آرمان هیأت - درباره اکبر دباغیان اصفهانی

هنر: شیوه مرشد دباغیان در اجرای پرده‌خوانی بسیار نو و متفاوت با شیوه قدیم است. در شیوه وی هر فیگور به فیگورهای کوچک‌تری تقسیم می‌شود.

تعزیه‌خوان، نقال، پرده‌خوان
سال تولد: ۱۳۲۵
محل تولد: اصفهان
پروع پرده‌خوانی: ۵ سالگی
استاد: مرشد حسین دباغیان (پدرش)
نقاش پرده: قوللر آقاسی
سن پرده: ۵۶سال

شیوه اجرای نمایش
شیوه مرشد دباغیان در اجرای پرده‌خوانی بسیار نو و متفاوت با شیوه قدیم است.
در شیوه وی هر فیگور به فیگورهای کوچک‌تری تقسیم می‌شود. به عنوان مثال تیرانداختن منحصر به لحظه‌های نشان دادن فیگور تیرانداختن نیست بلکه چگونه تیر از ترکش درآوردن، تیر بر کمان و سپس تیرانداختن به نمایش درمی‌آید.

کثرت تبدیل کردن واژگان و عبارات به نشانه‌های بصری یکی دیگر از فنونی است که این مرشد به کار می‌برد. از ادوار قدیم مهم‌ترین فیگور نشانه‌ها: تاج، نقاب گذاشتن، گوش ایستادن، دعا کردن، نوشیدن و خوردن، اشاره به دور و نزدیک، کلاه‌خود و زره به تن کردن، دست زدن، ضربه زدن با گرز، شمشیر و خنجر زدن و حرکات با چوب‌دستی یا عصا بوده است. مرشد دباغیان به فیگورهای معمول ده‌ها فیگور جدید اضافه کرده است، این تعداد ممکن است در ارتباط با هر روایت اضافه یا کم شوند.

شیوه اجرای آواز
پرده‌خوانی در فواصل آواز بیات ترک با بسم‌الله‌الرحم‌الرحیم ... آغاز می‌شود. در فراز بعدی یک حلقه به بام جنت ... پرده‌خوان به دانگ دوم بیات ترک رفته و جمله‌اش را با تأکید بر درجه سوم و ایست روی شاهد ترک ادا می‌کند اما فضای کلی اجرا به واسطه گردش خاص نغمات کاملاً از حوزه موسیقی دستگاهی خارج شده و به مرور نیز دورتر می‌شود. پرده‌خوان فواصل منتخب خود را تا چند جمله بعد حفظ می‌کند و تنها گاه گستره نغماتش به درجه دوم دانگ دوم می‌رسد.

جملات به صورتی پیوسته و مداوم شنیده می‌شود. پرده‌خوان با آزادی کامل درجاتی را انتخاب می‌کند و نغمه مواج خود را که در لحظه و براساس کلمات و فضای پرده جان می‌گیرند اجرا می‌کند. گستره این حرکت مواج گاه از یک اکتاو نیز بیشتر می‌شود و در آن پرش‌هایی با فواصل چهارم یا پنجم به وجود می‌آید که بعضاً برای لحظاتی کوتاه، فضای آشنایی از موسیقی دستگاهی، مثل آواز بیات ترک در آغاز و دستگاه سه‌گاه هنگام خاتمه مقدمه به گوش می‌رسد.

پرده‌خوان قسمت‌های بعدی را با سخنان گفتارگونه همراه با دکلمه اشعار ادامه می‌دهد. وی در این قسمت نیز از شیوه قبل پیروی کرده و جملاتش را پی‌درپی همواره با اوج و حضیض‌هایی که مفهوم داستان در حال روایت طلب می‌کند، سکوت‌های کم و گاه دست‌زدن‌ها – به شیوه نقالی ادا می‌کند.

لحن آوازی وی اگرچه بی‌نسبت با لحن پرده‌خوانان قدیم نیست اما در نهایت مانند شیوه اجرایش تلفیقی و جدید است. تنوع در تونالیته، لحن تازه، استفاده از بافت‌های ملودیک به شیوه سنتی و محتوای جدید و استفاده از اوزانی که در موسیقی پرده‌خوانی معمول است، ویژگی‌های روایت آوازی وی را تشکیل می‌دهد.

حضور نشانه‌های میتولوژیک ایران باستان در پرده‌خوانی
یکی از این نشانه‌ها بازوبند سهراب است. قاسم پهلوان جوان در لشگر امام حسین، نشانه‌های میتولوژیک را از سهراب جوان پسر رستم پهلوان نام‌آور ایرانی اخذ کرده است که فرزندش را به علت اینکه در کشور توران متولد شده نمی‌شناسد.

بازوبندی که سرنوشت هر یک از آنها را می‌تواند دگرگون سازد. بازوبند سهراب یادگاری است که رستم هنگام جدایی از تهمینه دختر پادشاه سمنگان به وی می‌سپارد تا نشانی برای شناسایی سهراب توسط پدرش باشد. مضمون این نشان در هنگام ملاقات رستم و سهراب به موقع هویدا نمی‌شود. در داستان سهراب عدم هویدا شدن به موقع نشان و در داستان قاسم هویدا شدن بی‌موقع آن سبب مرگ هر دو قهرمان می‌شود.

نظیر این نشانه در کثرت قابل توجهی از میتولوژی ایران باستان در نمایش‌های مذهبی و اسلامی ایران مخصوصاً در پرده‌خوانی اخذ شده است برخی دیگر از این نشانه‌ها عبارتند از: شیر، آب و نوش‌دارو، پر و ...

روایت
حضرت امام حسین همه یارانش را جمع می‌کند و شهادتشان را در روز نبرد به آنها خبر می‌دهد. حضرت قاسم‌بن حسن جوان هم از عمویش می‌پرسد که آیا من هم شهید خواهم شد؟
حضرت امام حسین در پرده اشاره می‌کند که او هم شهید خواهد شد.

ابن‌سعد می‌خواهد ازرق شامی پهلوان نامدار را به جنگ قاسم نوجوان بفرستد ... ازرق اول حریف را دست کم می‌گیرد و اکراه به جنگیدن با وی دارد اما سرانجام قاسم او را می‌کشد. اما قبل از آن ازرق فرزندانش را به جنگ قاسم می‌فرستد و قاسم هربار سر بریده آنها را جلوی ازرق می‌اندازد ... سرانجام حضرت قاسم در محاصره دشمن شهید می‌شود.

* مرشدان پرده‌خوان ایران(۳۰دفتر)/ حمیدرضا اردلان/ فرهنگستان هنر