کد مطلب : ۸۱۴۱
آیین ایرانی
آواها و نواهاي بيدارسازی در رمضان -۴
هوشنگ جاوید*
دهل‌زني و نقاره‌زني (طبل‌زني)
اين موسيقي همه روزه از لحظه‌ای رويت هلال ماه رمضان، تا لحظه رويت هلال ماه شوال، در دو نوبت سحر و افطار اجرا ميشد: در هر بار اجرا، به مدت ده دقيقه تا يك ربع نواخته ميشد و هر «نوبت» شامل سه «بار» كه به فاصله يك ساعت از بار (مرتبه پيشين) نواخته ميشد، اين موسيقي با نوع ضرباهنگي كه به گوش مردم مي‌رساند، زمان باقيمانده تا وقت دعا و اذان سحر را اعلام ميكرد و در انتها يك بخش كوتاه داشت كه ريتم آن به هم ريخته بود و مردم با شنيدن آن متوجه ميشدند كه زمان كوتاهي به اذان مانده و هر آن موذن به صدا درمي‌آيد.
اين ريتم در هر كجاي ايران نام خاصي داشت: پيش‌نمازي (در مازندران)، آوروغان (در كردستان) به مفهوم آب و روغن، در اين نوع ريتم كه پرشور و در هم به ساز كوبيده ميشد نوعي تعجيل براي عقب نماندن از صف روزهگيران به ذهن جماعت القا ميشد كه نشان از درايت گذشتگان اين سرزمين در به كارگيري ضرباهنگ دارد.
دهل و نقاره‌زني در زمان اذان صبح و مغرب، در نقاره‌خانه‌ها و يا مكان‌هاي خاصي صورت مي‌پذيرفت و پس از اجراي اين موسيقي، توپ خاصي به نام زنبورك (شمخال) به صدا درمي‌آمد. تمامي اين كارها در اكثر مناطق ايران به طور موروثي صورت مي‌پذيرفت و به ندرت غريبه‌اي وارد اين كار ميشد.
عده‌اي از «اهل وقف» نيز بخشي از درآمد حاصله از موقوفات خود را به اين امر و افراد آن اختصاص داده بودند كه هنوز هم در برخي نقاط ايران سنت جريان دارد، مانند شهرستان طبس كه وقف‌نامه زنبورك‌زني و نقاره‌زني آن در اداره اوقاف اين شهرستان موجود است.
زمان اجرا، كمك ساعت‌هاي آبي (شامل تشتي بزرگ و فنجان مسي متوسط كه ته آن سوراخ ريزي داشت) مشخص ميشد و فنجان را روي آب قرار مي‌دادند و هر بار كه فنجان به زير آب مي‌رفت، نقاره‌ها به صدا درمي‌آمد، فردي كه مراقب وقت نگهداشتن با اين ساعت بود را فنجان‌كش مي‌گفتند. او اغلب سر گروه دهل‌زن‌ها و نقاره‌زن‌ها نيز بود.
* برگرفته از کتاب «موسیقی رمضان در ایران» به کوشش هوشنگ جاوید، انتشارات سوره مهر،۱۳۸۳
اين موسيقي همه روزه از لحظه‌ای رويت هلال ماه رمضان، تا لحظه رويت هلال ماه شوال، در دو نوبت سحر و افطار اجرا ميشد: در هر بار اجرا، به مدت ده دقيقه تا يك ربع نواخته ميشد و هر «نوبت» شامل سه «بار» كه به فاصله يك ساعت از بار (مرتبه پيشين) نواخته ميشد، اين موسيقي با نوع ضرباهنگي كه به گوش مردم مي‌رساند، زمان باقيمانده تا وقت دعا و اذان سحر را اعلام ميكرد و در انتها يك بخش كوتاه داشت كه ريتم آن به هم ريخته بود و مردم با شنيدن آن متوجه ميشدند كه زمان كوتاهي به اذان مانده و هر آن موذن به صدا درمي‌آيد.
اين ريتم در هر كجاي ايران نام خاصي داشت: پيش‌نمازي (در مازندران)، آوروغان (در كردستان) به مفهوم آب و روغن، در اين نوع ريتم كه پرشور و در هم به ساز كوبيده ميشد نوعي تعجيل براي عقب نماندن از صف روزهگيران به ذهن جماعت القا ميشد كه نشان از درايت گذشتگان اين سرزمين در به كارگيري ضرباهنگ دارد.
دهل و نقاره‌زني در زمان اذان صبح و مغرب، در نقاره‌خانه‌ها و يا مكان‌هاي خاصي صورت مي‌پذيرفت و پس از اجراي اين موسيقي، توپ خاصي به نام زنبورك (شمخال) به صدا درمي‌آمد. تمامي اين كارها در اكثر مناطق ايران به طور موروثي صورت مي‌پذيرفت و به ندرت غريبه‌اي وارد اين كار ميشد.
عده‌اي از «اهل وقف» نيز بخشي از درآمد حاصله از موقوفات خود را به اين امر و افراد آن اختصاص داده بودند كه هنوز هم در برخي نقاط ايران سنت جريان دارد، مانند شهرستان طبس كه وقف‌نامه زنبورك‌زني و نقاره‌زني آن در اداره اوقاف اين شهرستان موجود است.
زمان اجرا، كمك ساعت‌هاي آبي (شامل تشتي بزرگ و فنجان مسي متوسط كه ته آن سوراخ ريزي داشت) مشخص ميشد و فنجان را روي آب قرار مي‌دادند و هر بار كه فنجان به زير آب مي‌رفت، نقاره‌ها به صدا درمي‌آمد، فردي كه مراقب وقت نگهداشتن با اين ساعت بود را فنجان‌كش مي‌گفتند. او اغلب سر گروه دهل‌زن‌ها و نقاره‌زن‌ها نيز بود.
* برگرفته از کتاب «موسیقی رمضان در ایران» به کوشش هوشنگ جاوید، انتشارات سوره مهر،۱۳۸۳
مرجع : موسیقی رمضان در ایران
