اعتقاد به درخت سدر، آقادار، چنار تجریش، چنار خونبار زرآباد و... تنها بخشی از باورهای غلطی است که در میان عوام رشد کرده است. هر چند در برخی موارد اقداماتی از سوی مسئولان جهت خاموش کردن آتش این خرافات انجام شده اما گاهی نیز به غلط به این گونه خرافات دامن زده شده است.
فرهنگ-خیمه: احترام و مقدس شمردن درخت از ديرباز در ايران مطرح بوده است و ايرانيان قديم «معتقد به فرشته مقدسي بودند به نام «اورز» كه صدمه زدن به گل و گياه، موجب ناراحتي و خشم او مي شد.»
در ايران باستان بر اساس اعتقاد زرتشت امرداد امشاسپندي (فرشته اي) است كه نگهباني از گياه ها و رستني ها را به عهده دارد. در اوستا آسيب رسانيدن به درختان گناه بزرگي محسوب مي شود و زرتشت درختكاري و آباداني زمين را كرداري نيك مي دانسته است.
گيل گمش، بر اساس اساطير بين النهرين به جست وجوي درخت شگفت انگيزي برمي آيد كه هر بيماري را زايل و مرگ را از انسان دور مي كند. او رنج سفرهاي طولاني و مخاطره آميز را تحمل مي كند، ولي عاقبت به آن درخت دست نمي يابد.
لغت نامه دهخدا در معناي كلمه «گوكرن» آورده: «درخت زندگي در افسانه هاي ايران باستان كه شفابخش هر مرض به شمار مي رود.»
اما احترام و مقدس شمردن درختان در عصر حاضر، نوع و شکلی جدید به خود گرفته است درخت مقدس زرگنده، چنار خونبار قزوین ، چنار هزار ساله تجریش و ... نمونه هایی از این درختان هستند که در این گزارش با نمونه های بیشتری از درختان مقدس آشنا می شویم.
درخت کنار یا سدرسدر درختی از تیره مخروطیان است که شباهت زیادی با کاج دارد؛ ولی از کاج بسیار تنومندتر و بلندتر میشود و تا بیش از سه هزار سال عمر میکند.
این درخت در جنوب ایران از بوشهر تا جاسک، نقش مقدسی دارد. مردم جنوب آن را به نام «پیر کنار» می‌خوانند. «پیر» یعنی یک شخصیت مقدس و ریشه مانوی دارد و با کلمه پدر نیز هم‌ریشه است. «پیر کنار» یعنی درخت مقدس کنار.
«کنار» همان درختی است که از برگ آن سرشوی گیاهی سدر به دست می‌آید. درخت کنار میوه‌ای دارد که افراد محلی آن را می‌خورند. در بوشهر در محله خواجه‌ها، یک «پیر کنار» به نام «خواجه خضر» و در محله رونی، «پیر کناری» به نام «کرت» وجود دارد که هنوز هم به همان شیوه عصر جادو پرستیده می‌شوند و مردم، به ویژه زن‌ها، شب‌های جمعه به زیارت این درختان جادویی می‌روند و از آنها کمک می‌طلبند.
شیخ طوسی در امالی می‌نویسد: «جریر دست‌هایش را بلند كرد و گفت: «الله اكبر! در این‌باره خبرى از پیامبر (ص) به ما رسیده بود كه آن حضرت سه بار قطع‌كننده درخت سدر را لعنت كرده بود. ما تاكنون متوجه معناى این حدیث نبودیم. اینك علت نفرین و لعن كردن آن حضرت را مىفهمیم؛ زیرا هدف از بریدن درخت سدر، دگرگون ساخت شهادت‌گاه و محل دفن حسین (ع) است، تا مردم جاى قبر او را ندانند و پیرامون آن توقف نكنند.»»
شیخ مفید در ارشاد نقل می‌كند: «زمانی كه حضرت جواد (ع) با همسرش ام‌الفضل از بغداد به مدینه مراجعت كرد، به كوفه كه رسید مردم او را مشایعت كردند. هنگام غروب در خانه مسیب فرود آمد و به مسجد وارد شد. در صحن مسجد درخت سدری قرار داشت كه هنوز میوه آن به بار ننشسته بود. امام كوزه آبی خواست و در پای آن درخت سدر وضو گرفت و نماز مغرب را با مردم اقامه كرد و از مسجد خارج شد. امام جواد (ع) هنگامی كه به كنار درخت سدر رسید، مردم متوجه شدند كه آن درخت به بار نشسته و میوه داده است. از این جریان شگفت‌زده شدند و از میوه آن خوردند در حالی كه میوه‌های سدر هسته نداشت. آنگاه حضرت را برای وداع بدرقه كردند.»
این درخت بومی جنوب ایران است و در کتاب‌ها به نام‌های کنار، سدر، سدره، منبل داوود، سنجد گرجی، نیم، ضال، ببر و شجره‌النبق خوانده شده است.
آقاداردر سلسله جبال البرز مرکزی در بین جاده زیبای چالوس، نرسیده به کندوان به جاده‌ای برخورد می‌کنیم به نام دیزین. این جاده به دره‌ای منتهی میشود که بسیار زیباست و آن را ولایترود یا دیزین می‌نامند و اگر آن را ادامه دهیم به رودبار قصران و تهران خواهیم رسید، در این روستا دو درخت به نام آقادار که از خانواده سرو و از نوع اورس است، وجود دارد و در نزد روستاییان بسیار مقدسند و بنا به اعتقاد آنان یکی خواهر و دیگری برادر است، گویند عمر این درختان بیش از یک هزار سال است. در حال حاضر قطر این درختان چیزی حدود پنج متر است و در بلندترین کوه‌های مشرف به روستا در زمینی شنی در ارتفاعات کوه‌های چله‌خانه و سن‌گره قرار دارند.
اهالی روستای ولایترود بر این باورند در پای این دو درخت دو تن از مقربین درگاه الهی که یکی برادر و دیگری خواهر است خفته‌اند و می‌گویند بارها در شب‌های جمعه شاهد حرکت نور سبز رنگی به سوی یکدیگر از این دو درخت بودیم و هرگاه نذرهایی کردیم به واسطه آنها برآورده شدند و با این دیدگاه روستایی‌ای که نذری دارد در شب جمعه به‌رغم دشواری راه که ارتفاعی حدود ۳۰۰۰ متر دارد خود را به پای یکی از دو درخت می‌رساند و با بستن پارچه‌ای سبز رنگ و ریختن کمی آب به پای آن نذر میکند. همچنین روستاییان بر این اعتقادند که عامل برکت و رفاه اهالی این روستا نسبت به روستاهای همجوار در گذر تاریخ این منطقه به علت وجود همین دو درخت بوده است و تا زمانی که این دو درخت سبز و زنده‌اند این خیر و برکت نیز وجود خواهد داشت.
درخت مقدس زرگندهروبهروی حسینیه زرگنده خانه‌ای قدیمی و کاهگلی با تیر‌های چوبی قرار داشت. این خانه متعلق بود به شخصی به نام مدباشی (محمدباشی). مدباشی در گوشه خانه‌اش مغازه کوچکی داشت که در آن بقالی می‌کرد. خانه مدباشی نبش کوچه قنات بود. مدباشی در همان سال‌ها درگذشت و بعدها خانه او هم خراب شد.
در انتهای کوچه قنات زرگنده دیوار سنگی است که دو پله جنوبی و شمالی دسترسی عابرین را به قسمت شمال کوچه امکان‌پذیر میکند.
کمی بالاتر از انتهای این کوچه تک درختی کهنسال باتنه بسیار قطور وجود داشت، این درخت کهن بسیار تنومند بود و شاخه‌های متعدد و قوی داشت که تمامی هشت، نه بچه‌های ده، دوازده ساله محل را در شاخه‌های خود جا می‌داد، به طوری که ساعت‌های زیادی در تابستان بچه‌ها از آن شاخه‌ها بالا و پایین می‌رفتند و به بازی می‌پرداختند و از میوه آن تناول می‌کردند.
این درخت چند صد ساله برای ساکنان بومی زرگنده تقدس داشت. ساکنان بومی این آبادی برای عبادت و نیایش هر چند امامزاده اسماعیل را نیز در محل داشتند، ولی این درخت را هم مقدس می‌شماردند و پناه و ملجأ خود به حساب می‌آوردند. شاخه‌های فراوان و دسترس آن پر بود از پارچه‌های رنگارنگ که مردم دخیل بسته بودند. مردم برای حاجت‌روایی خود به کنار درخت می‌رفتند و بدین وسیله با خدای خود راز و نیاز می‌کردند و به نیایش او می‌پرداختند و به رسم سنتی خویش دخیل می‌بستند تا حاجتشان روا شود.
بعدها کسی یا کسانی، تصمیم به قطع آن درخت گرفتند و با از میان برداشتن آن در آن اراضی مدرسه‌ای ساختند. بدین ترتیب نماد محله زرگنده ریشه‌کن شد و از بین رفت و آن مردم هم البته با گذشت زمان تک‌تک به دیار دیگر رخت بربستند. کوچه قنات به جواهری تغییر نام یافته است، مدرسه نیز به نام انوری خوانده میشود.
درختان كهنسال یزداز مهم‌ترین درختان كهنسال استان یزد می‌توان به چنار كرخنگان شهرستان خاتم، چنار باجگان بافق، سرونگ‌آباد مهریز، سرو چم در شهرستان تفت، سرو و چنار چك چك در اردكان، سرو خرو طبس، درختان كنهسال بنه و زبان گنجشك در نقاط مختلف نام برد.
در گزارش مؤسسه تحقیقات جنگل و مرتع اعتقادات و باورهای مردمی از دلایل حفظ درختان دیر زیست عنوان شده است بسیاری از این درختان برای مردم مقدس بوده و با داستان‌ها و افسانه‌های متعددی درآمیخته است.
به عنوان مثال درخت سرو خرو در شهرستان طبس با قدمتی حدود چهار هزار سال از تقرب خاص نزد اهالی برخوردار است.
اهالی محل شب‌های جمعه در آن چراغی می‌افروزند و به آن پارچه بسته و مراد خود را طلب می‌كنند.
چنار چك چك هزار و ۴۰۰ سال سن دارد و از نظر زردشتیان بسیار مقدس است، این درخت تاكنون دو مرتبه تحت تأثیر ریزش كوه شكسته و مجدداً روئیده است.
اهالی روستای همجوار با چنار تنگ چنار مهریز اعتقاد دارند این درخت هر هزار سال یكبار خود به خود آتش می‌گیرد و خاموش میشود و برای دومین بار حدود ۲۰ سال پیش درخت آتش گرفته است.
درخت ارس باجگان در شهرستان بافق نیز بسیار مورد احترام اهالی است، در میان مردم شایع است كه نجاری برای ساختن دار قالی اقدام به بریدن تعدادی از شاخه‌های درخت كرده كه به گفته اهالی درخت جرم و خون كه احتمالاً صمغ درخت بوده ترشح كرده و نجار با تداعی مقدس بودن درخت از بریدن آن صرف‌نظر كرده است.
سرو دربید یزد نیز مورد توجه مردم است و اهالی منطقه برای برآورده شدن حاجات خود نخ‌های رنگین به آن آویزان می‌كنند.
از چوپ چنار تلكین‌آباد نیرو زبان گنجشك میبد نیز برای ساختن تابوت بزرگی به نام نخل استفاده شده كه در عزاداری امام حسین (ع) بهره‌برداری میشود و از درختان مقدس به شمار می‌رود.
چنار هزار ساله تجریشژان دیولا فوآ، باستان‌شناس فرانسوى كه نزدیك به ۱۲۰ سال قبل از چنار تجریش در صحن امامزاده صالح بازدید كرده بود، در یادداشت‌هاى خود مى‌نویسد: «در روستاى تجریش باغ زیبایى‌ست به نام باغ فردوس كه در وسط این باغ درختان زیبایى كاشته‌اند. یكى از آنها چنارى‌ست كه به مثابه صحن و رواق مسجد تجریش است و آن را مقدس مى‌دانند و به آن شمع روشن مى‌كنند و نذر مى‌كنند. شاخه‌هاى قطور آن هر یك همانند درخت بزرگى‌ست كه ساختمان‌ها را پوشانده و مخفى كرده‌اند و مسلمانان در زیر سایه‌اش نماز مى‌خوانند و در كنار آن در لاى ریشه‌هاى قطور، چای‌چیان و شربت‌فروشان سماور و استكان و سبوهاى خود را قرار داده و به صورت چای‌خانه و كافه درآورده‌اند.»
صادق هدایت درباره درخت چنار امامزاده صالح می‌نویسد: «می‌گویند در قدیم تجریش ده کوچکی بوده و پیرزن فقیری از اهالی آنجا با بچه‌های زیاد زند‌گی می‌کرده است. شب نوروز همه ده چراغانی بوده و همه بچه‌ها لباس نو پوشیده بودند و خوراکی‌های خوب داشتند، مگر خانه آن پیرزن که سوت و کور بود. یکی از بچه‌ها از پیرزن لباس نو می‌خواهد. پیرزن برای اینکه دل بچه نشکند، می‌گوید: «غصه نخور! فردا برای شما هم می‌آورند.» دست بر قضا پیرمرد همسایه‌شان از روی بام می‌شنود، دل‌اش می‌سوزد و می‌رود مقداری شیرینی و پارچه می‌آورد و در دالان خانه پیرزن می‌گذارد. همین که پیرزن آنها را می‌بیند دعا میکند که ان‌شاءالله هر کس اینها را آورده هزار سال عمر کند.
آن پیرمرد در همان روز یک قلمه چنار در خانه‌اش کاشته بود، سال‌ها می‌گذرد و آن قلمه بزرگ میشود و بعد خود آن مرد هم به مسافرت می‌رود. روزی یکی از اهالی تهران در خانه او مهمان بوده، از تجریش و چنار بزرگ آنجا صحبت به میان می‌آید. آن پیرمرد اقرار میکند که آن چنار را او کاشته است و از دعای پیرزن او و درخت هزار سال عمر خواهند کرد.»
چنار خونبار زرآباددرخت چنار مقدس روستای «زرآباد» همه ساله میزبان خیل عظیمی از زایران و مشتاقانی است كه برای زیارت و عزاداری گردهم می‌آیند. به گزارش ایرنا، بر پایه یك سنت دیرین، هر ساله مردم روستای زرآباد و هزاران زایر در قالب دسته‌های عزاداری، شب عاشورا گرداگرد درخت چنار خونباری كه در صحن این امامزاده روییده، حلقه زده ضمن عزاداری و سینه‌زنی در اولین دقایق صبحگاه عاشورا شاهد چكیدن مایعی سرخ‌فام از شاخ‌سار این درخت می‌شوند.
به اعتقاد اهالی این روستا و بنابر روایات منقول، درخت كهنسال و مقدس زرآباد در روز عاشورای سال ۶۱ هجری كه خون امام، دشت كربلا را گلگون كرد، میزبان یكی از مرغانی بود كه از سوی خداوند مأمور شده بودند تا با آغشته كردن خود به خون، پیام كربلا را به سراسر جهان برسانند. یكی از آن مرغان به این دیار آمده و با پرهای خونین خود روی شاخ‌سارهای درخت چنار روستای «زرآباد» نشست.
طواف درخت مقدس برای شفای بیماری! برخی از مردم تحت تأثیر ادعاهای فردی مدعی ارتباط با ائمه (ع)، اقدام به چرخیدن دور درخت منزل وی می‌كنند. به گزارش «جهان»، فردی در یکی از شهرستان‌های اطراف تهران به طرح ادعای رؤیت ائمه (ع) در خواب و مشاهده آنان در زیر درخت منزل خود که اقدام به شفای بیماران می‌کردند، به سوءاستفاده از باورهای دینی مردم شهرستان مذکور می‌پردازد. این گزارش می‌افزاید، وی از مراجعه‌کنندگان برای حضور در اطراف درخت می‌خواهد تا با ذکر «الله اکبر» بر گرد آن طواف کنند! گروهی از مردم نیز با تجمع در محل سکونت فرد مدعی با نذورات و بستن پارچه به درخت در پی شفای خود هستند.
سایت جهان‌نیوز - ۲۸ فروردین ۱۳۸۷
قطع درخت مقدس‌نما در گیلانبا پیگیری اداره كل اوقاف و امور خیریه گیلان یك اصله درخت مقدس‌نما در رضوانشهر قطع شد. به گزارش مهر، در پی دریافت گزارش‌های متعدد در مورد قائل شدن كرامت برای یك اصله درخت تناور و قدیمی در رضوانشهر به شكل دخیل بستن و نذور و نیاز خواستن، مدیر كل اوقاف و امور خیریه گیلان ضمن بازدید از محل درخت، دستور قطع این درخت مقدس‌نما را صادر و چوب حاصل از آن برای بهره‌برداری در امور خیریه استفاده شد.
در مورد مبارزه با خرافه‌گرایی یك علم قدیمی ۴۰۰ ساله موسوم به «سیاه‌علم» كه در داخل ضریح بقعه پیر مراد تالش قرار داشت و برای آن نیز از سوی برخی اهالی كرامت قائل شده بودند به دستور مدیر كل اوقاف و امور خیریه استان گیلان جمع‌آوری شد.
گزارش‌ها حاكی از آن است كه تاكنون ۴۰ اصله درخت تنومند كهنسال مقدس‌نما در استان گیلان شناسایی شده‌اند كه قرار است قطع شوند و از چوب آنها برای امور خیریه استفاده شود.
رشت ـ خبرنگار روزنامه جمهوری اسلامی: آیت‌الله قربانی نماینده ولی‌فقیه در گیلان و امام جمعه رشت از قطع درختان مقدس‌نما در استان حمایت كرد به گزارش اداره كل اوقاف گیلان در پی قطع درخت مقدس‌نما در رضوانشهر از سوی اوقاف گیلان كه مورد هجمه و انتقاد برخی افراد و تشكل‌ها قرار گرفته بود آیت‌الله قربانی با حمایت از این اقدام مخالفان درخت مقدس‌نما را افرادی منفعت‌طلب یا جاهل به اصل قضیه دانست.
همچنین حجت‌الاسلام رضایی امام جمعه و احمد بامداد فرماندار رضوانشهر هم با تأكید بر این نكته از قصد اوقاف گیلان برای قطع درخت از قبل اطلاع داشتند و از این امر حمایت كردند. رئیس منابع طبیعی رضوانشهر نیز از قانونی بودن قطع درخت مقدس‌نما خبر داد و افزود: اداره كل اوقاف و امور خیریه گیلان با طی كردن روال اداری و اخذ مجوز لازم از منابع طبیعی درخت مذكور را قطع كرده است.
گفتنی است درخت مقدس‌نمایی كه اخیراً قطع شده است توخالی و نیمه‌خشك بوده و حتی خطر سقوط آن نیز كه در زمینی موقوفه و در جوار منازل مسكونی بود، وجود داشت.
قطع درخت كهنسال در جوار یك امامزاده در قمبا گذشت چند روز از قطع دو درخت كهنسال در رضوانشهر گیلان به دستور مدیر كل اوقاف و امور خیریه گیلان، این بار اداره كل اوقاف و امور خیریه قم در اقدامی مشابه یك اصله درخت كهنسال را در نزدیكی مسجد جمكران قطع كرد.
این سرو ۵۰۰ ساله در حریم پنج امامزاده و منطقه گرگابی (در نزدیكی مسجد جمكران) قرار داشته است و قطع آن بدون هماهنگی و مجوز اداره كل منابع طبیعی استان صورت گرفته است. همچنین منابع آگاه از شكایت این اداره كل بر علیه عاملان قطع درخت خبر دادند.
این اقدام در حالی صورت گرفته است كه پیش از این، بسیاری از صاحبنظران و فعالان محیط‌‌‌‌زیست و منابع طبیعی كشور در واكنش به قطع درختان كهنسال رضوانشهر دست به انتشار بیانیه‌های اعتراض‌آمیز زدند.
همچنین روز گذشته جمعی از متخصصان منابع طبیعی كشور با تنظیم دادخواستی، پیگیری ماجرای قطع درختان را از دادستانی گیلان خواستار شدند.
شایان ذكر است آیت الله دری نجف‌آبادی دادستان كل كشور نیز چند روز قبل دستور پیگیری موضوع قطع درختان رضوانشهر را صادر كرده بود كه به دنبال آن، دادستان استان گیلان نیز دستور توقف قطع درختان را صادر كرد.
چهلچراغدر روستایی به نام پایین‌ده در حوالی شهر مشهد درختی است به نام چلچراغ که اهالی روستا برای آن احترام خاصی قایلند و از آن حاجت می‌گیرند ....
پیشنهاد می کنیم مطالب بیشتر در این زمینه را در بخش ویژه «
درختان مقدس» مطالعه بفرمایید.
