درباره فاطمه فهیمه محبی
20 بهمن 1388 ساعت 18:47
فهیمه محبی، رئیس دایره‌المعارف تشیع، همسر و مادر شهید، روز ۴ بهمن ماه ۱۳۸۸در سن ۷۹ سالگی درگذشت.
فاطمه فهیمه محبی متولد ۱۳۰۹ شمسی در تهران بود. حاصل ازدواجش با سرگرد رضا محبی دو فرزند پسر و یک دختر است. در ۱۳۴۶ خورشیدی رضا محبی که از مؤسسان هوانیروز بود به خاطر مخالفت‌هایش با رژیم شاه در یك توطئه از پیش طراحی شده به شهادت می‌رسد.
پسر خردسالش سعید، که در زمان شهادت پدر ۳ ساله بود، مادر را مجبور به ترک ایران می‌کند و بالاخره در ۷مرداد ۱۳۵۲ خورشیدی خانم محبی با سعید و پسر بزرگش به لندن سفر می‌کند. ایشان در مصاحبه‌ای که با روزنامه قدس انجام داده است می‌گوید: « پسر كوچكم كه [در زمان شهادت همسرم] سه سال بیشتر نداشت، پس از شهادت همسرم وقتی نحوه شهادت پدرش را از زبان دیگران می‌شنید دیگر نمی‌توانست در ایران بماند. می‌گفت من در جایی كه پدرم را كشته‌اند، حتی لحظه‌ای هم نمی‌مانم. بالاخره مجبور شدم او را به لندن ببرم.»
خانه ۲ هزار متری آن‌ها در لندن که کانونی برای حضور و جلسات انجمن‌های اسلامی دانشجویان اروپا و نیروهای سیاسی و مذهبی و ملی، از جمله مرحوم دکتر علی شریعتی شده بود با پیروزی انقلاب باعث اخراج خانم محبی می‌شود. دختر ایشان نیز که به تحصیل مشغول بودند همزمان در سال ۱۳۵۸ به همراه همسر و دو فرزندش از لندن اخراج می‌شود.
سعید محبی که توانسته بود در لندن باقی بماند، در ۸ مرداد ۱۳۵۹ به ایران باز می‌گردد. وقتی دلیل باز گشت را از وی می‌پرسند، اظهار می‌کند که در روزنامه‌های انگلیس خوانده است که قرار است به ایران حمله کنند و او برای دفاع از ایران بازگشته است. همین گونه هم می‌شود. جنگ در می‌گیرد و در همان آغازین روزهای جنگ سعید محبی به جنگ می‌رود. سرانجام در سال ۱۳۶۱ به شهادت می‌رسد.
خانم محبی پس از شهادت پسرش به یاری رزمندگان شتافت و بارها به جبهه رفت و در حد توان خود به ایران و رزمندگان یاری رساند. در بازگشت از جبهه در تهران دچار سانحه شد و دو سال و نیم بستری بود.
او با فروش یک طبقه از منزل مسکونی‌اش در خیابان سهرودی بنیاد خیریه «شط» را به یاد شهید سعید محبی به راه انداخت تا دانشجویان درمانده را یاری رساند. در همان زمان از دکتر سجادی شنید که دایره‌المعارف تشیع در شرف بسته شدن است و او با سرمایه خود جلد سوم آن را منتشر کرد. به این ترتیب شادروان محبی به گفته خودش در ۶۰ سالگی که سن بازنشستگی است در دائرﺓالمعارف تشیع آغاز به کار کرد.
دائرﺓالمعارف تشیع با حمایت مالی بنیاد اسلامی طاهر که مؤسسه‌ای وابسته به موقوفات مرحوم سید ابوالفضل تولیت، متولی آستانه حرم حضرت معصومه(س) بود، در ۱۳۶۰ شروع به کار کرد.
نخستین رئیس آن دکتر مهدی محقق بود و ویراستاران آن دکتر سید احمد صدر حاج سید جوادی، استاد بهاءالدین خرمشاهی و کامران فانی بودند. پس از آنکه دکتر محقق برای راه‌اندازی دانشنامه جهان اسلام به آن بنیاد رفت، دکتر صدر حاج سید جوادی عهده‌دار سمت او شد و همچنان به مدیریت مشغول است.
خانم محبی در راه انتشار این اثر خانه لندن و خیابان سهرودی‌اش را به فروش رساند اما باز هم مشکلات مالی باعث شد تا داماد ایشان نیز با فروش خانه‌اش ۳۰ میلیون تومان بدهی دائرﺓالمعارف را بپردازد.
در دوران وزارت آقای مهاجرانی از جلد هفتم هزار نسخه و سه روز پس از رفتن ایشان از وزارتخانه از جلد هشتم نیز هزار نسخه توسط وزارت ارشاد خریداری شد. این روند در دوران وزارت آقای مسجد جامعی ادامه یافت و جلد نهم توسط ارشاد خریداری شد و برای جلد ۱۰ و ۱۱ نیز قراردادی بسته شد.
مرحوم محبی در همان مصاحبه می‌گوید که «آن زمان اصلاً نمی دانستم باید مجوز داشته باشیم. اصلاً نمی دانستم مجوز یعنی چه. تقاضای كاغذ كرده بودم. گفتند نمی شود.» بالاخره با راهنمایی آقای مسجد جامعی مجوز نشر می‌گیرد تا بتواند کاغذ دریافت کند. وی می گوید: «مجوز نشر را به نام سعید گرفتم ولی از آنجا كه احترام دایرهٔ‌المعارف برای من بیشتر است روی تابلو محل كارم نوشته ام: دایرةالمعارف تشیع و نه نشر شهید سعید محبی»
تاکنون از این دایرةالمعارف۱۳ جلد (از مدخل آب تا قبله) منتشر شده است و حرف لام يا جلد چهاردهم آن نيز آماده انتشار شده است. خانم محبی پیش‌بینی می کرد که دائره المعراف تشیع در ۲۰ جلد به اتمام برسد و آن را نمادی از نمره ۲۰ گرفتن از پروردگار می‌دانست.
این اثر جایزه سیزدهمین دوره کتاب سال را از آن خود کرده و هم اکنون به عنوان منبعی کامل برای محققان و به ویژه دانشجویان شناخته می شود.
شادروان فهیمه محبی با اینکه بیش از یک سال از بیماری مهلک سرطان خون رنج می برد ولی تا آخرین روزهای عمرش در دفتر کارش (دایرةالمعارف تشیع) حاضر می‌شد و پی‌گیر مقالات پژوهشگران بود.
مجموعه مقالات این دایره المعارف حدود بیست هزار عنوان مقاله است. شرح مفاهیم کلیدی و اعلام قرآن مجید همراه با معرفی خود قرآن، شرح و توضیح حدیث های معروف و اصطلاحات علم حدیث و تاریخ حدیث، اصطلاحات فقهی و اصول فقه، اصطلاحات کلامی، دعاها، اصطلاحات منطقی، فلسفی، عرفانی، زندگینامه اعلام اسلام و تشیع، معرفی رجال تاریخی و حادثه های مهم تاریخ اسلام و شیعه و ... موضوع های عمده این دایرةالمعارف است .
در میان نویسندگان دایرةالمعارف نام‌هایی چون پرویز اذکایی در معرفی بخشی از کتاب‌ها، نجوم و زندگینامه، مرتضی اسعدی در زمینه تاریخ و جغرافیای کشورهای جهان، حسن انوشه در رابطه با تاریخ، جغرافیا،ادبیات فارسی و زندگینامه، شهرام پازوکی در زمینه عرفان، سید مهدی حائری قزوینی در زمینه رجال، حدیث و دعا، سید محمد حسینی در علوم قرآنی، اصغر دادبه، کلام، منطق و اخلاق، ابوالقاسم رفیعی مهرآبادی در زندگینامه هنرمندان، محمد حسین روحانی در معرفی کتاب‌ها، عباس زریاب خویی سیره ائمه اطهار، صحابه، تاریخ صدر اسلام و زندگینامه، عبدالحسین شهیدی صالحی درباره آستانه‌ها، آل‌ها و زندگی‌نامه‌ها، حسین قره‌چانلو در جغرافیای تاریخی و امامزاده‌ها، حسن کریمان در جغرافیای تاریخی و امامزاده‌ها و زندگینامه، محمد حسین مشایخ فریدنی در رابطه با مناقب ائمه اطهار، فرهنگ شیعه در شبه قاره هند، ادبیات عرب، صحابه و زندگینامه، محمد صادق نصیری درباره فقه و اصول، پرویز ورجاوند در زمینه امامزاده‌ها، آرامگاه‌ها، باستان‌شناسی و هنر به چشم می خورد.
در رابطه با دایرةالمعارف تشیع نیز همانند هر اثر مورد توجه دیگر از طرف نقادان، اندیشه‌ورزان و پژوهشگران نقادی‌هایی صورت گرفته است که مقاله «نگاهی به دایرةالمعارف تشیع» نوشته محمد هادی مؤذن جامی که در مهر ماه ۱۳۶۷ در شماره ۵۵ مجله کیهان فرهنگی منتشر شد از آن جمله است. البته پاسخ به این مقاله نیز از طرف دفتر دایرةالمعارف تشیع در آذرماه ۱۳۶۷ در شماره ۵۷ کیهان فرهنگی منتشر شد. سال ۱۳۸۵ نیز غلامرضا جوهری یکتا نقد‌هایی را به‌خصوص در رابطه با جلد ۱۱ دایرةالمعارف در مصاحبه‌ای مطرح کرد.
به هر حال باید ازعان کرد که دائره‌المعارف نویسی و دانشنامه‌نگاری کاری سخت است و استمرار و پایمردی در این وادی سخت‌تر تا جایی که مشهور است که ایران شده است مرکز دانشنامه‌ها و دائره‌العمارف‌های «آ» و «الف». در مقابل شادروان محبی شاید از معدود کسانی باشد که در این مسیر پای فشرد و ایستاد و تاکنون ۱۴ جلد از این مجموعه کم‌نظیر را منتشر کرده است و به مدخل‌های پایانی رسانده است.
روحش شاد، یادش گرامی و راهش پر رهرو باد.
کد مطلب: 12067
آدرس مطلب: https://www.armaneheyat.ir/article/12067/درباره-فاطمه-فهیمه-محبی