میـرزا محـمـود فــدایـی مازنـدرانـی از مرثیه‌پردازان و سوگ‌سرایان بزرگ عاشورایی روزگار قاجار است. مقـتــل شعری وی نخستین بار در سال ۱۳۷۷ خورشیدی از سوی انتشارات اسوه منتشر شده است.

جلد اول دیوان فدایی که افزون بر ۴ هزار بیت دارد شرح واقعه کربلا است و یکسره در قالب ترکیب‌بند سروده شده است که بلندترین ترکیب‌بند ادب فارسی است. برجسته‌ترین ویژگی زبان شعری فدایی، تصویری بودن کلام وی است. همین عامل سبب شده است که شعر رثایی فدایی اثرگذار و ماندگار بر ذهن باشد و بر تار و پود جان و روان شنونده چنگ در اندازد.

تصاویر ادبی آنچنان با درون مایه عاشورایی پیوند خورده است که مناظر شگفت و چشم‌اندازهای بدیع و صور خیال ناب عاشورایی را آفریده است.

برخی از اشعار وی در زیر آمده است:

در حیـرتم که آب مگر آبـرو نداشت
گر آبـروی داشت چرا رو به او نداشت ( دیوان فدایی ص ۳۴)

دیـدم سپیـده دم که برآمد زکوهســار
خور با سر برهنـه و با چشم اشکبـار
لرزان به هرطرف نگران چشم آفتـاب
چون اشهب رمیـده ز میـدان کارزار ( فدایی ص ۳۲)


از خون زمین دریا شود امشب اگر فردا شود
محشر همی برپا شود امشب اگر فردا شود
زانجم فلک لشکر کشد وز ماه نو خنجر کشد
دامن به خون اندر کشد امشب اگر فردا شود
خون از دم خنجر رود از تن به نیزه سر رود
دامن به خون اندر کشد امشب اگر فردا شود
دامن فلک پرخون کند خون عرصه را گلگون کند
دل دیده را جیحون کند امشب اگر فردا شود
از پشت زین، سلطان دین غلتد چو ماهی بر زمین
بُرَّد سرش شمر لعین امشب اگر فردا شود
از جور چرخ واژگون از ذوالجناح غرقه خون
زین می‌شود در برنگون امشب اگر فردا شود
تن جمله بی‌سر می‌شود سر بر سنان بر می‌شود
آشوب محشر می‌شود امشب اگر فردا شود
عباس از توسن فتد دستش جدا از تن فتد
چون گل در این گلشن فتد امشب اگر فردا شود
از ضرب تیر و تیغ کین اکبر فتد از پشت زین
صد پاره چون گل بر زمین امشب اگر فردا شود
آتش زند بر خیمه‌ها شمر لعین بی‌حیا
سیلی زند بر طفل‌ها امشب اگر فردا شود


دیوان دوم مقتل ميرزا محمود فدايی مازندرانی (شامل بيش از سه هزار بيت) با تصحيح و پژوهش و تعليقات فريدون اكبری شلدره‌ای به تازگی چاپ شده است.

از ویژگی‌های نثر فدايی آن است كه در دل نگاه سوگوارانه و رسايی، نگاهی حماسی وجود دارد.

آرمان هیأت