آرمان هیأت - سقاخانه - نسخه قابل چاپ

سقاخانه منتسب به مکانی مذهبی است که بیشتر در مساجد‌، زیارتگاه‌ها و بازارهای تاریخی به چشم می‌‌خورد...

جامعه: سقاخانه منتسب به مکانی مذهبی است که بیشتر در مساجد‌، زیارتگاه‌ها و بازارهای تاریخی به چشم می‌‌خورد و زمانی جهت سیراب نمودن مسافران‌، کارگران و عابران مورد استفاده قرار می‌‌گرفت.

از معروف‌ترین سقاخانه‌ها می‌‌توان به سقاخانه بقعه شیخ صفی‌الدین اردبیلی در اردبیل متعلق به قرن ۱۶ میلادی‌، سقاخانه کوچه دباغ خانه در یزد متعلق به سال ۱۵۱۷ میلادی‌، سقاخانه‌ عزیز الله در مجاورت مسجد جمعه اصفهان ساخته شده در دوران شاه سلیمان طی سال‌های ۱۶۶۶ تا ۱۶۹۴ و سقاخانه‌ اسماعیل طلایی ساخته شده به دست نادر شاه افشار در زیارتگاه مقدس امام رضا‌(‌ع‌) در مشهد در بین سال‌های ۱۷۳۶ تا ۱۷۴۷ میلادی اشاره کرد که از این میان تنها سقاخانه‌ اسماعیل طلایی همچنان در جای خود باقی است.

به واقع امروز در گذر از سطح شهر به کمتر سقاخانه‌ای برمی‌‌خوریم که به ویرانه‌ای مبدل نشده باشد.

به استثنای یک مورد‌، در میان هیچ یک از کتیبه‌های منقوش سقاخانه‌ها‌، شرح تصویری حوادث کربلا به رسم دوره‌ قاجارها به چشم نمی‌‌خورد. آن مورد استثنا نیز نقشی متعلق به سال ۱۶۱۰ میلادی واقع در امامزاده‌ای در استرآباد است.

این حاکی از آن است که این مکان‌ها که پیشینه‌ بنایشان تا پیش از دوره قاجارها نیز قد می‌‌دهد گاه جنبه‌ مذهبی نداشته و تنها جهت سیراب کردن رهگذران مورد استفاده قرار می‌گرفت.

در طول دوره‌ قاجار‌، سقاخانه دولتی تنها یک مکان شرب آب در مجموعه‌ کاخ بوده و برای صنعتگران نیز به منزله‌ محل‌ نگهداری و ذخیره آب به شمار می‌‌آمد.

به نظر می‌‌رسد که تعداد این سقاخانه‌ها در آن دوران محدودیت خاصی داشته است چنانچه در اسناد تاریخی پیش از قرن ۱۹ میلادی و پس از آن کمتر به آن اشاره شده است. در سال ۱۸۰۱ میلادی، میر عبد‌الطیف خان شوشتری به وجود تعدادی مکان آب شرب عمومی به مشابه سقاخانه در لندن اشاره می‌‌کند که شاید بدین معنی باشد که سقاخانه تنها منحصر به ایران نبوده است.

سقاخانه به معنای مذهبی آن از اواخر قرن ۱۹ میلادی به پدیده‌ای عمومی در سطح شهر مبدل شد چنانچه عمر آن دسته از سقاخانه‌هایی که همچنان باقی است به بیش از صد سال قد نمی‌‌دهد.

به نظر می‌‌رسد که از اوایل قرن ۱۹ میلادی‌، شخصیت‌های مختلف به بنای سقاخانه در میادین شهر‌، معابر و بازارها مبادرت ورزیدند که امروزه شاهد بسیاری از این سقاخانه‌های مذهبی در محلات قدیمی شهر هستیم.