بعد از درگذشت مشیرالملک، تمام املاک و اموال وی به دخترش «سلطان الحاجیه» رسید. در سال ۱۳۰۶ ه. ش یکی از فرزندان سلطان الحاجیه، به نام کرامت‌الله مشیری، برای بقای نام مادر، حسینیه را به مدرسه تبدیل کرد و آن را «مدرسه سلطانی» نام نهاد و موقوفاتی بر آن تعیین کرد. در جریان این تغییرات بخش‌هایی از بنای اصلی حسینیه دگرگون شد. در دورة اخیر این بنا جزء بناهای تاریخی به ثبت رسیده و از وضعیت مدرسه بودن خارج و تحت حفاظت و مراقبت میراث فرهنگی قرار گرفته است.

بنای حسینیه مشیر که در جانب شمالی خانه مسکونی مشیرالملک ساخته شده، مشتمل بر سردر ورودی، هشتی، صحن، ایوان، تالارها، اتاق‌ها و تزئینات مختلف کاشیکاری، حجاری و نقاشی است.
سردر ورودی بنا با کاشیکاری و کتیبه‌هایی مزین شده است و بخشی از آن از جمله کاشیکاری جرزهای طرفین سردر و لچکی‌های بالای آن، مربوط به بنای اصلی حسینیه است و بخشی دیگر از جمله کتیبه کاشی، مربوط به سال ۱۳۰۶ ه. ش و بعد از آن است. در چوبی ورودی از آثار قدیمی است و در دو طرف آن دو سکوی سنگی یکپارچه قرار گرفته است. در بالای مدخل ورودی سنگ‌نوشته مرمرینی حاوی سوره توحید و تاریخ ۱۲۹۳ ه. ق نصب شده است. بعد از ورودی، هشتی گنبدداری وجود دارد که با آجر و کاشی تزئین شده است. اضلاع غربی و شرقی هشتی نیز دو در دارد که در شرقی به حسینیه و در غربی به اتاق بالای هشتی و پشت‌بام راه پیدا می‌کند.

صحن حسینیه مستطیل شکل است و در اضلاع آن ایوان یا شاه‌نشین‌ها و اتاق‌هایی در دو طبقه قرار گرفته است. در میان صحن در اصل سکویی به ارتفاع ۱/۵ متر، جهت تعزیه‌خوانی، وجود داشته که برچیده شده و همچنین حوض آبی نیز جلو ایوان اصلی وجود داشته که پوشانده شده و پلکانی به جلو ایوان اضافه گشته است. از جمله دیگر تغییرات صحن، ساختمان قسمت غربی صحن است که به هنگام تبدیل بنا به مدرسه، به جای حجره‌ها و غرفه‌های قدیمی ساخته شده است.

بخش اصلی و چشمگیر بنا، ایوان یا شاه‌نشین ستون‌داری است که بر پیشانی آن تابلوی کاشیکاری بزرگی تعبیه کرده‌اند. این ایوان که در قسمت شمالی صحن واقع شده، در جلو دارای دو ستون سنگی یکپارچه است که به زیبایی و با نقوش بدیع، حجاری شده است. فضای ایوان نیز با انواع تزئینات کاشیکاری، نقاشی، آیینه کاری، گچ‌بری و کتیبه‌نگاری تزئین شده است. تابلوی بزرگ کاشیکاری پیشانی ایوان به طول ۸ و حداکثر ارتفاع ۳/۳۰ متر، از کاشی‌های هفت رنگ زیبا و با موضوعاتی از قبیل روز قیامت، بهشت و جهنم، واقعة عاشورا و اشعاری چند، ایجاد شده است. در سمت دیگر صحن نیز ایوانی با دو ستون چوبی و نیز تالار مستطیل شکلی با تزئینات نقاشی زیبا، وجود دارد.

* منبع: دایره‌المعارف بناهای تاریخی ایران در دوره اسلامی/ جلد ۵/ انتشارات سوره مهر

آرمان هیأت