آرمان هیأت - درباره شاه عبدالعظیم

اماکن زیارتی - خیمه: شاه‌عبدالعظیم یا عبدالعظیم حسنی مجموعه آرامگاهی یکی از نوادگان امام حسن (ع) امام دوم شیعیان است که در شهر ری (در جنوب تهران) قرار دارد. این آرامگاه با آرامگاه امامزاده حمزه و امامزاده طاهر علیهما السلام از قرن سوّم تاکنون، یکی از مشهورترین اماکن زیارتی ایران بوده است.

نسب عبدالعظیم
عبدالعظیم فرزند عبدالله‌بن‌علی، از نوادگان حضرت امام حسن مجتبی(ع) است و نسبش با چهار واسطه به آن حضرت می‌رسد. پدرش عبدالله نام داشت و مادرش فاطمه دختر عقبه بن قیس.

ولادت حضرت عبدالعظیم در سال ۱۷۳هجری قمری در شهر مقدّس مدینه واقع شده است و مدّت ۷۹ سال عمر با بركت او با دوران امامت چهار امام معصوم یعنی امام موسی كاظم(ع)، امام رضا (ع)، امام محمّدتقی(ع) و امام علی‌النّقی (ع) مقارن بوده و محضر سه امام بوده و احادیثی از آنان روایت كرده است .

زمینه تاریخی

ابوالقاسم عبدالعظیم‎بن عبدالله‎بن علی‎بن حسن‎بن زیدبن حسن‎بن علی‎بن ابی‎طالب(ع) در روزگار امام‎هادی(ع) به قصد زیارت مرقد امام‎رضا(ع)، و به قولی به دستور امام هادی، خانواده خود را در مدینه گذارد و از سامرا وارد ری شد و در محله ساریانان و کوی موالی، محل برخورد سه محله ویژه حنفیان و شافعیان و شیعیان، در خانه یکی از شیعیان جای گرفت. عبدالعظیم در همان شهر بیمار شد و چندی بعد درگذشت.

تاریخ دقیق درگذشت او مشخص نیست. اما چون امام ‎هادی میان سال‌های ۲۵۰-۲۵۴ق/۸۶۴-۷۶۸م در سامرا بود و از همانجا عبدالعظیم را به ری فرستاد، نیز چون عبدالعظیم پس از امام‎هادی درگذشت، تاریخ فوت او می‎بایست پس از ۲۵۴ق/۸۶۸م باشد.

چندی پیش از مرگ عبدالعظیم، مردی به نام عبدالجباربن عبدالوهاب رازی، که از گفته قزوینی رازی می‎توان دریافت که مذهب تسنن داشته است، در پی خوابی که دیده بود باغ خود را برای دفن عبدالعظیم و شیعیان دیگر وقف کرد. پس از درگذشت عبدالعظیم جنازه او را در آن باغ نزدیک درخت سیبی به خاک سپردند.

به همین سبب آرامگاه عبدالعظیم به مشهدالشجره معروف شد. حضرت عبدالعظیم مردی به پرهیزکار و دانشمند و از جمله محدثانِ «مرضی» بود . او روایاتی از امامان معاصر خود بی‎واسطه نقل کرده است. نیز محدثان بزرگی چون احمدبن ابی‎عبدالله برقی و ابوتراب رویانی از او سماع حدیث کرده‎اند.

کتاب‌هایی همچون خُطَب امیرالمؤمنین و یوم و لیله به او نسبت داده شده است.

وفات عبدالعظیم
عبدالعظیم از خلیفه وقت فرار کرده و به شهرری وارد می‌شود و در سرداب خانه یکی از شیعیان آن شهر سکنی می‌گیرد. او روزها روزه می‌گرفت و شب‌ها به نماز می‌ایستاد. او گاهی پنهانی از خانه بیرون می‌آمد و قبری را که اکنون روبروی آرامگاهش است زیارت می‌کرد.

خبر ورود او در بین شیعیان شهر پیچید. در همین روزها یکی از شیعیان، پیامبر را در خواب دیده و پیامبر به او خبر می‌دهد که یکی از فرزندان من در این شهر سکنی گرفته‌است که در«کوی بردگان» زندگی می‌کند؛ او به زودی از دنیا می‌رود و نزدیک درخت سیبی که در باغ عبدالجبار‌بن‌عبدالوهاب هست مدفون می‌شود و پیامبر درخت معهود را به او نشان می‌دهد.فردای آن شب به خانه صاحب باغ رفته و به او می‌گوید می‌خواهم باغ را بخرم. صاحب باغ دلیل را از او می‌پرسد و او هم خواب شب پیش را برایش می‌گوید. صاحب باغ می‌گوید من هم چنین خوابی دیدم و قصد دارم این باغ را برای سادات و شیعیان وقف کنم.

پس از مدتی عبدالعظیم بیمار می‌شود و چندی بعد در می‌گذرد. هنگامی که خواستند او را غسل بدهند کاغذی را در پیراهنش می‌یابند که او خود و پدرانش را نام می‌برد: «من ابوالقاسم پسر عبدالله پسر علی پسر حسن پسر زید پسر حسن‌بن‌علی پسر علی بن ابیطالب هستم.»

زیارت قبر عبدالعظیم
در باور عامه زیارت حرم عبدالعظیم، ثواب فراوانی نقل شده است. در سایت آرامگاه عبدالعظیم هم نقل شده است، روزی یکی از اهالی ری که به دیدن علی پسر محمد(هادی) امام دهم شیعیان رفته بود و گفت: هنگامی که به دیدن ایشان رفتم؛ ایشان فرمودند:از کجا می‌آیی؟ عرض کردم از زیارت قبر حسین پسر علی در کربلا بر می‌گردم. ایشان فرمودند بدان که همانا اگر قبر عبدالعظیم که پیش خودتان است زیارت کرده بودی، همانا مانند این بود که حسین پسر علی را زیارت کرده‌ای.

بناها
بنای نخستین این آستانه یعنی حرم آن را محمد پسر زید داعی علوی در نیمه دوم قرن سوم هجری قمری مطابق با قرن نهم میلادی تعمیر اساسی کرد. در گاه اصلی ورودی آن که در شمال مجموعه قرار دارد به فرمان پادشاهان آل بویه و سپس به همت مجدالملک قمی تکمیل شد.

بنای حرم در بخش پائین چهارگوشی است که هر بر آن حدود هشت متر است. در بالا مانند همه بناهای سلجوقی برفراز چهارگوشه حرم چهار گوشوار یعنی چهار طاق مورب احداث کرده‌اند و بالاتر از آن یک هشت ضلعی و بر روی آن یک شانزده‌ضلعی ساخته‌اند.

روی این شانزده‌ضلعی گنبد اصلی حرم ساخته شده است. تمام این بخش‌ها از درون آئینه‌کاری شده است. تعمیر و تغییرات اصلی این بخش در زمان شاه‌طهماسب صفوی انجام گرفته است. صحن‌ها و ایوان آستانه از آثار دوره صفوی است. در دوره قاجار تعمیرات و اضافات زیادی صورت گرفت. پوشش زرین گنبد به فرمان ناصرالدین شاه در سال ۱۲۷۰ هجری قمری برابر با ۱۸۳۵ میلادی انجام گرفته است.

آثار تاریخی

آرامگاه عبدالعظیم چهار اثر تاریخی را در خود جای داده است:
- صندق مرقد عبدالعظیم که تاریخ ساخت آن ۷۲۵ هجری قمری برابر با ۱۳۳۵ میلادی است.
- دو لوحه کتیبه چوبی که روی یک جفت در چوبی جدید‌تر نصب شده است. تاریخ ساخت لوحه‌ها ۸۴۸ هجری قمری مطابق با ۱۴۴۴ میلادی است.
- در بزرگ چوبی بین رواق شمالی و مسجد زنانه که تاریخ ساخت ۹۰۴ هجری قمری (برابر با ۱۴۹۸ میلادی) دارد و به سبک دوره تیموری است.
- سقف مسجد شاه عبدالعظیم

مقابر اطراف

بسیاری از مشاهیر ایران در جوار ضریح و رواق‌های اطراف به خاک سپرده شده‌اند. ازجمله: ناصرالدین شاه قاجار، آیت‌الله سید ابوالقاسم کاشانی(همچنین همسر وپسر وی)، علامه محمد قزوینی، عباس اقبال آشتیانی، ملا علی‌کنی، شيخ محمد خیابانی، ستارخان، حجت الاسلام محمدتقی فلسفی واعظ شهیر.

در دوره پهلوی مدفنی در جوار این آستان برای رضاخان تدارک دیده شد که به تدریج بسیاری از وابستگان این خاندان در آنجا به خاک سپرده شدند. از جمله: علیرضا پهلوی، سلیمان بهبودی، فضل‌الله زاهدی، محمد خاتم، حسنعلی منصور. این مدفن پس از انقلاب اسلامی سال ۱۳۵۷ به همراه مقابر پنجاه تن از وابستگان رژیم گذشته توسط انقلابیون خشمگین به پیشگامی آیت‌الله شیخ صادق خلخالی تخریب شد.

کتاب‌ها
مهمّترین كتاب‌هایی كه پیرامون زندگانی و شخصيّت حضرت عبدالعظیم علیه‌السلام نگاشته شده عبارتند از:

جنّت النّعیم – روح و ریحان نوشته محمد باقر مازندرانی كجوری، تصحیح و تحقیق: سيد صادق حسینی اشكوری

التذكره العظیمه، نوشته محمد ابراهیم كلباسی، تصحیح و تحقیق: علیرضا هزار

جنات النعیم فی احوال سيدنا الشریف عبدالعظیم علیه السلام، نوشته ملا محمد اسماعیل كزازی اراكی، تصحیح و تحقیق: علی اكبر زمانی نژاد

مسند حضرت عبدالعظیم علیه السلام، نوشته عزیزالله عطارودی- علیرضا هزار

شناخت‌نامه حضرت عبدالعظیم علیه السلام( مجموعه مقالات) به كوشش : علی اكبر زمانی نژاد

شناخت‌نامه حضرت عبدالعظیم علیه السلام و شهرری( مجموعه كتاب ها و رساله ها ) به كوشش : مهدی مهریزی -علی اكبر زمانی نژاد.

مجموعه رساله‌های خطی و سنگی درباره حضرت عبدالعظیم علیه السلام . به كوشش سيد مجتبی صحفی – علی اكبر زمانی نژاد.

مجموعه رساله‌های خطی پیرامون امامزادگان و زیارتگاه‌های ری. به كوشش علی اكبر زمانی نژاد.

امامزادگان و زیارتگاه‌های ری، نوشته محمّد قنبری.

عالمان و مشاهیر مدفون در حرم مطهر حضرت عبدالعظیم علیه السلام . به كوشش علیرضا هزار.

دانشمندان و عالمان ری(رازی)، به كوشش محسن صادقی.

زندگانی حضرت عبدالعظیم علیه السّلام ، نوشته محمّد علی سلطانی.

مجموعه مقالات و گفتارهای پراكنده ، به كوشش علی اكبر زمانی نژاد- ابوالفضل حافظیان.

برای کسب اطلاعات تفصیلی می‌توانید به سایت حرم عبدالعظیم مراجعه کنید.