محمد مهدی شمس‌الدین، فرزند شیخ عبدالکریم فرزند شیخ عباس شمس‌الدین محمدبن مکی، مشهور به شهید اول، در نیمه شعبان ۱۳۵۴ هـ ق. هنگامی که پدرش در نجف مقیم بود، به دنیا آمد.

تحصیلات اولیه خود را در نجف، با خواندن علم صرف و نحو و مقدمات فقه را نزد پدرش فرا گرفت و سپس مقدمات اصول و بلاغت و منطق را نزد بعضی از فضلای حوزه آموخت.

درس‌های خارج را نزد دو نفر از علما و برجستگان حوزه علمیه نجف، مرحوم آیت‌الله حکیم و مرحوم آیت‌الله خوئی به پایان رساند. پس از کودتای ۱۹۵۸میلادی در عراق، به همراهی گروهی از دوستانش، به جنبش اسلامی پیوست.

فعالیت‌های وی در نجف و بیشتر در منطقه فرات میانه (الفرات الاوسط) که مرکز آن شهر دیوانیه بود، متمرکز شد و مدت نه سال: از سال ۱۹۶۰ م. تا ۱۹۶۹ م. در آن جا فعالیت داشت و توانست تأثیر فراوان در منطقه داشته باشد و با کمک و خواست مرحوم آیت‌الله حکیم، پروژه عظیمی را پیاده و اجرا کرد.

این پروِژه، کتابخانه‌ای بود که خدماتی بیش از یک کتابخانه در منطقه ارائه می‌داد. این کتابخانه، در واقع مرکز اسلامی بسیار مهمی بود که تمام منطقه را زیر پوشش خود داشت و خدمات کتاب نیز، یکی از وظایف آن به شمار می‌رفت و از آن جمله تأسیس بیش از بیست مسجد در شهر دیوانیه و شهرک‌ها و روستاهای اطراف آن بود.

مروری بر آثار سیاسی شمس‌­الدین نشان می­‌دهد که این آثار برای پاسخگویی به مهم­ترین مسائل و مشکل­ات رویاروی مسلمانان در عصر حاضر تألیف شده‌­اند.

نقد و بررسی اندیشه سکولاریسم (۱۹۸۲)، نقد اندیشه­‌های مارکسیستی و کاپیتالیستی (۱۹۸۶)، اثبات صلاحیت زنان برای ریاست دولت در عصر حاضر (۱۹۹۶)، پیشنهاد ایجاد دولت مبتنی بر دموکراسی در جامعه لبنان به جای نظام طایفه­‌ای (۱۹۹۷) و نفی استفاده جنبش‌­های سیاسی اسلامی از خشونت مسلحانه (۲۰۰۱)، نمونه‌­ای از تلاش‌­های شمس‌­الدین در این زمینه است.

با این حال محور اصلی نظریه­‌های سیاسی شمس‌­الدین را بحث در مورد دولت اسلامی تشکیل می‌دهد. وی با انتشار کتاب نظام حکومت و مدیریت در اسلام (۱۹۹۵) در سال ۱۳۷۴ه.ق (۱۹۵۵ میلادی) از پیشگامان طرح بحث دولت اسلامی در میان علمای معاصر شیعه محسوب می­‌شود.

حدود سه دهه بعد نیز علاوه بر تجدید نظر در کتاب قبلی با انتشار کتاب جامعه سیاسی اسلامی، مبانی فقهی تاریخی (۱۹۹۲) بحث خود را در مورد ابعاد حکومت در اسلام کامل کرد. از نظر وی آیات متعدد قرآن کریم، سیره پیامبر(ص) و ائمه معصومین‌(ع)، ماهیت تفکیک‌ناپذیر احکام اسلام و ضرورت اجرای شریعت اسلام تا روز قیامت همه حاکی از وجوب تشکیل دولت اسلامی است (۱۹۹۵).

انصارالحسین(ع)، زمینه‌های اجتماعی و رهاوردهای انسانی قیام امام حسین(ع)، ثوره الحسین: ظروف‌ها الاجتماعیه و اثارها الانسانیه، واقعه کربلا فی الوجدان الشعیبی، انصارالحسین(ع): دراسه عن شهداء ثوره الحسین: الرجال و الدلالات، جستجویی در نهج البلاغه، حدود پوشش و نگاه در اسلام، فی الاجتماع المدنی الاسلامی احکام الجوار فی الشریعه الاسلامیه از آثار این روحانی و محقق اسلامی است.

آرمان هیأت