدست آوردن دقیقتر میزان ارتباط هر سطر و ستون استفاده از پرسشنامه و تحقیقات میدانی است.
¬ کهنسال میانسال جوان کهن معاصر نو معاصر حماسی مدحی روضه‌ای انجمنی هیاتی ترکیبی عاطفی عارفانه عالمانه
کهنسال * + * * * + +
میانسال * + + * * + * +
جوان + * * * * + * * *
کهن * * + + + * * +
معاصر + + + * * * + + +
نو معاصر * + * * * * * *
حماسی * + * + * +
مدحی + + * + + * * * * * * +
روضه‌ای * * * + * * * + *
انجمنی + + * * * +
هیاتی * * * * * * * * * * +
ترکیبی + * + * + * + * +
عاطفی * * * + * * * * + * *
عارفانه + + * + + * + +
عالمانه + + +
۴ پرسشنامه پیشنهادی:
استفاده از پرسشنامه و تحقیقات میدانی می‌تواند پایه خوبی جهت ارزیابی دقیقتری از شرایط و سطح مخاطبین شعر هیات از نظر ذهنی، ذوقی و معرفتی باشد. این پرسشنامه ها می‌تواند به صورت دوره‌ای پس از اجرای راهکاری پیشنهادی مجددا مورد استفاده قرار گرفته و میزان بهبود احتمالی را مشخص سازد. همچنین با قراردادن شعرهای آسیب دار و ضعیف می‌توان قدرت تشخیص مخاطب را مورد سنجش قرار داد.
سن: تحصیلات: محل تولد:
۱. آیا به صورت مستمر در جلسات هیات شرکت می‌کنید؟
۲. بیشتر به نوع خواندن کدام مداح علاقه مندید؟
۳. بیشتر به شعر کدامیک از شعرای اهل بیت علاقه مندید؟
۴. چقدر از شعرهایی که در هیاتها خوانده می‌شود راضی هستید؟
۵. به چه نوع شعری بیشتر علاقه مندید؟ روضه □ مدح □ حماسه □
۶. میزان علاقه خود به اشعار زیر را مشخص کنید از ۵- الی ۵
• یک نمونه کهن
• یک نمونه معاصر
• یک نمونه نو معاصر
• یک نمونه حماسی
• یک نمونه مدحی
• یک نمونه روضه‌ای
• یک نمونه انجمنی
• یک نمونه هیاتی
• یک نمونه ترکیبی
• یک نمونه عاطفی
• یک نمونه عارفانه
• یک نمونه عالمانه
۷. یک یا چند مورد از شعرهایی که بیشترین تاثیر را بر روی شما داشته است بنویسید:
۵ برچسب گذاری و آمار گیری از اشعار
با آمار گرفتن از یک مجموعه تصادفی از شعرهای معاصر و برچسب گذاری این آثار از نظر نوع، زبان و...، و با توجه به رابطه معنادار میان عرضه و تقاضا، می‌توان ارزیابی خوبی از میانگین ذائقه مخاطبین شعر هیات بدست آورد.
درصد اشعار سروده شده با همه معیارهای مشخص شده زمانی، زبانی، محتوایی و ... می‌تواند به صورت ضمنی بیانگر تاثیر میزان استقبال مخاطبین بر نوع سرایش شعرا باشد
۶ آسیب‌های شناخته شده مخاطب
۶.۱ گرایش به روضه‌های شدید و فاش
۶.۲ گرایش به روضه‌های ابداعی
۶.۳ گرایش به مبالغه در مدح و حماسه
۶.۴ عدم تشخیص کامل شعرهای موهن و ضعیف
۶.۵ رکود ذوقی (عدم پرورش و ارتقاء ذائقه در طول زمان)
۶.۶ توجه بیشتر به صدا و شخص خواننده بجای توجه به محتوای شعر
۶.۷ فقدان استقلال ذوقی و تحت تاثیر جو بودن
راهکارهای پیشنهادی:
۶.۸ استفاده بیشتر از شعر خوانی شعرا در جلسات هیات
۶.۹ حضور مداحان در جلسات نقد شعر
۶.۱۰ حرکت شعرا به سمت سرایش شعرهای سهل ممتنع
۶.۱۱ تاکید بیشتر مداحان بر ابیات معرفتی اشعار بجای ابیات صرفا عاطفی
۶.۱۲ استفاده بیشتر مداحان از شعرهای ترکیبی و انجمنی
۶.۱۳ ایجاد وبسایتی جهت ارزشگذاری و رتبه بندی آثار در رسانه
۶.۱۴ استخراج شاخص های ارزشگذاری و نقد ویژه هر یک از انواع شعر
۶.۱۵ پخش هدف مند شعرها و مداحی ها توسط رسانه با مشورت شورای شعر هیات
۶.۱۶ برگزاری برنامه‌های هدفمند برای مخاطبین هیاتها (مثل مسابقه تشخیص نقاط ضعف و قوت اشعار)
قاسم صرافان
۱ مقدمه
در این نوشتار تلاش گردیده است که با دسته بندی مخاطبین شعر هیات بر اساس انواع معیارهای موجود، مانند شرایط سنی، اقلیمی و ... تصویری دقیق تر از وضع موجود ارائه نمود.
شناخت انواع شعر و ارتباط دسته‌های مختلف مخاطبین با هر یک از آنها می‌تواند منتهی به ایجاد جداولی گردد که در تحلیل وضعیت مخاطبین شعر هیات قابل استفاده خواهد بود.
همچنین با ارائه نمونه‌هایی از هر دسته می‌توان در قالب پرسشنامه هایی به ذهنیت مخاطبین در مورد هر یک از انواع شعر پی برد.
همین روش در مورد انواع جلسات مداحی نیز قابل تعمیم می‌باشد و میزان اقبال مخاطبین به یک جلسه یا مداح خاص، می‌تواند در شناخت بهتر ذهنیت مخاطبین شعر هیات تعیین کننده باشد.
البته این مقاله بیشتر به روشهایی پرداخته است که می‌تواند پس از اجرا و انجام مطالعات میدانی و پر کردن پرسشنامه‌ها به نتایج قابل تحلیل منتهی شود. بدیهی است که نتایج نهایی قابل ارزیابی پس از جمع آوری اطلاعات آماری بر اساس روشها و پرسشنامه‌ها و معیارهای مطرح شده در این مقاله، حاصل خواهد گردید.
ملاکهای تفکیک مخاطب:
۱.۱ تفکیک کیفی:
• خاص:
o مخاطبین هیاتی
o مخاطبین ادبی
• عام:
o مخاطبین مذهبی
o مخاطبین معمولی
۱.۲ تفکیک سنی:
• کهنسال
• میانسال
• جوان
• کودک و نوجوان
۱.۳ تفکیک اقلیمی:
بر اساس شرایط اقلیمی در مناطق مختلف کشور و بر اساس شرایط فرهنگی و تاریخی حاکم ، ذائقه شعری مخاطبین متفاوت خواهد شد.
۱.۴ تفکیک فضایی:
• هیاتی: مسجد، حسینیه، تکیه، منزل و ...
• سالنی: اداره، مدرسه، دانشگاه، شب شعر و ...
۱.۵ تفکیک جلسه‌ای:
• روضه محور: علی انسانی، حسن خلج
• سبک محور : محمود کریمی، محمد طاهری،
• محتوا محور: مهدی میرداماد، میثم مطیعی
• شور محور: جواد مقدم، حمید علیمی
۱.۶ سایر معیارها :
• تفکیک جنسیتی
• تفکیک معرفتی
۲ ملاکهای تفکیک اشعار:
۲.۱ تفکیک زمانی:
• کهن :
o بلند مرتبه شاهی ز صدر زین افتاد.... (مرحوم مقبل)
o باز این چه شورش است که در خلق عالم است ... (محتشم کاشانی)
o ای در سفینه دو جهان ناخدا علی / ممسوس در حقیقت ذات خدا علی
در بدر، بدر بدری و در قدر، قدر قدر / هم هل اتاست مدح تو هم لا فتی علی (غلامرضا سازگار)
• معاصر:
o نشسته ام بنویسم که بال یعنی تو / عروج کردن سمت کمال یعنی تو (لطیفیان)
o دیگر شکستن ندارد ، بال و پر کوچک من / میترسم از هم بپاشد ، این پیکر کوچک من (احمد علوی)
o مولای ما نمونه دیگر نداشته است / اعجاز خلقت است و برابر نداشته است (سید حمید برقعی)
o این پسر كیست؟ كه گل صورت از او دزدیده است / سیزده بار زمین، دور قدش گردیده است (حیدر منصوری)
• نو معاصر(مدرن)
o در ساعتی شگفت، مکعّب شکست و بعد / مردی به جای قبله ی مردم نشست و بعد
رکعـت شـد و نمـاز شد و حمـد و سوره شد / آمـد طلسم مسجـدیـان را شکــست و بعد (رضا جعفری)
o نمره ي صندلی ام باز در آمد ، هشت است / ساعت رفتن من نیز به مشهد ، هشت است
همه جا مضربی از هشت و به تخت اعداد / آنکه امروز نشسته است به مسند هشت است
بین ما مردم ایران نود و نه درصد / عدد حاجتمان پنج نباشد ، هشت است
کربلایی ست دلم در وسط مشهد تو / کسر بر نُه شود هفتاد و دو درصد ، هشت است
علی و فاطمه را هشت عدد حرف بس است / حاصل ضرب دو تا اسم محمد ، هشت است
عدد چهار همان پرچم سبز حرمت / یازده شکل دو گلدسته و گنبد ، هشت است
هفتِ بی تاب ترینت لب پایین من است / گر برویش لب بالایی مرقد ، هشت است
هشتمین بیت رسیده است که تاکید کنم / بهترین ساعت پرواز به مشهد ، هشت است
(مهدی رحیمی)
۲.۲ تفکیک گونه‌ای:
• حماسی:
o تیغ را بالا که بردی آسمان رنگش پرید / تا فرود آمد زمین خود را کمی پایین کشید
ذوالفقار آنگونه با سرعت به هر کس خورده است/ مدتی مبهوت مانده تا بفهمد مرده است (قاسم صرافان)
o طوری ز چارچوب در قلعه کنده است / انگار قلعه هیچ زمان در نداشته است (حمید برقعی)
• مدحی:
o «لا اله»َم ! کجای «الا» یی؟ روح دریا ! کجای دریایی؟ / مثل آبی به چشم ماهی‌ها، ای «هوالظاهر»ی که پیدا نیست ( قاسم صرافان)
o كس نيست اين چنين اسد بي بدل كه تو / كس نيست اين چنين همه علم و عمل كه تو ( محمد سهرابی)
o راه او سخت بود و آسان شد ، مرد ده ساله ای مسلمان شد / وپس از نام او خدا فرمود که علیه سلام بگذارند ( احمد علوی)
o زهرا اگر نبود خدا مظهری نداشت / توحید انعکاس نمایانتری نداشت ( لطیفیان)
o وقتش رسیده تا به تن قبله جان دهند / در قاب کعبه وجه خدا را نشان دهند ( محسن عرب خالقی)
• روضه‌ای:
o شاید تو خواستی غزلی را که نذر توست / اینگونه زخم خورده و بی سر بیاورم
یک قطعه خواندی از سر نی، شاعرت شدم / آن قطعه را نشد به غزل دربیاورم ( حسن بیاتانی)
o تیر نگذاشت که یک جمله به آخر برسد / هیچ کس حدس نمی زد که چنین سر برسد (علیرضا لک)
o عصای پیری بابا مقابلم نشِکن / توان بده به منِ ناتوان علی اکبر
کنار جسم تو رسم جهان عوض شده است / نشسته پیر کنار جوان علی اکبر (عطیه سادات حجتی)
o تا لاله گون شود کفنم بیشتر زدند / از قصد روی زخم تنم بیشتر زدند
قبل از شروع ذکر رجز مشکلی نبود / گفتم که زاده ی حسنم بیشتر زدند ( عباس احمدی)
o علی اکبر که جوشن داشت آن شد / تو که جوشن نداری وای بر من (رضا جعفری)
o تو خودت قاسمی و سر زده تقسیم شدی / دو هجا بودی و حالا دو هجا بیشتری ( علی اکبر لطیفیان)
تفکیک زبانی:
• انجمنی:
o بگذار که این باغ درش گم شده باشد / گل‌های ترش برگ و برش گم شده باشد
جز چشم به راهی به چه دل خوش کند این باغ / گر قاصدک نامه برش گم شده باشد
پیچیده شمیمت همه جا ای تن بی سر / چون شیشه عطری که درش گم شده باشد....
(سعید بیابانکی)
o چه روزها که یک به یک غروب شد، نیآمدی / چه اشکها که در گلو، رسوب شد نیآمدی
خلیل آتشین سخن، تبر به دوش بت شکن / خدای ما دوباره سنگ و چوب شد نیآمدی
برای ما که خسته ایم و دل شکسته ایم، نه / برای عده ای، ولی چه خوب شد نیآمدی
تمام طول هفته را در انتظار جمعه ام / دوباره صبح، ظهر، نه، غروب شد نیآمدی
(مهدی جهاندار)
• هیاتی
o تو آن دعای رسولی كه مستجاب شدی / برای خانه ی خورشید آفتاب شدی
یگانه دختر احمد شدن مراد نبود / برای ام ابیهایی انتخاب شدی ( علی اکبر لطیفیان)
o تو خودت خواسته ای دار و ندارم باشی/ کاش لطفی کنی و آخر کارم باشی
قول دادی به همه پس به خدا می آیی / هر که یک بار بیاید تو سه جا می آیی (مجيد تال)
• ترکیبی
o خون گریه می کنند چرا نعل اسب ها / سخت است روضه ی تن در خون تپیده ات
بر بیت بیت پیکر تو خیره مانده ام / آه ای غزل! چگونه ببینم قصیده ات!
( جواد شرافت)
o پدر! آخر چرا دنیا به ما آسان نمی گیرد؟ / غروب غربت ما از چه رو پایان نمی گیرد؟
پدر! حالا که تو در آسمان هستی بپرس از ابر / که من از تشنگی پر پر زدم، باران نمی گیرد؟
علی اکبر پس از این شانه بر مویم نخواهد زد / علی اصغر سر انگشت مرا دندان نمی گیرد
به بازی باز هم خود را به مردن زد عمو جانم / ولی با بوسه هایم چون همیشه جان نمی گیرد
نگاه عمه طعم اشک دارد، امشب تلخی ست / دل دریایی او بی دلیل این سان نمی گیرد
نمی دانم چرا این ذوالجناح مهربان امشب / تمرّد می کند، از هیچ کس فرمان نمی گیرد
پدر! می ترسم، این تشویش را پایان نخواهی داد؟ / دلم آرام جز با چند خط قرآن نمی گیرد
(آرش شفاعی)
۲.۳ تفکیک محتوایی:
• عاطفی: بیان عاطفی یا حماسی با هدف بیشترین تاثیرگذاری بر احساسات مخاطب
o چقدر برتن تو پیرهن بزرگ شده؟! / تن تو آب شده یاکفن بزرگ شده؟! ( مهدی نظری)
• عارفانه: بیان نمادین عارفانه و عاشقانه که دارای معانی عمیق در بطن شعر است
o برای درددل تو مفید نیست کسی / وگرنه نامه برای مفید می آید
o و حاجیان همه یک روز صبح می گویند: / چقدر بر تن کعبه سفید می آید (حسن بیاتانی)
• عالمانه: بیان نظم گونه با اتکا بر روایات و واقعیتها با دخالت کمتر قوه خیال شاعر
o ره توشه ي من نيست به جز حیر‌ا‌نی / جز معصیت و جهالت و نادا‌نی
o شد آخر کار من، ولي دلگرمم / با لطف تو که تُبدِ‌ئُ بِالاِحسا‌نِي ( یوسف رحیمی)
۳ جدول ارتباطی مخاطبین با انواع شعر
با کمک این جداول می‌توان ارتباط میان ابعاد مختلف اشعار موجود در هیات را تعریف و در تحلیل فضای شعر هیات از آن استفاده نمود. نمونه ای از این جداول ارتباطی در ادامه آمده است. بجای علامت * به معنای کاملا مرتبط و علامت + به معنای نسبتا مرتبط، می‌توان از وزن عددی یا درصد نیز استفاده نمود.
راه بدست آوردن دقیقتر میزان ارتباط هر سطر و ستون استفاده از پرسشنامه و تحقیقات میدانی است.
¬ کهنسال میانسال جوان کهن معاصر نو معاصر حماسی مدحی روضه‌ای انجمنی هیاتی ترکیبی عاطفی عارفانه عالمانه
کهنسال * + * * * + +
میانسال * + + * * + * +
جوان + * * * * + * * *
کهن * * + + + * * +
معاصر + + + * * * + + +
نو معاصر * + * * * * * *
حماسی * + * + * +
مدحی + + * + + * * * * * * +
روضه‌ای * * * + * * * + *
انجمنی + + * * * +
هیاتی * * * * * * * * * * +
ترکیبی + * + * + * + * +
عاطفی * * * + * * * * + * *
عارفانه + + * + + * + +
عالمانه + + +
۴ پرسشنامه پیشنهادی:
استفاده از پرسشنامه و تحقیقات میدانی می‌تواند پایه خوبی جهت ارزیابی دقیقتری از شرایط و سطح مخاطبین شعر هیات از نظر ذهنی، ذوقی و معرفتی باشد. این پرسشنامه ها می‌تواند به صورت دوره‌ای پس از اجرای راهکاری پیشنهادی مجددا مورد استفاده قرار گرفته و میزان بهبود احتمالی را مشخص سازد. همچنین با قراردادن شعرهای آسیب دار و ضعیف می‌توان قدرت تشخیص مخاطب را مورد سنجش قرار داد.
سن: تحصیلات: محل تولد:
۱. آیا به صورت مستمر در جلسات هیات شرکت می‌کنید؟
۲. بیشتر به نوع خواندن کدام مداح علاقه مندید؟
۳. بیشتر به شعر کدامیک از شعرای اهل بیت علاقه مندید؟
۴. چقدر از شعرهایی که در هیاتها خوانده می‌شود راضی هستید؟
۵. به چه نوع شعری بیشتر علاقه مندید؟ روضه □ مدح □ حماسه □
۶. میزان علاقه خود به اشعار زیر را مشخص کنید از ۵- الی ۵
• یک نمونه کهن
• یک نمونه معاصر
• یک نمونه نو معاصر
• یک نمونه حماسی
• یک نمونه مدحی
• یک نمونه روضه‌ای
• یک نمونه انجمنی
• یک نمونه هیاتی
• یک نمونه ترکیبی
• یک نمونه عاطفی
• یک نمونه عارفانه
• یک نمونه عالمانه
۷. یک یا چند مورد از شعرهایی که بیشترین تاثیر را بر روی شما داشته است بنویسید:
۵ برچسب گذاری و آمار گیری از اشعار
با آمار گرفتن از یک مجموعه تصادفی از شعرهای معاصر و برچسب گذاری این آثار از نظر نوع، زبان و...، و با توجه به رابطه معنادار میان عرضه و تقاضا، می‌توان ارزیابی خوبی از میانگین ذائقه مخاطبین شعر هیات بدست آورد.
درصد اشعار سروده شده با همه معیارهای مشخص شده زمانی، زبانی، محتوایی و ... می‌تواند به صورت ضمنی بیانگر تاثیر میزان استقبال مخاطبین بر نوع سرایش شعرا باشد
۶ آسیب‌های شناخته شده مخاطب
۶.۱ گرایش به روضه‌های شدید و فاش
۶.۲ گرایش به روضه‌های ابداعی
۶.۳ گرایش به مبالغه در مدح و حماسه
۶.۴ عدم تشخیص کامل شعرهای موهن و ضعیف
۶.۵ رکود ذوقی (عدم پرورش و ارتقاء ذائقه در طول زمان)
۶.۶ توجه بیشتر به صدا و شخص خواننده بجای توجه به محتوای شعر
۶.۷ فقدان استقلال ذوقی و تحت تاثیر جو بودن
راهکارهای پیشنهادی:
۶.۸ استفاده بیشتر از شعر خوانی شعرا در جلسات هیات
۶.۹ حضور مداحان در جلسات نقد شعر
۶.۱۰ حرکت شعرا به سمت سرایش شعرهای سهل ممتنع
۶.۱۱ تاکید بیشتر مداحان بر ابیات معرفتی اشعار بجای ابیات صرفا عاطفی
۶.۱۲ استفاده بیشتر مداحان از شعرهای ترکیبی و انجمنی
۶.۱۳ ایجاد وبسایتی جهت ارزشگذاری و رتبه بندی آثار در رسانه
۶.۱۴ استخراج شاخص های ارزشگذاری و نقد ویژه هر یک از انواع شعر
۶.۱۵ پخش هدف مند شعرها و مداحی ها توسط رسانه با مشورت شورای شعر هیات
۶.۱۶ برگزاری برنامه‌های هدفمند برای مخاطبین هیاتها (مثل مسابقه تشخیص نقاط ضعف و قوت اشعار)
