کد مطلب : ۷۸۳۵
آیین ایرانی -۱۰
نخل عاشورا در حاشیه کویر
حجمی چوبی، مزین به پارچه‌های سیاه و سبز و ترمه، سلاح‌های سرد، پرچم، شاخه‌های گل، آینه، فانوس، نظر قربانی و نیز دستار، شال و ردا، دور شهر گردانده می‌شود و همزمان با آن و در طول مسیر، افراد به خواندن قرآن و اشعاری غم انگیز می‌پردازند. این، حجم چوبی را «نخل» و مراسم گرداندن آن در شهر را «نخل گردانی» می‌نامند، مراسمی که از صفویه به بعد به این نام مشهور شده است.
مراسم تاسوعا و عاشورا در جای جای ایران با گردهمایی‌های خیابانی گسترده‌ای همراه است که با نشانه‌های مختلفی نیز آمیخته شده است، نشانه‌هایی که هرکدام به طریقی قصد بیان بخشی از واقعه‌ای را دارند. در شهرها و روستاهای مختلف ایران در برگزاری مراسم تاسوعا و عاشورا از نشانه‌ها و ابزارهای مختلفی استفاده می‌شود که گوناگونی‌های بسیاری دارند.
یکی از این تنوعات را در زندگی و باورهای مردمان حاشیه کویر می توان دید. یزد، تفت، نایین، ابیانه، کاشان، میبد، سمنان و زواره و همچنین طی سال‌های اخیر در تهران می‌توان نمونه‌هایی از مراسم موسوم به نخل گردانی را مشاهده کرد. همان‌طور که اشاره شد، نخل، وسیله‌ای دست ساخت و چوبی است که یا بر روی چرخ حرکت داده می‌شود و یا فرد و افرادی زیر آن رفته و روی شانه‌هایشان بلندش می‌کنند و در خیابان‌های محل برگزاری مراسم عزاداری می‌گرداند. در پای این نخل است که قربانی‌ها صورت می‌گیرد و نذورات مردم توزیع می‌شود.
اهمیت این نخل در این فرهنگ ما به قدری است که همواره در طول سال، فرد خاصی که «بابای نخل» نام دارد باید از آن مراقبت کند و به هنگام برگزاری مراسم نیز اوست که وظیفه تزیین نخل را برعهده دارد.
مطالعات کارشناسان فرهنگ حاکی از آن است که چنین مفهومی در خارج از سرزمین‌های اسلامی نیز دیده می شود. به عنوان مثال، بلوکباشی در کتابی که به همین نام منتشر کرده به گرداندن چیزی مشابه نخل در میان مسیحیان و یهودیان اشاره می‌کند. مسیحیان در یادبود ورود عیسی به بیت‌المقدس و در مراسم عیدی موسوم به «یکشنبه نخل» یا عید شعانین (سعانین) مشابه این رسم را دارند. یهودیان نیز «تابوت شهادت» یا «صندوق عهد» را که یادگاری از موسی و نمادی از قدرت خداست می‌گردانند.
نمادین کردن وقایع و رویدادها و جسمیت بخشیدن به آنها در قالب سنگ و چوب و سایر ابزارهای روزمره زندگی، شاید نوعی کدگذاری و تبدیل آنها به زبانی ناآشنا برای غیر بوده تا بتوان با این ترفند، مفاهیمی را که پایه‌ای فرض می‌شوند از گزند حوادث و سرکشی طغیانگران مصون داشت، به نمایش گذاشت و به نسل‌های بعدی منتقل کرد.
مراسم تاسوعا و عاشورا در جای جای ایران با گردهمایی‌های خیابانی گسترده‌ای همراه است که با نشانه‌های مختلفی نیز آمیخته شده است، نشانه‌هایی که هرکدام به طریقی قصد بیان بخشی از واقعه‌ای را دارند. در شهرها و روستاهای مختلف ایران در برگزاری مراسم تاسوعا و عاشورا از نشانه‌ها و ابزارهای مختلفی استفاده می‌شود که گوناگونی‌های بسیاری دارند.
یکی از این تنوعات را در زندگی و باورهای مردمان حاشیه کویر می توان دید. یزد، تفت، نایین، ابیانه، کاشان، میبد، سمنان و زواره و همچنین طی سال‌های اخیر در تهران می‌توان نمونه‌هایی از مراسم موسوم به نخل گردانی را مشاهده کرد. همان‌طور که اشاره شد، نخل، وسیله‌ای دست ساخت و چوبی است که یا بر روی چرخ حرکت داده می‌شود و یا فرد و افرادی زیر آن رفته و روی شانه‌هایشان بلندش می‌کنند و در خیابان‌های محل برگزاری مراسم عزاداری می‌گرداند. در پای این نخل است که قربانی‌ها صورت می‌گیرد و نذورات مردم توزیع می‌شود.
اهمیت این نخل در این فرهنگ ما به قدری است که همواره در طول سال، فرد خاصی که «بابای نخل» نام دارد باید از آن مراقبت کند و به هنگام برگزاری مراسم نیز اوست که وظیفه تزیین نخل را برعهده دارد.
مطالعات کارشناسان فرهنگ حاکی از آن است که چنین مفهومی در خارج از سرزمین‌های اسلامی نیز دیده می شود. به عنوان مثال، بلوکباشی در کتابی که به همین نام منتشر کرده به گرداندن چیزی مشابه نخل در میان مسیحیان و یهودیان اشاره می‌کند. مسیحیان در یادبود ورود عیسی به بیت‌المقدس و در مراسم عیدی موسوم به «یکشنبه نخل» یا عید شعانین (سعانین) مشابه این رسم را دارند. یهودیان نیز «تابوت شهادت» یا «صندوق عهد» را که یادگاری از موسی و نمادی از قدرت خداست می‌گردانند.
نمادین کردن وقایع و رویدادها و جسمیت بخشیدن به آنها در قالب سنگ و چوب و سایر ابزارهای روزمره زندگی، شاید نوعی کدگذاری و تبدیل آنها به زبانی ناآشنا برای غیر بوده تا بتوان با این ترفند، مفاهیمی را که پایه‌ای فرض می‌شوند از گزند حوادث و سرکشی طغیانگران مصون داشت، به نمایش گذاشت و به نسل‌های بعدی منتقل کرد.
