رأس الحسین در مصر و سوریه مکان‌هایی هستند که برخی شیعیان معتقدند سر امام حسین(ع) یا به آنجا برده شده و یا در آنجا به خاک سپرده شده است؛ لذا رأس الحسین نزد شیعیان مصری و سوری مقدس شمرده می‌شود و برای زیارت به آنجا می‌روند.
جهان-دشتگلی: در لغت، مشهد راس الحسین، حرم و بقعه‌ای است که مدفن سر حضرت سیدالشهداست، یا مکانی که سر آن حضرت به آنجا هم برده شده است. به این نام، دو محل یکی در شام(
سوریه) و دیگری در
مصر وجود دارد.
در شام در عسقلان مسجدی بزرگ و ضریحی عظیم است که مردم آنجا را زیارت کرده و تبرّک می‌جویند. گفته می‌شود، مکانی در کنار مسجد جامع اموی در دمشق، محل نگهداری سر سیدالشهدا در ایام یزید بوده که اکنون به آن راس الحسین می‌گویند.
در مصر نیز، زیارتگاهی است که مردم مصر، معتقدند سر اباعبدالله الحسین در آنجا مدفون است و خلفای مصر، آن را از شهر عسقلان (در
فلسطین) آورده و طیّ مراسمی در مصر دفن کرده‌اند. مردم مصر به این محل علاقه نشان می‌دهند و زن و مرد دسته دسته به زیارت آن می‌روند.
با این همه درباره اینکه سر ایشان را کجا به خاک سپرده‌اند و چه اتفاق‌هایی در این فاصله افتاده است، نظرهاى گوناگونی وجود دارد:
الف) سر امام را در
نجف اشرف، کنار قبر حضرت على بن ابیطالب علیه السلام، در طرف سر آن حضرت دفن کرده‌اند. این نظر را برخى از علماى شیعه با استناد به روایاتى که در کتاب کافى و تهذیب آمده، پذیرفته‌اند. در یکى از این روایات مى‌خوانیم : امام صادق علیه السلام به فرزند خود اسماعیل فرمودند که سر بریده امام پس از بردن به شام، توسط یکى از دوستداران ما ربودند و در جوار امیرالمومنین علیه السلام دفن گردید. این نظریه را قرائن دیگرى نیز تایید مى‌کند. از جمله آن که در زیارت بالاى سر امیرالمومنین علیه السلام که از امامان شیعه به دست ما رسیده، زیارت حضرت حسین بن على علیه السلام نیز وارد شده است.
ب) سر امام در کنار پیکر پاک حضرتش به خاک سپرده شده است. بنابر آنچه در کتاب گرانقدر بحار الانوار ذکر شده، این نظر را بیشتر عالمان امامیه پذیرفته و معتقدند که حضرت على بن الحسین سر را به کربلا باز گرداند. سید بن طاووس در لهوف می‌گوید: سر مطهر امام به کربلا آورده شد و در کنار پیکر گلگون دفن گردید. سیره شیعه نیز این نظر را تایید مى‌کند. ابن نما که مردى مورد اعتماد، دانشمند و متدین به شمار مى‌رود، در این باره گفته است: سر امام را در شهرها گرداندند، ولى سرانجام به کربلا عودت داده شد و همراه جسد مطهر دفن گردید. سید مرتضى و شیخ طوسى نیز با این نظریه موافقت کرده‌اند. سبط ابن جوزى معتقد است که سر بریده امام علیه السلام همراه با کاروان اسیران از شام به مدینه آورده شد و سپس آن را از مدینه به کربلا برده، در کنار جسد حضرت به خاک سپردند.
ج) کلینى در کتاب ارزشمند کافى از امام صادق علیه السلام روایت مى‌کند که سر امام حسین(ع) ، بیرون کوفه، نزدیک مرقد مطهر امیرالمومنین علیه السلام مدفون است.
د) سر امام را در مدینه نزد مرقد مادرش فاطمه زهرا علیه السلام به خاک سپرده‌اند. این مطلب از کتاب الطبقات الکبرى نقل شده است. در آن کتاب آمده است: یزید، سر امام را براى عمرو بن سعید بن عاص، فرماندار مدینه گسیل داشت و او آن را در کنار قبر مادر امام دفن نمود. ابو البرکات شمس الدین محمد الباغندى الشافعى نیز در کتاب جواهر المطالب همین نظر را پذیرفته و آن را نظریه مشهور تاریخ نگاران و سیره نویسان مى‌داند.
ه) مدفن سر امام در دمشق است. سبط ابن جوزى به نقل از ابن ابى الدنیا مى‌نویسد: سر امام حسین علیه‌السلام در خزانه یزید در دمشق یافت شد و در باب الفرادیس به خاک سپرده شد. بلاذرى و واقدى نیز در کتاب‌هاى خود همین مطالب را نقل کرده‌اند. در کتاب جواهر المطالب آمده که سر ایشان تا پایان سلطنت یزید در خزانه حکومتى حفاظت مى‌شد و پس از آن در باب الفرادیس دفن گردید. در روایت دیگر آمده که سلیمان بن عبدالملک اموى این کار را انجام داد و پس از آن که سر حضرت را با پنج قطعه دیبا پوشانید و با عده‌اى بر آن نماز گزارد، آن را به خاک سپرد. ابن عساکر، به نقل از جواهر المطالب می‌گوید: پس از آن که سر بریده امام را به دمشق آوردند، یزید فرمان داد که سه روز در برابر دیدگان مردم نصب شود، سپس آن را به جایگاه سلاح انتقال داد، تا آن که خود به هلاکت رسید. آن گاه سلیمان اموى سر را در گورستان مسلمانان به خاک سپرد. ابن نما مولف کتاب مثیر الاحزان به نقل از منصور بن جمهور مى‌نویسد: پس از هلاکت یزید و گشوده شدن خزانه او، به آن جا رفتم و ظرفى قیمتى یافتم و با خود پنداشتم که در آن گنجى نهفته است . ظرف را به خدمتکار خود داده ، سفارش کردم که از آن مراقبت نماید. اما بعد از آن که به سراغ گنج رفتم با سر مبارک امام روبه رو شدم، بى درنگ آن را کفن کرده در باب الفرادیس دفن کردم. صاحب اعیان الشیعه معتقد است، مرکزى که امروز در دمشق به نام مسجد راس الحسین یا مقام راس الحسین یا مشهد راس الحسین معروف و نزدیک جامع دمشق است، همان مدفنى است که تاریخ نگاران بیان کرده‌اند.
و) مسجد رقه در نزدیکى فرات. سبط ابن جوزى از عبداله بن عمر نقل مى‌کند که یزید، سر امام را نزد آل ابى معیط فرستاد که آنان در منطقه رقه مى‌زیستند. این عده، سر ایشان را در خانه‌اى دفن نمودند و این خانه بعدها جزو مسجد جامع شد. گفته‌‌اند درختى در کنار مدفن سر حضرت بود که به برکت آن سر، همواره سبز ماند.
ز) مصر، همان جایى که اکنون مشهد راس الحسین علیه السلام نامیده مى‌شود. خلفاى فاطمى سر را از دمشق به مصر انتقال داده در قاهره به خاک سپردند. این مطلب را سبط ابن جوزى آورده است. مورخان مى‌نویسند: یکى از خلفاى فاطمى، فردى را به عسقلان، ناحیه‌اى بین مصر و شام، روانه کرد. فرد مزبور در عسقلان سرى را یافت و مدعى شد که سر امام حسین علیه السلام است. به دستور خلیفه فاطمى این سر به مصر منتقل و در مشهد الراس دفن شد. البته در این مطلب تردیدى نیست که چنین عمل در زمان خلیفه فاطمى انجام گرفته است، اما نمى‌توان قاطعانه گفت که این سر متعلق به امام علیه السلام بوده است. در هر صورت امروزه مشهد الراس زیارتگاه عمومى مردم بوده و آنان با علاقه بسیار به این مرکز رفت و آمد مى‌کنند.
یاد‌آورى این نکته ضرورى است که چهار نظریه اخیر را تنها دانشمندان اهل سنت ابراز نموده‌اند، اما علماى شیعه امامیه به جز سه نظر نخست، نظر دیگرى نداشته‌اند.
مشهد راس الحسین(ع) در سوریهمشهد راس الحسین در سوریه در ضلع جنوب شرقى مسجد اموى دمشق به نام آستانه راس الحسین و یا مقام راس الحسین علیه السلام شهرت دارد. در ورودى به آستانه مبارکه از ضلع شرقى مسجد اموى است که داخل یک رواق به مساحت حدود ۱۰۰ متر مربع قرار دارد و از آن جا وارد رواق دوم آستانه که به شکل مستطیل است می‌گردند.
در این رواق، مقام حضرت سجاد علیه السلام واقع است و بعد داخل حرم مطهر آستانه راس الحسین(ع) مى‌گردند که در کنار دیوار شمال غرب حرم ضریح واقع است و محل دفن سر مطهر حضرت سید الشهدا(ع) است. حرم آستانه داراى گنبد کوچکى است که از داخل گنبد گچ‌برى و با رنگ سبز پوشیده شده است. دیوارهاى حرم مطهر حدود سه متر است و از سنگ مرمر سفید تشکیل مى‌گردد که داراى حواشى از سنگ سیاه است و در وسط سنگها نام دوازده امام علیهم السلام به شکل زیبایى حجارى برجسته شده و در داخل گنبد احادیثى در وصف خاندان عصمت و طهارت کتیبه شده است.
از جمله مقامات باب الصغیر، که نام قبرستانى در دمشق مى باشد، مقام رووس الشهدا است که مرقدى در آنجا ساخته شده و ۱۶ علامت بر روى آن به نشانه ۱۶ سر گذاشته شده است . نام شهدایى که این مقام به آنان منسوب است از قرار زیر است :
۱. ابوالفضل العباس بن امیر المومنین علیه السلام
۲. على بن الحسین الاکبر
۳. حبیب بن مظاهر
۴. قاسم بن الحسن
۵. عبدالله بن على
۶. عمر بن على
۷. الحر الریاحى
۸. محمد بن على
۹. عبدالله بن عوف
۱۰. على بن ابى بکر
۱۱. عثمان بن على
۱۲. جعفر بن على
۱۳. جعفر بن عقیل
۱۴. محمد بن مسلم
۱۵. عبدالله بن عقیل
۱۶. حسین بن عبدالله
صاحب اعیان الشیعه مى‌نویسد: در دمشق، مقبره‌اى است به نام مقبره باب الصغیر. بعد از سال ۱۳۲۱ نگارنده این مقبره را مشاهده نمود. بر سر در مقبره سنگى وجود داشت که بر آن این عبارت دیده مى‌شد: این جا جایگاه سرهاى مطهر عباس بن على، على بن الحسین الاکبر و حبیب بن مظاهر است. چند سال بعد هنگام تجدید بناى مقبره، سنگ مزبور از بین رفت و به جاى آن ضریحى در داخل مقبره قرار دادند که بر روى آن نام بسیارى از شهیدان کربلا نقش شده بود.
این آستانه مطهر که در باب الصغیر شهر دمشق واقع است، یکى از زیارتگاه‌هاى شیعیان جهان است. پس از واقعه کربلا، در سال ۶۱ ق، سرهاى شهداى کربلا از کوفه به شام فرستاده شد و جهت ایجاد رعب و فزع در دل مسلمانان و مخالفان و به علامت پیروزى، در کوچه و بازار طواف داده شد.
سپس یزید بن معاویه دستور دفن آنها را صادر کرد و سرهاى ایشان را در باب الصغیر دفن نمودند. همانطور که اشاره شد به گفته برخی کتب و روایات تاریخی، در این آستانه، سرهاى مطهر حضرت ابوالفضل العباس(ع)، حضرت على اکبر(ع)، حضرت قاسم(ع)، جعفر ابن عقیل، جعفر بن على، حبیب بن مظاهر اسدى، حر ریاحى، عمر بن على، عبدالله بن على، محمد بن على، عبدالله ابن عوف، محمد بن مسلم، عبدالله بن عقیل، حسین بن عبدالله، على بن ابى بکر و عثمان بن على دفن شده است.
مشهد راس الحسین(ع) در قاهرهیکى از بزرگ‌ترین مساجد شهر قاهره، آستانه راس الحسین علیه السلام است که نزد مصرى‌ها به مشهد راس الحسین(ع) شهرت دارد. بسیارى از مورخان از جمله مقریزى در الخطط و یاقوت حموى در معجم البلدان به این نکته اشاره کرده و مى گویند یزید دستور داده بود سر مبارک را در بلاد اسلامى به علامت پیروزى و ایجاد رعب و وحشت گردش دهند و شهر عسقلان که بین مصر و شام واقع است پایان این ماجرا و طواف بود. امیر عسقلان سر را دفن کرد، سپس زمانى که فاطمیان در مصر به قدرت رسیدند، پس از تفحص دقیق آن را از عسقلان طى تشریفات خاصى به قاهره حمل نمودند و در روز یکشنبه هشتم جمادى الاخر طى تشریفات خاص و همراه موکب شکوهمند و عظیمى از نظامیان و علما و اعیان و اشراف که در پیشاپیش آنان امیر مصر الصالح طلائع بن رزیک بود پابرهنه به سمت کاخ زمرد آوردند و سپس در قبه الدیلم دفن کردند. بر اساس این روایت، این آستانه همواره یکى از زیارتگاه‌هاى مهم شیعیان جهان بوده و در تمام اوقات حرم آستانه مملو از زایران به ویژه شیعیان مصر و قاره آفریقاست. همچنین در ده روز محرم و روز عاشوراى حسینى موکب عزادارى و روضه‌خوانى برقرار است.
ابن بطوطه که در سال ۷۲۵ قمرى از این آستانه دیدار کرده، در وصف آن چنین می‌نویسد: از مزارات متبرکه مصر مشهد عظیم الشان مقدسى است که در جایگاه سر امام حسین بن (ع) ساخته شده و رباطى وسیع و بسیار عالى دارد که بر درهاى آن حلقه‌ها و صفحه‌هاى نقره کار گذاشته‌اند و احترام و تعظیمى را که سزاوار چنان مقامى است درباره آن مرعى مى‌دارند.
مصری‌ها معتقدندکه مسجد بزرگ قاهره که آنان «مقام راس الحسین» می‌خوانند محل دفن سر مبارک امام حسین(ع) و حضرت زینب(س) است و جالب است، به رغم اینکه اکثریت جمعیت مصر را اهل سنت تشکیل می‌دهند اما این مسجد به محلی برای زیارت و عبادت میلیون‌ها مسلمان شیعه و سنی مصری تبدیل شده است. این مکان همچنین یکی از اماکن جذب توریست در قاهره است. قبری نیز در قاهره وجود دارد که مصری‌ها معتقدند امام زین العابدین(ع) در آن مدفون است.
در مهر ماه سال ۸۸ نیز سمیناری در قاهره پایتخت مصر برگزار شد، که به محلی برای بحث، جدل و دعوا میان حاضرین بر سر درستی یا نادرستی قبر حضرت زینب(س) و سر مبارک امام حسین(ع) در قاهره تبدیل شد.
کسانی که صحت این روایات را زیر سوال می‌بردند معتقد بودند، منطقه‌ای که در حال حاضر در قاهره به مقام «رأس الحسین(ع)» شهرت دارد، تا سال ۵۰۰ هجری قمری در زیر آب رود نیل قرار داشته است، از همین رو دفن کردن در آن غیر ممکن بوده است.
