آرمان هیأت - درباره آیین‌های مردم سبزوار

مناسک: سبزوار خاستگاه شیعه اثنی عشری است که مردم این شهرستان در سال ۳۱ هجری با آگاهی کامل و بدون هیچگونه مقاومتی اسلام راستین که همان اسلام ناب محمدی است را پذیرفتند و آیین‌های عزاداری نیز در این منطقه مرسوم است که همه ساله اجرا می شود.

سبزوار خاستگاه شیعه اثنی عشری است که مردم این شهرستان در سال ۳۱ هجری با آگاهی کامل و بدون هیچگونه مقاومتی اسلام راستین که همان اسلام ناب محمدی است را پذیرفتند و آیین‌های عزاداری نیز در این منطقه مرسوم است که همه ساله اجرا می شود.

شهرستان سبزوار با آغاز ماه محرم شاهد برپایی آیین های ویژه ای است که در روستاها و شهرهای این شهرستان با حضور پرشور مردم برگزار می شود.

اجرای تعزیه، تشکیل هیئت‌های عزاداری، برپایی خیمه، سینه زنی و زنجیرزنی، نخل‌گردانی، اطعام و نذری دادن به ویژه در شب‌های تاسوعا و عاشورا و شام غریبان از جمله سنت‌هایی که همه ساله در دهه اول محرم در این شهرستان برگزار می شود.

از جمله سنت‌هایی که همه ساله در دهه اول محرم در سوگ ائمه اطهار برگزار می‌شود نمایش تعزیه در قالب میدانی است که جنبه حماسی آن بر حزنش غلبه دارد.

آیین نخل‌گردانی را با سابقه چند صد ساله معرفی کرد و گفت: آیین نخل‌گردانی در سبزوار بنا به وجود نخل‌هایی که تاریخ ساخت دارند به حدود ۵۰۰۰ سال قبل یعنی به قرن ۹ هجری برمی گردد.

آیین نخل‌گردانی از صبح روز عاشورا همزمان با برآمدن آفتاب آغاز می‌شود و در این زمان سینه زنان و زنجیرزنا‌ن همراه با کاروان امام حسین‌(ع) حرکت خود را آغاز می‌کنند. در ابتدای کاروان نمادین، امام حسین (ع) و یارانش سوار بر اسب و لباس‌های سبز و در جلوی کاروان قمر بنی‌هاشم با علم خود حرکت می‌کند پشت سر کجاوه‌ها با شتر و اسب و پشت سر آنان لشکریان جان بر کف امام حسین (ع) با نیزه‌ها و بعد سواران اشقیا و سران و سرداران لشکر یزید با نیزه‌های بلند هل‌هله‌کنان حرکت می‌کنند.

نخل از یک چارچوبه چوبی یا آهنی تشکیل شده که پوشش آن از پارچه ساده سیاه است که روی نخل با قالیچه ها، کتیبه ها و پارچه هایی که زنهای هنرمند از گذشته بنا به نذرهایی که دارند آن را با ظرافت و اعتقاد به نام اسامی ائمه اطهار و اباعبدالله قلاب دوزی می‌کنند، پوشیده می‌شود و به این نخل، درای (زنگ‌ها) آویزان می‌شود و یک نفر در داخل، این زنگ‌ها را در حین حرکت به صدا در‌می‌آورد که صدای این زنگ‌ها یادآور نوای شترهای کاروان اباعبدالله الحسین(ع) است.

فرد دیگری که بر بالای نخل سوار است به نام چاوش معروف است و شعرهای مرتبط با سید الشهدا و حماسه عاشورا را با نوای خوش می خواند و مردم در اطراف صلوات می فرستند.

هر کدام از افراد زیر نخل دارای یک جایگزین هستند و افرادی با جلیقه هایی مخصوص این نخل را حمل می کنند و در حین حرکت زمانی که احساس خستگی کردند با گفتن "یا الله"جای خود را به دیگری می دهند.

اندازه نخل بسته به وسعت شهر یا روستا فرق می کند و هر سال بنا به قدمتی که دارند مرمت می‌شود و بزرگترین نخل در شهرستان نخل مزینان (از توابع بخش داورزن سبزوار) است که بالغ بر ۸۰ نفر زیر نخل جای می‌گیرند.

سوگواران حسینی با اعتقاد، صادقانه و با اشک نخل را حمل کرده و در اماکن متبرکه و بین دسته‌های عزاداری این نخل را می‌چرخانند.

علم به عنوان یکی از نمادهای عاشورا است و به بالای آن پنجه یا تیغه مخصوص نصب می‌کنند علم‌ها و علامت‌ها را معمولا جوانان نیرومند از زمین بلند کرده و در خیابان‌ها راه افتاده و جمعیت پشت سر آنان به نوحه‌خوانی و سینه‌زنی می‌پردازند.

مویه‌خوانی رسمی در بین بانوان این شهرستان است که اکنون در حال منسوخ شدن است. به نحوی که عزاداری زنانه بعداز‌ظهر‌ها در منازل و حسینیه‌ها برگزار می‌شود که در این عزاداری‌ها خانم‌های سبزواری به مویه خوانی می‌پردازند به این صورت که هر خانمی یک دوبیتی مرتبط با امام حسین‌(ع) و فرزندان و یارانش با صدای بسیار حزین می‌خواند و دیگری پاسخ می‌گوید و بعد از آن با روضه‌خوانی توسط واعظ و دعا مجلس را تمام می‌کنند.

یکی از آیین‌های زیبایی که در سبزوار منسوخ شده است، هیئت بنی اسد بود که تا حدود ۲۰ سال پیش برگزار می شد که این هیئت متشکل از زنانی بود که بعدازظهر روز یازدهم محرم با یک بیرق که جلو هیئت توسط یک مرد حمل می شد حرکت خود را آغاز می کرد.

این هیئت اشاره دارد به واقعه عاشورا و روی زمین ماندن اجساد شهیدان کربلا و در این هیئت هر کدام از بانوان با یک بیل و کلنگ روی دوششان حرکت کرده و با دست دیگر سینه می زدند و بعد از طی مسیر کوتاهی به حسینیه یا امامزاده عزیمت می کردند و بعد از دعا و روضه مراسم را به پایان می رساندند.

یکی از رسوم دیگری که اکنون بویژه در روستاهای سبزواز از روز هفتم محرم تا روز عاشورا برگزار می‌شود مراسم علم گردانی است.

در این مراسم با حرکت دادن علم‌ها به همرا دسته (جمعیت سوگوار) به در منازل می‌روند و در حالی که صاحب منزل حیاط خانه را آب و جارو کرده و فرش نموده، علم داران علم ها را به دیوار خانه تکیه می‌دهند و جمعیت در بیرون یا داخل منزل توقف می کنند آنگاه واعظ یا گرداننده اصلی مراسم که اهالی را به خوبی می‌شناسد برای صاحبخانه و درگذشتگان وی از خداوند طلب مغفرت می‌نماید و مستمعین هم با صدای بلند آمین می‌گویند و برای شادی روح درگذشتگان فاتحه می‌خوانند.

پس از ختم دعا صاحبخانه مطابق وسع مالی خود از حاضران پذیرایی کرده و مبلغ نقدی و یا غیرنقدی را به خادم مسجد و یا گرداننده مراسم برای هزینه در مسجد یا اطعام برای عزاداران تقدیم می‌کند.

مراسم علم‌گردانی از روز هفتم محرم آغاز شده و مقارن با ظهر عاشورا تمام آبادی را دور می‌زنند در مراسم علم‌گردانی فاصله جمعیت سوگوار فاصله منزل قبلی تا منزل بعدی را به آرامی سینه می‌زنند و به صورت دو دسته ابیاتی در رثای امام حسین (ع) و یارانش می‌خوانند.

یکی دیگر از آیین‌ها که در برخی مناطق شهر، بخش‌ها و روستاهای سبزوار اجرا می شود، هیئت‌های متحده سنگ زنان حسینی است که عزاداران با این عمل اندوه و تالم شدید خود را نشان می‌دهند.

به این ترتیب که از شب هفتم محرم به مدت سه شب عده‌ای در صف‌های منظم با آهنگ خاص و آداب و حرکات معین که از آهنگ نوحه‌خوان بر می‌آید دو قطعه چوب استوانه‌ای شکل کوچک را به نشانه دو قطعه سنگ در مشت گرفته و پیش رو یا بالای سر بر هم می‌زنند.

و این هم نمونه دیگری از عزاداری شیعیان در عزای مولایشان است که در گوشه‌ای از این سرزمین شیعه‌نشین برپا می‌شود.