كارشناسان از وضعيت امروز موسيقی مذهبی می‌گويند
وقتی نت‌ها سوگوار می‌شوند
روزنامه جام جم , 1 دی 1389 ساعت 10:43
در حال حاضر شكل و محتوای موسیقی مذهبی ما در حال عوض شدن است كه علاوه بر صدمات هنری، باعث زیان‌های عقیدتی هم می‌شود كه هرچه زودتر باید فكری برای آن كرد.
فرهنگ: وقتی شهر سياهپوش می‌شود بيشترين هنری كه در اين غوغای شورانگيز مردم را همراهی می‌كند، آواها و نواهای مذهبی هستند. موسيقی مذهبی عاشورا در زمان‌های گذشته الهام‌گرفته از موسيقی رديف دستگاهی و اصيل ايرانی بود و از سوی مداحانی كه خود بيشتر آوازه‌خوان بودند به مخاطبان عرضه می‌شد.
اما در سال‌های اخیر متاسفانه در برخی از مجالس عزای حسینی، موسیقی‌هایی نامناسب می‌شنویم كه نه‌تنها در شان این ایام نیستند بلكه برخاسته از فرهنگ دیگری هستند كه در كشور ما جایی ندارند.
ناآشنایی با الحان آوازی اصیل
حاتم عسگری، ردیف‌دان و كارشناس موسیقی در این‌باره می‌گوید: ما ملت مذهبی هستیم و از قدیم زیباترین آهنگ‌ها را برای مداحی در نظر گرفته‌ایم، اما ۴ یا ۵ دهه است كه به سمت آهنگ‌های سست و بی‌پایه گرایش پیدا كرده و آن وسواس و دقت گذشته را به خرج نمی‌دهیم.
او ادامه می‌دهد: بسیاری از نوحه‌خوانان امروز از ردیف‌های آوازی ایران چیز زیادی نمی‌دانند. من بارها خواسته‌ام تا مسوولان شرایط آشنایی مداحان با موسیقی اصیل ایرانی را فراهم سازند كه متاسفانه هیچ‌كس تاكنون به این پیشنهاد گوش نداده است.
جهانگیر نصراشرفی، پژوهشگر موسیقی نیز در این‌باره می‌گوید: در ۴ دهه گذشته تغییرات و تحولات گسترده‌ای در روند اجتماعی ـ اقتصادی ایران صورت گرفته و بسیاری از موضوعات و مفاهیمی كه ما با عنوان سنت می‌شناختیم، دچار تغییر شدهاند. بر همین اساس مجموعه رفتارهای جامعه و خیلی از ساختارهای فرهنگی كه دارای قدمت بودند و ما از آنها به عنوان رفتارهای با اصالت یاد می‌كنیم هم دستخوش تغییر شدند.
وی ادامه می‌دهد: در حال حاضر شكل و محتوای موسیقی مذهبی ما در حال عوض شدن است كه علاوه بر صدمات هنری، باعث زیان‌های عقیدتی هم می‌شود كه هرچه زودتر باید فكری برای آن كرد.
یكی از مواردی كه در این سال‌ها باعث روند نزولی موسیقی مذهبی ما شده، آگاهی نداشتن مداحان و راویان موسیقی مذهبی از موسیقی اصیل ایرانی است به طوری كه حاتم عسگری در این‌باره می‌گوید: برای هر كاری باید استاد دید و با اطلاعات كامل آن را انجام داد، اما متاسفانه در حال حاضر این دو اصل رعایت نمی‌شود؛ همین باعث كمرنگ شدن پیوند بین الحان آوازی موسیقی و مداحی شده است. وی معتقد است: این روزها هر كسی از راه می‌رسد و صدایی دارد، خودش شعری را انتخاب و شروع به اجرای موسیقی مذهبی می‌كند.
هوشنگ جاوید، دیگر پژوهشگر موسیقی نیز در این‌باره می‌گوید: آواز ایران بستری بود برای این‌كه مفاهیم شعری را بهتر به مردم و ذهن مخاطب منتقل كنند و زبان رسمی را بهتر گسترش دهند، اما هم‌اكنون این اتفاق نمی‌افتد و مداحان ما این هنر را بلد نیستند.
تمرین پیش از محرم
این پژوهشگر با اشاره به آموزش مداحان براساس موسیقی ردیف دستگاهی می‌گوید: مداحان در گذشته آیین خاصی داشتند به طوری كه قبل از این‌كه محرم فرارسد به یكی دو تا تكیه كه دایر بود می‌رفتند و شروع به آیین ریزه‌خوانی می‌كردند كه در حقیقت نوعی تمرین برای آنان بود. متاسفانه از حدود ۹۰ سال پیش این تمرین و یادگیری برای این كار از بین رفته است.
جهانگیر نصراشرفی نیز با اشاره به تفاوت مداحان امروز با دیروز می‌گوید: مداحان و اساسا ذاكرین، مجریان و راویان موسیقی مذهبی در گذشته به موسیقی ردیف یا به موسیقی قومی زادبوم خودشان آشنا بودند و آن را كاملا می‌شناختند. او ادامه می‌دهد: در گذشته خیلی از راویان موسیقی مذهبی، خودشان ردیف‌دان‌های بزرگی بودند و از كودكی در گروه‌های تعزیه حضور داشتند و از این طریق ردیف را یاد می‌گرفتند. این پژوهشگر معتقد است: خیلی از مداحان به شیوه‌های كلاسیكی كه در ایران متداول بوده ردیف را فرامی‌گرفتند و الحان و نغماتی را كه در موسیقی مذهبی ارائه می‌دادند از ردیف‌های اصیل می‌گرفتند.
نصراشرفی تاكید می‌كند: بر این اساس باید گفت كه راویان موسیقی مذهبی اعم از مداح‌ها، سحرخوان‌ها، مناجات‌خوان‌ها، چاوش‌خوان‌ها، تعزیه‌خوان‌ها و ذاكرین و.... همه موسیقی ردیف را می‌دانستند و این چیزی است كه امروز تقریبا استثناء است و كمتر مداح، ذاكر و راوی موسیقی مذهبی به ردیف تسط دارد.
بهره‌گیری از شیوه‌های كهن
موسیقی هنری است كه درونیات یك هنرمند را بیان می‌كند و موسیقی مذهبی علاوه بر این باید یك واقعه دینی و تاریخی را نیز روایت كند. از این‌رو باید با وسواس بیشتری در این حوزه دست به ساز و آواز برد تا این مفاهیم عظیم را به بهترین صورت به مخاطب منتقل كرد.
هوشنگ جاوید كه اعتقاد دارد در این سال‌ها ترانه‌های سبك جایگزین مرثیه‌های سترگ ایرانی شدهاند، تاكید می‌كند: نوحه بیان مصیبت و مصائب خاص سیره اهل بیت است و این وظیفه را نمی‌شود با هر چیزی همراه و به هر صورت عرضه كرد. مداحان و نوحه‌گران كه به عقیده من ستایشگران هستند باید از شیوه‌های خودی، درست و كهن پیروی كنند، نه این‌كه سعی در تقلید نمایند.
این پژوهشگر موسیقی درخصوص ارتباط موسیقی سنتی و مذهبی می‌گوید: موسیقی برای تبلیغ در خدمت مذهب قرار گرفته و برای همین باید در حفظ و نگهداری سنت‌ها و آیین‌های كهن آن فعالیت بیشتری به خرج داد. به عقیده من در گذشته بستر موسیقی برای تبلیغ مذاهب خوب به كار برده می‌شده كه هم‌اكنون این كار را نمی‌كنند.
گسترده‌ترین موسیقی مذهبی خاورمیانه
نصراشرفی نیز در این‌باره اعتقاد دارد: موسیقی سنتی و موسیقی مذهبی، ۲ موضوع جداگانه نیستند. در حقیقت موسیقی مذهبی به این معنی موسیقی مذهبی است كه از مضامین خاص مذهبی برخوردار است یا در مناسبت‌های ویژه‌ای مورد استفاده قرار می‌گیرد در غیر این صورت موسیقی مذهبی چیزی غیر از موسیقی ردیفی یا سنتی ما نیست.
وی در این خصوص توضیح می‌دهد: موسیقی مذهبی یا دینی ما جدا از موسیقی سنتی، ردیفی، قومی و نواحی نیست و بر این اساس وقتی تمامی ساختارهای موسیقی قومی و ملی ما دستخوش تغییر شد، موسیقی مذهبی هم دگرگونی یافت.
وی با اشاره به استفاده موسیقی مذهبی از ردیف موسیقی سنتی ادامه می‌دهد: این دو موسیقی از نظر ساختار و فرم یكی هستند و تنها چیزی كه موجب لقب دادن صفت مذهبی به برخی الحان می‌شود این است كه با مضامین مذهبی همراه یا به دلیل كاربرد مستمر در مناسبت‌های خاص دینی به موسیقی مذهبی مشهور می‌شوند. این پژوهشگر بیان می‌دارد: در تعزیه از گوشه‌هایی كه ماخوذ از موسیقی ردیف بود، استفاده می‌شد. همچنین انواع سحری‌ها، مناجات‌خوانی‌ها، استغاثه‌ها و ندبه‌ها همه مواردی بوده كه از موسیقی سنتی و قومی ما ماخوذ بوده اند.
نصراشرفی در پایان تاكید می‌كند: كشور ایران گسترده‌ترین نوع موسیقی مذهبی را در خاورمیانه دارد و از هیچ نظر قابل مقایسه با سایر كشورها نیست.
کد مطلب: 15337
آدرس مطلب: https://www.armaneheyat.ir/article/15337/وقتی-نت-ها-سوگوار-می-شوند