کد مطلب : ۱۱۳۹۹
بقاع متبرکه
درباره شاهچراغ
مورخان گزارش دادهاند که پس از شهادت امام کاظم(ع)، مردم مدینه به لحاظ شخصیتی که احمد داشت، به در خانه او رفته و با او بیعت کردند و او پیشاپیش جمعیت به مسجد پیغمبر رفت و خطبهای خواند و به مردم گفت: «ای کسانی که با من بیعت نمودهاید؛ بدانید که من خودم با برادرم علی (علی بن موسی الرضا(ع)) بیعت کردهام و او واجبالاطاعة است. بر من و شما است که از او اطاعت کنیم.» سپس از منبر پایین آمده و به اتفاق همه مردم به در خانه برادرش رفته و با حضرت بیعت کردند.
درباره آمدن احمد بن موسی(ع) به ایران و انگیزه او گزارشهای گوناگون وجود دارد و این قسمت از زندگیاش فاقد شفافیت است.
برخی عقیده دارند احمد در بغداد ساکن بود و آن گاه که خبر شهادت و در گذشت ناگهانی امام رضا(ع) را شنید، شدیداً ناراحت شد و گریه کرد. آن گاه با همراهانی بسیار (حدود سه هزار نفر) به خونخواهی و انتقام از مأمون خروج کرد و روی به ایران نهاد. بر پایه این گزارش او در قم و ری با سپاهیان مأمون جنگید و سرانجام به خراسان آمد و در جایی نزدیک اسفراین طی جنگ با لشکریان مأمون کشته شد.
بعضی دیگر باور دارند که احمد پیش از درگذشت امام رضا(ع) و مقارن با ولایت عهدی او همراه جماعتی قصد ایران کرده تا به برادرش ملحق شود. بر اساس این گزارش حرکت او به طرف فارس بود. این گزارش نیز به صورتهای گوناگون بیان شده است. برخی آوردهاند که عامل مأمون در نزدیکی شیراز با او جنگید.
هنگامی که یاران احمد شنیدند امام رضا(ع) وفات یافته است، متفرق شدند و به سوی شیراز رفتند.
مورّخان در خصوص شهادت و یا وفات و محل دفن احمد بن موسی نیز اختلاف دارند. این اختلاف مبتنی بر آن است که او به اسفراین رفته و در آن جا به شهادت رسیده و یا در شیراز وفات یافته و یا به شهادت رسیده است. برخی عقیده دارند او در اسفراین به شهادت رسید و در همان جا دفن شد و زیارتگاه او همان جا است. بر این اساس قبر احمد در اسفراین و یا مکانهای دیگر بوده و آرامگاه شیراز مربوط به احمد بن موسی نیست.
برخی دیگر باورد دارند که احمد بن موسی در شیراز در جنگ با عامل مأمون شهید شد و یا این که در شیراز مخفی شد و بعد وفات نمود و در همان جا دفن شد.
در واقع،به طور قطع نمیتوان گفت قبر او در کجا است؛ ولی مشهورترین باور که در کتاب محسن امین هم به آن تاکید شده، این است که مقبره او در شیراز قرار دارد.
تاریخ وفات احمد بن موسی دقیقاً معلوم نیست، ولی برخی تاریخ وفات را حدود 203 که همزمان با شهادت امام هشتم(ع) است ذکر کردهاند.
مشخصات ساختمان
بنای آرامگاه شاهچراغ در دوره اتابکان فارس در سده ششم هجری قمری ساخته شده است و گنبد و بارگاه آن کاشیکاری است.
درون حرم را با به كار بردن آئینههای ریز رنگین، آئینهكاری كرده و انواع خطهای زیبای فارسی و عربی، تزیینكننده نمای اطراف آینهها و كاشیها است.
بنای حرم، مشتمل بر ایوانی در جلو و حرمی گسترده در پشت ایوان است كه در چهار جانب حرم، چهار شاهنشین قرار گرفته و مسجدی نیز در پشت حرم (سمت غرب) ساخته شده است. ضریح آن در شاه نشین زیر گنبد قرار دارد و از نقره ساخته شده است.
حیاط شاهچراغ دارای دو در اصلی ورودی است كه در سمت جنوب و شمال حرم از زیر دو سر در بزرگ كاشیكاری شده گذشته و وارد حیاط وسیع حرم میشویم.
در میان حیاط، حوض بزرگ فواره داری ساخته شده و در اطراف حوض درختكاری شده است. حرم شاهچراغ در سمت غرب حیاط و حرم سید میر محمد- برادر شاه چراغ - در سمت شمال شرقی حیاط قرار دارد.
غیر از دو در اصلی، دو در فرعی دیگر نیز وجود دارد كه یكی به بازار حاجی و دیگر به مسجد جامع عتیق میرود درگاه مانندی نیز از ضلع شمال حیاط وارد بازار شاهچراغ میشود.
در دور تا دور حیاط، اتاقهایی دو طبقه ساخته شده كه در پیشانی و جرزهای جلو آنها كاشی كاری شده است.
ستونهای آهنی ایوان حرم به وسیله چوبهای نفیس پوشش داده شده و در سقف مسطح آن نیز چوب منبتكاری شده به كار رفته است. امكاناتی مثل پاسگاه انتظامی، دفتر پست و مخابرات، كتابخانه و موزه در این حیاط ایجاد شده است.
تاریخچه آرامگاه احمدبن موسی
در سال ۷۴۵ (ه.ق) مادر شاه شیخ ابواسحاق اینجو پادشاه فارس، ملكه تاشی خاتون اقدام به بهسازی بارگاه كرد و در عرض ۵ سال از سال ۷۴۵ تا ۷۵۰ (ه.ق) آرامگاهی وسیع و گنبدی بلند بر آن ساخت.
همچنین در جنب آرامگاه، مدرسهای بنا كرد. او همچنین تعداد زیادی از مغازههای بازار نزدیک حرم و ملک میمند فارس را وقف بر این آستان كرد.
ابن بطوطه جهانگرد مراكشی كه در سال ۷۴۸ (ه.ق) برای بار دوم به شیراز سفر كرده، در سفرنامه خود درباره اقدامات ملكه تاشی خاتون و توصیف آرامگاه، چنین نوشته است:
«این آرامگاه در نظر شیرازیها احترام تمام دارد و مردم برای تبرک و توسل به زیارتش میروند. تاشی خاتون، مادر شاه ابواسحاق، در جوار این بقعه بزرگ، مدرسه و زاویهای ساخته است كه در آن به اطعام مسافران میپردازند و عده ای از قاریان پیوسته بر سر تربت امام زاده، قرآن میخوانند شب های دوشنبه، خاتون به زیارت آرامگاه میآید و در آن شب قضات و فقها و سادات شیراز نیز حاضر میشوند.
این جمعیت در بقعه جمه میشوند و با آهنگ خوش به قرائت قرآن مشغول میشوند. خوراک و میوه به مردم داده میشود و پس از صرف طعام، واعظ، بالای منبر میرود و تمام این كارها در بین نماز عصر و شام انجام میگیرد.
خاتون در غرفه مشبكی كه مشرف به مسجد است، مینشیند. در آخر هم (به احترام این بقعه) همانند سرای پادشاهان طبل و شیپور و بوق مینوازند.»
در سال ۹۱۲ (ه.ق) به دستور شاه اسماعیل صفوی، آرامگاه مورد بازسازی مجدد قرار گرفت. ۸۵ سال بعد بر اثر زلزله سال ۹۹۷ (ه.ق)، نیمی از گنبد آرامگاه ویران شد كه دوباره در سالهای بعد بازسازی شد.
در سال ۱۱۴۲ (ه.ق) به دستور نادر شاه افشار قندیل بزرگی در زیر سقف و گنبد آرامگاه آویزان كردند.
نادرشاه پیش از گرفتن شیراز و غلبه بر افغانها، پیمان بسته بود كه اگر در جنگ پیروز شود، بهسازی شایستهای بر این بقعه انجام دهد. بنابراین پس از پیروزی بر افغانها و تسلط شیراز، ۱۵۰۰ تومان پول آن زمان را صرف بهسازی شاهچراغ كرد و قندیل او ۷۲۰ مثقال وزن داشته كه از طلای ناب و زنجیر نقرهای ساخته بودهاند. این قندیل تا سال ۱۲۳۹ (ه.ق) همچنان آویزان بود.
در زلزله سال ۱۲۳۹ (ه.ق) این آرامگاه نیز به كلی مخروبه شد، نویسنده تذكره دلگشا كه خود شاهد این زلزله بوده است چنین مینویسد:«گنبد بقعه(شاهچراغ) كه از غایت ارتفاع، آفتاب جهان تاب هر روز در نیم روز خود را در سایه آن كشیدی به یک دفعه چنان بر زمین خورد كه زمین شكافته و در اعماق خاک فرو رفت... و آن عمارات عالی ... تو گویی همیشه ویران بوده ... .»
پس از زلزله، قندیل اهدایی نادرشاه را فروختند و صرف بازسازی آرامگاه كردند.
در سال ۱۲۴۳ (ه.ق) به دستور فتحعلیشاه قاجار، حسینعلی میرزا فرمانفرما، پیگیر شد تا كف بقعه را یک متر از سطح زمین بلندتر بسازد. این كار صورت گرفت و به جای استفاده از سنگ و ساروج، آن را از سنگ و آجر و گچ بنا كردند و در آخر ضریحی نقرهای بر گور نصب كردند.
در سال ۱۲۶۹ (ه.ق) بر اثر زلزله، گنبد آرامگاه شكست و فرو ریخت. در همان سال محمدناصر ظهیرالدوله آن را نوسازی كرد.
در سال ۱۲۸۹ (ه.ق) مسعود میرزا ظلالسلطان دری نقرهای بر ورودی حرم نصب كرد و در سال ۱۲۹۲(ه.ق) ظلالسلطان، ساعت زنگ دار بزرگی بر برج جنوبی بقعه نصب كرد.
در سال ۱۳۰۶ (ه.ق) آینه كاری مفصلی بر دیوارهای داخل حرم انجام گرفت.
در سال ۱۳۳۶ خورشیدی، آخرین گنبد قدیمی آرامگاه برچیده شد و اولین گنبد با بتون آرمهای توسط انجمن آثار ملی و اداره باستانشناسی فارس ساخته شد.
شاهچراغ پس از ا نقلاب
- توسعه مجموعه فرهنگی مذهبی حرم در زمینی به مساحت ۱۰۰ هزار متر مربع.
- ایجاد ۱۶۲ حجره در دور تا دور حیاط در دو طبقه كه پیشانی و تاق نمای این حجرهها تماماً كاشی كاری شده است.
- نصب سنگ مرمر در كف حرم و دیوارهای اطراف.
- سنگ فرش كردن حیاط وسیع آرامگاه.
- ساخت سر در جنوبی كه اسكلت این در، بتون آرمه است و قسمتی از وصیت نامه امام بر روی كاشی معرق به خط نستعلیق
زینت بخش فضای درونی آن است. دو لنگه در وروردی آن از چوب ساج تهیه شده و به وسیله ورق و قبههای هشت پر برنزی آراسته شده است.
- در غرب حرم، سالنی زیبا ساخته شده كه كف آن و دیوارهای اطراف تا ارتفاع ۱.۵ متر سنگ مرمر شده و اسامی الهی با خط زیبا و به رنگ طلایی بر سطح آن نوشته شده است. پنجرههای مشبک چوبی و شیشههای رنگی در شكل مختلف، به زیبایی آن افزوده است. آینه كاری و گچ بری آن به سبک سنتی انجام گرفته است.
- ساخت گلدسته جنوبی، این گلدسته شبیه و قرینه گلدسته شمالی است. كاشی كاری آن دارای رنگ طبیعی است. اگر چه بدنه آن و نوشتههایش شبیه گلدسته شمالی است اما سطح گلدسته شمالی به نام های خداوند مزین شده و حال آن كه بر بدنه این گلدسته،نامهای امامان و لقبهای آنها نوشته شده است.
- در سقف ایوان، چوب ساج به كار رفته و اسامی الهی و ائمه اطهار با چوب نارج و افرا بر آن نوشته شده است.
- حوض بزرگی در میان حیاط با الهام از سبک مذهبی ساخته شده است. سنگهای بزرگ این حوض از جنس چینی است و از معادن نیریز فارس تهیه شده است.
- در دور تا دور آرامگاه، خارج از محوطه، بازارهایی دوطبقه ساخته شدهاند. ساختمان این بازارها اگر چه با مصالح نوین ساخته شده، اما در ساخت آن، شیوه سنتی و معماری اصیل ایرانی محفوظ مانده است.
در سال ۱۳۶۰ خورشیدی با حكمی از سوی رهبر کبیر انقلاب امام خمینی(ره)، سید محمد مهدی دستغیب به تولیت آستان احمدی منصوب شدند.
منابع: تعلیقات قزوینی بر شدالازار، اقلیم پارس تألیف سیدمحمدتقی مصطفوی، معارف و معاریف، اعیان الشیعه، دایرهالمعارف بزرگ اسلامی، ریحانهالادب