آرمان هیأت - بزرگداشت سلیم مؤذن زاده // در نگاه دیگران-۱

عبارات زیر گفتارهایی است از شماری از بزرگان عرصه الهیات شیعه، موسیقی‌دانان،‌ شاعران و منتقدان که مطالبی را درباره زندگی و آثار استاد سلیم موذن زاده اردبیلی ارائه کرده‌اند.

فرهنگ - پیمان اسحاقی: عبارات زیر گفتارهایی است از شماری از بزرگان عرصه الهیات شیعه، موسیقی‌دانان،‌ شاعران و منتقدان که مطالبی را درباره زندگی و آثار استاد سلیم موذن زاده اردبیلی ارائه کرده‌اند. هر یک از بزرگان مذکور در این نوشتار، شماری از ویژگی‌های قابل‌توجه استاد موذن زاده را یادآور شده‌اند.

«من یاد دارم که ایشان قیامتی برپا کرد. وآن طور که شنیده‌ام مجالس ایشان همیشه همین طور است. معمولاً خواننده‌ها وقتی شعری را انتخاب می‌کنند، اسیر افاعیل عروضی آن می‌شوند، ولی ایشان به هیچ وجه اسیر هیچ چیز نیست مگر اسیر خود حضرت سید الشهداء سلام‌الله علیها...عوض کردن اکتاو نکته بسیار مهمی است؛ یعنی اینکه یک خواننده بتواند در سه یا چهار رجیست بخواند و این کار هر کسی نیست. یعنی در حالی که بم می‌خواند، وقتی چیزی به ذهنش بیاید، اوج بخواند. بعد بار دیگر بم، اما اینبار با یک اکتاو پایین‌تر بخواند و بعد ریتم‌ها، ملودی‌ها و شعر را عوض کند و همه اینها حول یک محور باشد. این کار استادی و پهلوانی بسیار می‌خواهد...ایشان یکی از کسانی است که قدرت صدایش را از حضرت سیدالشهدا سلام‌الله علیه گرفته است. »
حسام‌الدین سراج، خواننده و پژوهشگر

«به عقیده من آنچه استاد مؤذن زاده را برای جامعه حسینی کشورمان معرفی کرده، اخلاص، ساده‌زیستی و اعتقادی است که عمیقاً به اهل‌بیت (ع) دارند. ایشان عاشق کار و حرفه‌ای است که خانواده ایشان با کمال افتخار در قرن اخیر این رسالت را به خوبی بر عهده گرفته و به انجام رسانده‌اند.»
بیوک جامعی، مدرس دانشگاه و پژوهشگر

«ایشان مردی است که فعلاً و دیگرگاهی است که در عالم تشیع نمونه‌ای برای او نمی‌شناسیم. او ترکی، فارسی و عربی می‌داند. او به هر سه زبان شعر در حافظه دارد. او فرهنگ این سه گروه را آن‌چنان می‌شناسد که محفل او در حقیقت از جنس محافل افسانه‌ای است که در گذشته روایت می‌کرده‌اند...آنهایی که امروز او را در سن بالا می‌شناسند می‌دانند که این موهبت خدای تعالی نسبت به خادم و مبلغی صمیمی است که این‌گونه صدا و ساحت مداحی را محترم نگاه داشته؛ چنان‌که در آن سوی ارس آن‌قدر ارجمند است که گاهی شگفت‌زده می‌شویم.»
علی معلم، شاعر و پژوهشگر

«من در سال ۱۹۹۳م. به تهران دعوت شدم. رفتم تهران. بسیار آروز داشتم که ایران را ببینم. انجا برنامه‌ای داشتم و یک نفر راهنما همراه من بود که تهران را ببینم. در تهران به یک مغازه نوارفروشی رفتم و در آنجا شنیدم که یک نفر می‌خواند. ان‌قدر جالب که خواندنش به دلم نشست. البته ایشان فارسی می‌خواندند و صدای شنوندگانش هم می‌آمد. راهنمای من وقتی دید من خوشم آمده، همراهم شد تا در ادامه آن نغمه را بشنوم. ناگهان متوجه شدم که خواننده شروع به آذری خواندن کرد. خیلی خوشم آمد، پرسیدم این شخص کیست؟ راهنمایم گفت این سلیم است. بعدها خوشبختانه آقای سلیم به آذربایجان آمد و ایشان را دیدم و خودش و هنرش را از نزدیک مشاهده کردم و پرسیدم چند سال دارد؟ گفتند: نزدیک هفتاد سال دارد و این طور قوی می‌خواند. خدا به او طول عمر و سلامتی بدهد»
بابا محمداف، آهنگساز و استاد ردیف‌های آوازی آذربایجان، باکو

«من همواره احساس کرده‌ام که تغییرات ضرب‌آهنگ در خواندن استاد مؤذن زاده، دلیلی معنایی دارد. یعنی مفصلی از شعر باعث این اتفاق می‌شود و فقط نوعی هنرنمایی نیست. بلکه هنرمندی است.»
ساعد باقری، شاعر و پژوهش‌گر

«استاد سلیم موذن زاده اردبیلی، بر اساس اوج و فرود اتفاقات عاشورایی ریتم خواندن خود را ارئه می‌کند و می‌شود که به نوعی خواندن خود را مدیریت می‌کند...به اعتقاد من استاد سلیم موذن ‌زاده اردبیلی در ارائه نغمه‌های عاشورایی دارای سبک ویژه و خاصی هستند که خودشان سرسلسله این مکتب هستند و بسیاران در مداحی امروز به ویژه در اردبیل و استان‌های ترک زبان در حال تبعیت و تقلید مناسب از ایشان هستند. »
سید عباس سجادی، شاعر و پژوهشگر

«سلیم مؤذن امروز در کشور آذربایجان یکی از محبوب‌ترین هنرمندان و انسان‌ها به شمار می‌رود. خداوند تعالی به صدای او قدرتی لاهوتی داده است. صدای سلیم چنان اعجاز و زیبایی دارد که وقتی انسان به این گوش می‌دهد، از خودش بی‌خودو به عالم لاهوت وصل می‌شود. یعنی این صدای زیبا و دلنشین انسان را به عالمی افسانه‌ای می‌برد. وقتی تو انسان به این صدا گوش می‌دهی، گویا از زمین کنده و به آسمان‌های خدای تعالی سر می‌زنی و این نعمت بزرگی است که خدا به سلیم موذن هدیه کرده است...سلیم حتی در نوحه‌ها و حتی در روضه‌هایش خارج از دستگاه نمی‌خواند.
ایشان مقام‌های آذربایجانی و ایرانی را ان‌قدر به خوبی می‌داند و در نوحه‌ها و مرثیه‌ها و روضه‌ها از آنها به قدری زیبا استفاده می‌کند که متوجه می‌شوید حتماً باید این طور خواند. یعنی بهتر از این نمی‌توان خواند. این از استادی و هنرمندی سلیم است که از مقام‌ها بجا استفاده می‌کند...مقام‌های آذربایجانی و ایرانی دریایی تمام نشدنی است و هر کس به قدر توانش از این دریا بهره‌ای برده است و من این طور تصور می‌کنم که سلیم موذن بهره بسیاری از این دریا برده است. یعنی این انسانی که مقام‌های آذربایجانی و ایرانی را به این خوبی می‌داند، و در مرثیه‌ها، روضه‌ها و نوحه‌هایش چنان تحریرها و حنجره‌ای به کار می‌برد که انسان حیران می‌ماند که خدایا چنین استادی مگر می‌شود؟‍! چنین صدایی هم وجود دارد؟! خدای تعالی به او هم صدای زیبا داده و هم توانایی استفاده ماهرانه از صدایش »
پروفسور واسیم محمدعلی اف، رئیس دانشکده الهیات آذربایجان/ باکو

«ما مردم شمال آذربایجان سلیم موذن را به خوبی می‌شناسیم. به ویژه مردم مردم مؤمن و معتقد کشور آذربایجان»
علمدار ماهر، شاعر آذربایجانی/ باکو

«صدای سلیم الهی است و از نادرترین صداهای دنیا به شمار می‌آید»
آقاخان عبدالله‌اف، خواننده آذربایجانی

«من صحبت کردن در مورد استاد سلیم را برای خودم یک افتخار می‌دانم. در مورد استاد سلیم خیلی وقت پیش از اینها شنیده بودم. در مورد کارش، زیبایی هنرش و صدای اعجاب‌انگیزش اطلاعاتی داشتم. در گذشته هنرمندان کشورم در آن‌باره برایم صحبت کرده‌ بودند. اما شخصاً ایشان را در یکی از مراسم برگزار شده در اینجا دیدم و صدای ایشان را آنجا از نزدیک شنیدم. دامنه ارتعاشات صدای استاد سلیم بسیار گسترده است. ایشان در خواندنشان اگر بم می‌خواند، تغییر در ارائه نغمه‌ها و مقام‌ها به فراخور برنامه‌اش ممکن است زیر بخواند. فرق اساسی استاد سلیم در خواندن با دیگر مداحان و نغمه‌خوان‌ها، این است که ایشان موسیقی شرقی و اسلامی و مقام‌های ما را به خوبی می‌داند.اگر فارسی می‌خواند، با همان لهجه فارسی است. اگر ترکی می‌خواند، گویی یکی از افراد اصیل ترکیه‌ای است که می‌خواند و یا حتی زمانی که عربی می‌خواند نیز همان‌طور و همه اینها را آقای سلیم خوب می‌داند»
شاهین وردی‌اف، دبیر خانه ادبیات آذربایجان/باکو

«در فیزیک حنجره ایشان، می‌توانید بم‌ترین و زیرترین صدا را ببینید... در جاهایی که لازم است، صدایی کاملاً سوپرانو برخوردار هستند. اغلب حنجره‌ها یک ویژگی را دارد. بسیار کم سراغ داریم که کسی هم‌زمان این دو ویژگی را در حنجره داشته باشد...ایشان از نظر انتخاب شعر وسواس خاصی دارند. برای یک برنامه اشعار زیادی را مطالعه می‌کنند. به دیوان‌های شعرا مراجعه می‌کنند و با علما و شعرای عاشورایی ارتباط نزدیک و تنگاتنگ دارند.
شعرهای مناسب را بر می‌گزینند و وسواس بسیاری دارند که احادیث را انتخاب می‌کنند، دارای منبع و مأخذ دقیق باشد...سلیم موذن در نوع خودش پیشتاز بوده است و همة قابلیت‌های صدایش را به کار گرفته و با نوآوری‌های خلاقانه راهی بدیع در نوحه‌خوانی گشوده است..سلیم در چهارچوب‌ها و قید و بندها خود را اسیر نکرده، نوآوری کرده و شاید در برهه‌ای از زمان مورد انتقاد هم واقع شده، اما بعدتر دیده‌آند که سلیم کار کار نو و درستی انجام داده است. اولین بار کلمات عربی و فارسی را در نوحه ترکی آمیخته است.
اطلاعات موسیقیایی سلیم عالی است. او الحان و دستگاه‌ها و گوشه‌ها را خوب بلد است... در هزاران ساعت اجراهای سلیم نمی‌توانید جایی را بیابید که سلیم کلام را فدای موسیقی یا موسیقی را فدای کلام کرده باشد..سلیم یک خواننده ماراتن است. حجم و زمان کار در صدای او هیچ تأثیری ندارد. سلیم صاحب سبک خودش است و خیلی‌ها در ایران و کشورهای دیگر پیرو او و دنباله‌رو سبک سلیم هستند»
ودود موذن، شاعرو نقاش، فرزند استاد

«برای آقای سلیم آن قدر خواهان زیاد است که می شود گفت ایشان متعلق به ایران نیست، بلکه برای تمام مسلمانان و کشورهای اسلامی است. آقای سلیم در سرزمینی زندگی می‌کند که من با جسارت می‌توانم بگویم که اگر توانسته بود در کشورهای اسلامی هنر خودش را عرضه کند، اسلامی بودن ایران و ایرانی را ثابت می‌کرد.لهجه و جنس صدای آقای سلیم و به قول روس‌ها صدای مردانه‌اش انسان را بسیار متأثر می‌کند. من باور نمی‌کنم که شخصی بگوید من مسلمانم و با شنیدن صدای استاد سلیم طاقت بیاورد و نگرید؛ چون هم موسیقی منطقی است و هم حرف‌هایش منطقی...من بعید می‌دانم کسی جانشین ایشان شود. به خیلی از مداحی‌ها گوش داده‌ام. اما هنوز جایگزینی برای استاد سلیم پیدا نکرده‌ام.خدا به ایشان عمر بدهد و خدا حفظش کند.»
هابیل علی‌اف، موسیقیدان آذربایجانی/باکو

«همه مداحان و وصافان مولا می‌دانند قرائت و ارائه اشعار یحیوی، با آن صلابت، فخامت، استحکام، دقایق، رقایق، رموز و فنون کارهر کسی نیست. سلیم مؤذن زاده اردبیلی می‌خواهد که این اشعار متین و فخیم را هم خود به جان بگیرد هم در جان مستمع بریزد.»
عسگر شاهی، شاعر و نوحه سرا

«آن طوری که من می‌توانم عرض کنم ایشان عاشق شیدای دل دردمند خویش است. یعنی وقتی می‌خوانند با تمام وجود می‌خوانند. ایشان عاشق حضرت سیدالشهداء است... طیّب‌الله انفاسه. خداوند نفس ایشان و حنجره طلایی ایشان را تا عمر دارند، از ایشان نگیرند»
ابوذر بیدار، محقق و پژوهشگر دینی

«پیکر مراثی‌خوانی اردبیل را می‌توان به سه عنصر تقسیم کرد. ابتدای خود شاعر است، مرحله دوم شعر است و مرحله سوم نوحه‌خوان است و اگر این سه عنصر بتوانند به صورت صحیحی با یکدیگر هم‌خوانی داشته باشند، نتیجه و خروجی‌اش کارهایی می‌شود همچون آنچه استاد سلیم موذن زاده اردبیلی اجرا می‌کنند.»
جلیل پورکهن، شاعر

منابع:
«مستند تلویزیونی مرصع‌خوان خورشید»، قسمت اول
نباتی مقدم،‌محمدباقر، ۱۳۸۸، «سفر به عالم ملکوت با صدای موذن‌ها»، آوای اردبیل، سومین واژه‌نامه محرم در اردبیل، آذر ماه ۱۳۸۸

با تشکر از غلام‌رضا حسینی معز