آرمان هیأت - درباره عزیز محمد درویشی

حرکات بدن و دستان و چهره او نمادین و در عین محدود بودن ماهرانه و منطبق با شیوه‌های اصیل است.

عزیزمحمد درویشی
پرده‌خوان، مداح
سال تولد: ۱۳۳۱
محل تولد: اراک
شروع پرده‌خوانی: ۶ سالگی
استاد: مرشد صفدر درویشی (پدرش)
نقاش پرده: محمد فراهانی
سن پرده: ۶۰ سال

شیوه اجرای نمایش
حرکات بدن و دستان و چهره او نمادین و در عین محدود بودن ماهرانه و منطبق با شیوه‌های اصیل است. کف زدن، پنجه باز کردن و بستن برای اشاره به معانی مختلف مانند مکان، درگیری و القای قدرت، نشست و زانو زدن برای شرح صورت‌های حاضر در قسمت‌های پایین پرده، از دیگر ویژگی‌های اجرای مرشد عزیز محمد درویشی است. اما وجه بارز اجرای نمایشی او هم سنخی میان روایت قصه، آواز و حرکات بدن است.

شیوه اجرای آواز
عزیز محمد درویشی در اجرای آواز از شیوه‌های اصیل استفاده می‌کند. هنگام روایت جنگ از لحن حماسی بهره می‌جوید، در شرح صفات اشقیاء لحن کینه‌ورزانه به کار می‌برد و در شرح حالت و صفات شهدا یا اسیران لحنی تغزلی دارد.

برخی از نغمات وی منطبق با ردیف‌های موسقی ایرانی است. در مجموعه حاضر، وی از نسبت فواصل شور، همایون، دشتی، ابوعطا و بیات کرد بهره می‌گیرد. او در ادای نغمات به سنت‌های آوازی مانند دعاها و گاه الحان آوازی نواحی ایران مانند دشتستانی گرایش دارد. وی در تغییر لحن اغلب بدون لحاظ فرصت برای تبدیل نغمات، از پرش استفاده می‌کند که در آوازهای پرده‌خوانی متداول است، اگرچه ممکن است چنین پرش‌هایی به گوش منطق، نامأنوس و بیگانه جلوه کند.

داستان طفلان مسلم و منش آرمانی
باورپذیر می‌نماید که ائمه و اولیاء از خصایص ثابت و آرمانی مانند ایمان مطلق، خیراندیشی، پایداری در برابر سختی‌ها و... برخوردار باشند.

اما درک ویژگی‌های همسان برای خردسالان و کودکان سلسله مقدسین نیازمند اعتقاد راسخ است. در داستان طفلان از ابتدا تا مرحله شهادت، تفکر رحمانی، تسلیم و رضا در برابر وقایع و اقتدای به امر متعالی از سوی آنان از کف نمی‌رود. روح یکسان، ازلی و مشترک میان سلسله اولیاء مرزهای دنیای محسوس را می‌شکند و نوعی از منش‌مندی را با صورت آرمانی معرفی می‌کند که در آن کودکان، جوانان، بزرگسالان و پیران در سخت‌ترین شرایط به‌گونه‌ای یکسان دوام می‌آورند.

زمان و مکان آرمانی در پرده‌خوانی
پرده‌خوانی نوعی نمایش موسیقایی ایرانی است که در آن زمان و مکانی آرمانی اما موقت ساخته می‌شود. ابزار پرده‌خوان در ایجاد این فضا با داستان مشخص، عام و مورد قبول مردم، عدم رضایت از وضع موجود، اطمینان از رخدادهای محتوم با ماهیت عدم و خیر و ایمان مشترک است. واژه موقت در ترکیب «زمان و مکان آرمانی» به دلیل امتناع پرده‌خوان از نحوة تلقی آرمانی در حدوث مدام هنگام وقوع پرده‌خوانی است، چرا که میدان و مخاطب تصادفی است، راوی همواره در حرکت است و مهم‌تر از همه اینها موکول نمودن تحقق آرمان ازلی به ظهور منجی بستگی دارد. بدین قرار پرده‌خوانی نشانه‌ای از حضور منجی در حال و ظهور همراه با عمل وی در بالقوه است. به همین دلیل این زمان و مکان آرمانی در دل مناسبات اجتماعی علاوه بر موضوعیت ایمان وقوع مادی نیز دارد، که پرده‌خوانی را به مثابه شغلی که مجریان آن از مردم پول دریافت می‌کنند، توجیه می‌کند.

مجموعه شمایل‌های همراه
در پرده‌های درویشی شمایل دو طفلان مسلم همواره در کنار یکدیگر دیده می‌شوند. به جز آنها تصاویر امام حسن و امام حسین نیز در برخی از مجالس کنار یکدیگر رسم می‌شوند.
بودن این شمایل‌ها در حالت دوبه‌دو تداعی قرینگی و سرنوشت مشترک را دربر دارد. هم طفلان و هم امام حسن و امام حسین شهید می‌شوند. در وجه دیگر برخی از ملائک مانند نکیر و منکر هم در کنار یکدیگراند. آنان بنا به وظیفه مشترک یا در راستای هم، ناگزیر می‌باید در کنار یکدیگر باشند.

شمایل‌های دیگری که در پرده‌ها به طور جمعی و همراه رسم می‌شوند، شمایل‌های پنج‌تن، حضرت محمد، حضرت علی، حضرت زهرا، حضرت حسن و حضرت حسین است.
این نگاه در دیگر شمایل‌ها نیز ممکن است قابل تعمیم باشد اما موارد فوق از دلالت‌های تاریخی، معنوی و نشانه‌شناختی ویژه دیگری برخوردارند.

روایت
داستان مربوط به روایت مشهور دو طفلان مسلم است که پس از مصائب فراوان شهید می‌شوند. پدر طفلان، مسلم از یاران و صفیران امام حسین (ع) است که به عنوان پیش‌قراول کاروان وی به کوفه می‌رود و با دسیسه حاکمان مخالف امام کشته می‌شود.

× برگرفته از مجموعه مرشدان پرده‌خوان ایران/ علی اردلان/ به همت فرهنگستان هنر