آرمان هیأت - درباره حسینیه شوکتیه بیرجند

مناسک-جامعه:این بنا در مرکز شهر بیرجند واقع شده و در اواخر دورة قاجار و سال ۱۳۱۲ ه. ق به دستور امیرمحمد ابراهیم‌خان شوکت‌الملک و ظاهراً توسط معماران یزدی بنا شده است. حسینیه شوکتیه در سال ۱۳۲۶ ه.ق کاربری آموزشی یافته و از این دیدگاه جزء اولین مدارس سیستم آموزشی جدید در خراسان به شمار می‌آید. در سال‌های بعد از آن، مدارس دیگری با عنوان شوکتیه در بیرجند، نهبندان و دیگر بخش‌های قاینات ساخته شدند.

حسینیه شوکتیه در دو طبقه ساخته شده و مشتمل بر سردر ورودی، هشتی، دالان‌های ورودی، حوضخانه، صحن وسیع، ایوان و گنبدخانه پشت سر آن، کلاس‌ها و غرفه‌های دو طبقه، با تزئینات مقرنس‌کاری، طاق‌نماسازی و رسمی‌بندی می‌باشد. سردر ورودی بنا دارای پوشش طاقی با قوس جناغی و تزئینات مقرنس است. این سردر به هشتی بنا که با رسمی‌بندی گچی مزین شده، راه پیدا می‌کند.

هشتی مزبور نیز از طریق دو دالان به بخش‌های مختلف بنا راه می‌یابد. گنبدخانه بنا در جانب غربی و پشت ایوان اصلی قرار گرفته و دارای رسمی‌بندی گچی و طاق‌نماهای تزئینی است. صحن مدرسه مستطیل شکل است که چهار زاویه آن برای تعبیه درگاه‌هایی پخ شده‌اند. در این زوایا، هشتی‌های کوچکی ساخته شده که دسترسی به فضاهای اطراف را ممکن می‌سازد. تالار حسینیه از نظر وسعت، نمای آجری و گچ‌بری‌های بدنه، قابل توجه است.

بنای مورد بحث در حال حاضر به حسینیه امام رضا (ع) نیز شهرت دارد و در ماه‌های محرم و صفر مورد استفاده عزاداران حسینی قرار می‌گیرد. حسینیه شوکتیه به شماره ۱۳۷۱ به ثبت تاریخی رسیده است.

* منبع: دایره‌المعارف بناهای تاریخی ایران در دوره اسلامی/ جلد ۵/ انتشارات سوره مهر