کد مطلب : ۱۸۲۷۶
مروری بر اهداف، ویژگی‌ها و محتوای دانشنامه فاطمی(س)
طراحی و نگارش دانشنامه فاطمی(س) در سال ۱۳۸۱ در دستور کار قرار گرفت و تا سال ۱۳۹۰ کار تولید و تصویب مقالات آن در پژوهشکده دانشنامه‌نگاری پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی به پایان رسید و در سال ۹۱ و ۹۲ ویرایش ادبی آن صورت پذیرفت.
اهداف نگارش دانشنامه فاطمی(س)
بنا بر این گزارش، در مقدمه این دانشنامه، در خصوص تألیف این دانشنامه، هدف‌هایی مورد اشاره قرار گرفته است.
۱. تبیین جامع و علمی تاریخ زندگانی و جایگاه الهی حضرت فاطمه(س)، به منظور رفع ابهامات و پاسخ‌گویی به شبهات کلامی و تاریخی و نیز روشنگری و تحلیل تحریفات و انحرافات.
۲. توصیف و تحلیل بینش، شخصیت و کنش (تعالیم، اخلاق و سیره) آن بزرگوار، به‌مثابه نمونه انسان کامل، به‌منظور ارائه الگوی عینی زن مسلمان.
۳. تبیین ماهیت، مرتبت و حرمت حقوق زن، مبانی و منزلت نهاد خانواده و حقوق و تکالیف زنان از منظر اسلام، به‌منظور روشنگری، رفع شبهات، و تحریف‌زدایی از این موضوعات.
۴. گزارش نظریه‌های معارض با اندیشه دینی و نگرش‌های متحجرانه و متجددانه درباره زن و نهاد خانواده و نقد آنها.
برآیند دانشنامه
تولید و تدوین دانشنامه محصول کار پژوهشی جمعی و دارای ۴۰ مرحله اصلی، و فرایندهای فرعی بسیار بوده است و محصول تلاش جمعی دست‌اندرکاران تدوین این دانشنامه، اثری با ویژگی‌های ذیل است:
۱. مرجعیت علمی: در این مجموعه، در حد امکان سعی شده است حاصل پژوهش، حاوی مهم‌ترین و تحلیلی‌ترین اطلاعات باشد و کم‌وبیش خواننده را از مراجعه به منابع دیگر ـ جز برای آگاهی از جزئیات و تفصیل بیشتر ـ بی‌نیاز سازد و نیز مرجعی برای اهل تحقیق باشد.
۲. ارائه الگوی زن مسلمان: هدف اساسی تولید این دانشنامه، آشنایی با آن حضرت(س) برای الگوگیری از رفتار و منش ایشان است؛ ازاین‌رو، افزون بر گزارش جامع از زندگی و منزلت ایشان، سیره ایشان در امور اخلاقی، عبادی، معنوی، همسرداری، خانه‌داری، تربیت فرزند و امور فرهنگی و اجتماعی و سیاسی، بررسی و هر کدام در مقاله‌ای مستقل تألیف شده است.
با رویکرد توصیفی و تحلیلی در نگارش مقالات، کوشیده شده به دور از احساسات و غلو یا انکار، آن حضرت(س) معرفی شود و ضمن بیان شخصیت و منزلت ملکوتی و مقام والای معنوی، تصویری روشن برای همگان ارائه گردد تا امکان الگوگیری از آن حضرت(س) فراهم آید.
۳. دفاع عالمانه از حقایق تاریخی: در این دانشنامه، با زبان و روش علمی و استناد به منابع معتبر شیعه و اهل‌سنّت، به دفاع از حقایق و رخدادهای تاریخی، همان‌گونه که بوده، پرداخته شده و از اظهارنظرهای غیر مستند و دخالت دادن احساسات، پرهیز شده است.
۴. فراهم ساختن امکان سنجش و قضاوت علمی: سعی شده است مقالات به گونه‌ای تألیف شوند که امکان سنجش علمی درباره چگونگی حوادث و نقل گزارش‌های تاریخی و روایی، به وجود آید.
۵. ارائه منظومه معرفتی: در مقالات اندیشه‌ای و حِکَمی، سعی شده است یک دستگاه منسجم فکری و منظومه‌ای معرفتی، با محوریت رابطه انسان کامل با آفریدگار، ارائه گردد.
اصول و ضوابط رعایت شده در دانشنامه فاطمی(س)
۱. جامعیتِ مطالب اساسی: هر مقاله دانشنامه دربردارنده مطالب اساسی در موضوع خود است و آرای اصلی و معتبر، گزارش شده است تا مخاطب در این گونه مطالب از دیگر منابع ـ جز برای تفصیل و آگاهی از جزئیات ـ بی‌نیاز گردد.
۲. مستند بودن مطالب: مطالب هر مقاله مستند به منابع معتبر و دست‌اول، از شیعه و اهل‌سنّت است. در مقالات، از ذکر گزارش‌های بی‌اعتبار پرهیز شده و فقط مطالبی آمده است که امکان صحت داشته و از نظر مأخذ و محتوا در خور اعتماد بوده‌اند. در استناد به منابع اهل‌سنّت نیز متن روایت، راوی، منبع گزارش، زمان وقوع حادثه و افراد شرکت‌کننده در آن، کاملاً بررسی شده است.
۳. اصالت مآخذ: مآخذ مقالات، از کتاب‌های اصیل و دست‌اول و معتبر در موضوع خود هستند و ارزش استناد دارند،انتخاب شدند. ملاک برخورداری از ارزش استناد، قرار داشتن در ردیف جوامع روایی مهم و قرابت زمانی با رخداد مورد نظر (در موضوعات وصفی ـ گزارشی) بوده است. همچنین اعتبار و شهرت مؤلف، مقبولیت نزد اصحاب علم، تعلق به صاحب نظریه مورد نقد یا تحلیل در مقاله، و قوام منطقی و تحلیلی، از دیگر ملاک‌های ارزشمندی در استناد بوده است. در مواردی که در منابع راجع به آنها اختلاف وجود داشته، ضمن نقل دقیق آنها، رویکرد مقاله بر اساس نظر مشهور بوده است.
۴. پرهیز از تساهل علمی: در دانشنامه، به مشهورات اکتفا نشده و تنها ملاک مقبولیت، ارزش علمی و استنادی هر مطلب بوده است.
۵. پایبندی به ساختار مطالب: در مباحث مرتبط با زندگی و منزلت حضرت(س)، پس از تبیین مفهوم مدخل، کل مقاله راجع به حضرت(س) است، اما در موضوعات کلامی و معارفی، از مطالب مرتبط (مانند پیشینه و اشاره به آرا دربارة آن موضوع) استفاده شده است تا بتوان کلمات حضرت(س) را به دقت تحلیل کرد. در مقالات فقهی و اجتماعی تنها ارائه ماهیت حقوق زن و تبیین مبانی نهاد خانواده در اسلام در نظر بوده است.
۶. پرهیز از حاشیهپردازی: در هر مقاله، سعی شده مطالب مهم راجع به آن موضوع بیاید و از حاشیه‌روی پرهیز شود، ازاین‌رو، در نقل وقایع تاریخی و روایات و غیره، فقط آنچه مستقیماً با موضوع مقاله مرتبط بوده، ذکر گردیده است.
۷. پرهیز از ارزش‌داوری و رعایت ادب علمی: در این دانشنامه کوشش شده است آرای صاحب‌نظران، حتی مخالفان، با نزاکت و ادب علمی و با بی‌طرفی و امانت نقل گردد و از تعصبات مذهبی و قومی پرهیز، و به روش منطقی و علمی به آنها پاسخ داده شود. دراین‌میان، روشنگری عقیدتی نیز ضمن بیان حقایق علمی، حاصل شده است.
۸. پرهیز از نقل‌قول مستقیم: در دانشنامه از ذکر نص آیات و روایات و حتی ترجمه صریح آنها پرهیز گردیده و به گزارش محتوای کلی و مفاد آن اکتفا شده است، مگر در جایی که عین عبارت عربی آیه یا حدیث، مورد بحث مقاله بوده و در القای مفاهیم و براهین، نقش مستقیم داشته است. ازاین‌رو، در جلدهای تاریخ و سیره، تا حد ممکن به گزارش احادیث و حوادث تاریخی پرداخته شده، اما در جلد معارف فاطمی(س) ـ که محتوای مقالات، شرح و تحلیل کلمات حضرت(س) و استناد به آنهاست ـ به قدر ضرورت، نص کلام ایشان نقل گردیده است.
۹. نظام چینش مدخل: در دانشنامه فاطمی(س) نظام چینش مدخلها، موضوعی است. در این چینش، مدخلهای یک حوزه علمی و تخصصی در مجموعه‌ای جداگانه به چاپ می‌رسد و در چینش درونی مقالات نیز نظم منطقی متناسب با آن حوزه تخصصی، رعایت می‌شود.
ساختار علمی دانشنامه
بر اساس اهداف فوق، مباحث این دانشنامه در ساختار علمی موضوعی در ۱۱۸ مدخل و در دو بخش کلان ترتیب یافت:
۱. حیات، منزلت و شخصیت حضرت فاطمه(س)، که بخش اصلی را با ۴۷ مدخل در دو جلد تشکیل می‌دهد.
جلد اول: حوادث زندگی حضرت(س) از ولادت تا شهادت و همه اشخاص مرتبط با ایشان.
جلد دوم: اسماء و اوصاف، فضایل و ویژگی‌های ممتاز شخصیت حضرت(س) ازعصمت و علم و شفاعت و بررسی ابعاد مختلف سیره ایشان، جایگاه حضرت(س) نزد دیگران و کتابشناسی حضرت(س).
۲. حکمت و معارف فاطمی، معرفی آثار برجای‌مانده از آن حضرت(س) از احادیث و خطبه‌ها و اشعار به عنوان منابع معارف فاطمی(س)، طرح و تحلیل اندیشه و تعالیم فکری ایشان در مباحث حکمی و معارف دینی؛ که در جلد سوم گرد آمده است.
این دو بخش که شامل سه مجلد ابتدایی دانشنامه می‌شود بخش اصلی این دانشنامه را شامل شده است.
۳. بخش ملحقات: بخش ملحقات دانشنامه، این بخش نیز در دو محور مباحث فقهی و حقوقی و مباحث اجتماعی راجع به زن و خانواده در دو جلد و ۴۹ مقاله سامان یافته است.
در جلد چهارم و پنجم زن و خانواده با رویکرد حقوقی مورد توجه قرار گرفته است و مباحثی مانند تبیین جایگاه زن، مبانی حرمت و حقوق زن، حقوق و تکالیف زن در زندگی فردی بررسی شده و در جلد ششم نیز موضوع زن و خانواده با رویکرد اجتماعی لحاظ شده است.
محتوای علمی دانشنامه
در این بخش محتوای برخی از مقالات که در بخش اصلی دانشنامه که شامل سه مجلد نخست دانشنامه می‌شود و بیشتر به روش تاریخی نگاشته شده، معرفی می‌گردد.
جلد اول
در ابتدای جلد اول به صورت اجمالی زندگی‌نامه حضرت فاطمه(س) به صورت اجمالی مورد توجه قرار گرفته است تا خواننده با زندگی اجمالی آن حضرت آشنا شود. پس از آن مداخلی گنجانده شده است که به افراد مرتبط به آن حضرت، مانند پدر، مادر، همسر و فرزندان تعلق دارد. در این مدخلها و مقالات سعی شده به صورت تاریخی و مستند حیات این افراد گزارش شود و ارتباط بین آنها و فاطمه زهرا(س) مورد توجه بیشتر قرار گیرد.
در این مجلد برخی وقایع مانند ولادت، ازدواج، فدک، شهادت، خاکسپاری و وصیت‌های فاطمه(س) نیز در مداخلی گنجانده شده است. گفتنی است که برخی از مداخل مانند فدک، شهادت، ام‌کلثوم و محسن از نظر تاریخی اهمیت مضاعف دارند که در این مجلد جای گرفته‌اند. ویژگی مجلد اول آن است که مداخل آن رویکرد تاریخی دارند و از روش اسنادی در تدوین مداخل استفاده شده است.
جلد دوم
جلد دوم دارای سه بخش است. در بخش اول به فضائل فاطمه(س) اختصاص یافته و برخی مداخل مانند عصمت، محدثه بودن و علم آن حضرت مورد توجه قرار گرفته و جایگاه اخروی و شفاعت و تسبیحات فاطمه(س) مداخلی را به خود اختصاص داده است. بخش دوم این مجلد هم به سیره فاطمی اختصاص پیدا کرده و سیره اخلاقی، عبادی، فرهنگی، سیاسی، خانه‌داری و همسرداری و تربیت فرزند را مورد توجه قرار داده است. در بخش سوم نیز طی مداخلی شخصیت فاطمه(س) از منظر دیگران مورد توجه بوده است و در نهایت مدخلی هم به کتابشناسی آن حضرت اختصاص یافته است. پرداختن به جنبه‌های مختلف سیره فاطمی در این مجلد از ویژگی‌های آن است .
جلد سوم
در جلد سوم که شامل سه بخش است بخشی با رویکرد تاریخی نگاشته شده است که شامل مداخلی مانند احادیث فاطمه(س)، خطبه‌های فاطمه(س) و مصحف و اشعار فاطمه(س) می‌شود. دو بخش دیگر این مجلد با رویکرد روایی - کلامی نوشته شده است.
اهداف نگارش دانشنامه فاطمی(س)
بنا بر این گزارش، در مقدمه این دانشنامه، در خصوص تألیف این دانشنامه، هدف‌هایی مورد اشاره قرار گرفته است.
۱. تبیین جامع و علمی تاریخ زندگانی و جایگاه الهی حضرت فاطمه(س)، به منظور رفع ابهامات و پاسخ‌گویی به شبهات کلامی و تاریخی و نیز روشنگری و تحلیل تحریفات و انحرافات.
۲. توصیف و تحلیل بینش، شخصیت و کنش (تعالیم، اخلاق و سیره) آن بزرگوار، به‌مثابه نمونه انسان کامل، به‌منظور ارائه الگوی عینی زن مسلمان.
۳. تبیین ماهیت، مرتبت و حرمت حقوق زن، مبانی و منزلت نهاد خانواده و حقوق و تکالیف زنان از منظر اسلام، به‌منظور روشنگری، رفع شبهات، و تحریف‌زدایی از این موضوعات.
۴. گزارش نظریه‌های معارض با اندیشه دینی و نگرش‌های متحجرانه و متجددانه درباره زن و نهاد خانواده و نقد آنها.
برآیند دانشنامه
تولید و تدوین دانشنامه محصول کار پژوهشی جمعی و دارای ۴۰ مرحله اصلی، و فرایندهای فرعی بسیار بوده است و محصول تلاش جمعی دست‌اندرکاران تدوین این دانشنامه، اثری با ویژگی‌های ذیل است:
۱. مرجعیت علمی: در این مجموعه، در حد امکان سعی شده است حاصل پژوهش، حاوی مهم‌ترین و تحلیلی‌ترین اطلاعات باشد و کم‌وبیش خواننده را از مراجعه به منابع دیگر ـ جز برای آگاهی از جزئیات و تفصیل بیشتر ـ بی‌نیاز سازد و نیز مرجعی برای اهل تحقیق باشد.
۲. ارائه الگوی زن مسلمان: هدف اساسی تولید این دانشنامه، آشنایی با آن حضرت(س) برای الگوگیری از رفتار و منش ایشان است؛ ازاین‌رو، افزون بر گزارش جامع از زندگی و منزلت ایشان، سیره ایشان در امور اخلاقی، عبادی، معنوی، همسرداری، خانه‌داری، تربیت فرزند و امور فرهنگی و اجتماعی و سیاسی، بررسی و هر کدام در مقاله‌ای مستقل تألیف شده است.
با رویکرد توصیفی و تحلیلی در نگارش مقالات، کوشیده شده به دور از احساسات و غلو یا انکار، آن حضرت(س) معرفی شود و ضمن بیان شخصیت و منزلت ملکوتی و مقام والای معنوی، تصویری روشن برای همگان ارائه گردد تا امکان الگوگیری از آن حضرت(س) فراهم آید.
۳. دفاع عالمانه از حقایق تاریخی: در این دانشنامه، با زبان و روش علمی و استناد به منابع معتبر شیعه و اهل‌سنّت، به دفاع از حقایق و رخدادهای تاریخی، همان‌گونه که بوده، پرداخته شده و از اظهارنظرهای غیر مستند و دخالت دادن احساسات، پرهیز شده است.
۴. فراهم ساختن امکان سنجش و قضاوت علمی: سعی شده است مقالات به گونه‌ای تألیف شوند که امکان سنجش علمی درباره چگونگی حوادث و نقل گزارش‌های تاریخی و روایی، به وجود آید.
۵. ارائه منظومه معرفتی: در مقالات اندیشه‌ای و حِکَمی، سعی شده است یک دستگاه منسجم فکری و منظومه‌ای معرفتی، با محوریت رابطه انسان کامل با آفریدگار، ارائه گردد.
اصول و ضوابط رعایت شده در دانشنامه فاطمی(س)
۱. جامعیتِ مطالب اساسی: هر مقاله دانشنامه دربردارنده مطالب اساسی در موضوع خود است و آرای اصلی و معتبر، گزارش شده است تا مخاطب در این گونه مطالب از دیگر منابع ـ جز برای تفصیل و آگاهی از جزئیات ـ بی‌نیاز گردد.
۲. مستند بودن مطالب: مطالب هر مقاله مستند به منابع معتبر و دست‌اول، از شیعه و اهل‌سنّت است. در مقالات، از ذکر گزارش‌های بی‌اعتبار پرهیز شده و فقط مطالبی آمده است که امکان صحت داشته و از نظر مأخذ و محتوا در خور اعتماد بوده‌اند. در استناد به منابع اهل‌سنّت نیز متن روایت، راوی، منبع گزارش، زمان وقوع حادثه و افراد شرکت‌کننده در آن، کاملاً بررسی شده است.
۳. اصالت مآخذ: مآخذ مقالات، از کتاب‌های اصیل و دست‌اول و معتبر در موضوع خود هستند و ارزش استناد دارند،انتخاب شدند. ملاک برخورداری از ارزش استناد، قرار داشتن در ردیف جوامع روایی مهم و قرابت زمانی با رخداد مورد نظر (در موضوعات وصفی ـ گزارشی) بوده است. همچنین اعتبار و شهرت مؤلف، مقبولیت نزد اصحاب علم، تعلق به صاحب نظریه مورد نقد یا تحلیل در مقاله، و قوام منطقی و تحلیلی، از دیگر ملاک‌های ارزشمندی در استناد بوده است. در مواردی که در منابع راجع به آنها اختلاف وجود داشته، ضمن نقل دقیق آنها، رویکرد مقاله بر اساس نظر مشهور بوده است.
۴. پرهیز از تساهل علمی: در دانشنامه، به مشهورات اکتفا نشده و تنها ملاک مقبولیت، ارزش علمی و استنادی هر مطلب بوده است.
۵. پایبندی به ساختار مطالب: در مباحث مرتبط با زندگی و منزلت حضرت(س)، پس از تبیین مفهوم مدخل، کل مقاله راجع به حضرت(س) است، اما در موضوعات کلامی و معارفی، از مطالب مرتبط (مانند پیشینه و اشاره به آرا دربارة آن موضوع) استفاده شده است تا بتوان کلمات حضرت(س) را به دقت تحلیل کرد. در مقالات فقهی و اجتماعی تنها ارائه ماهیت حقوق زن و تبیین مبانی نهاد خانواده در اسلام در نظر بوده است.
۶. پرهیز از حاشیهپردازی: در هر مقاله، سعی شده مطالب مهم راجع به آن موضوع بیاید و از حاشیه‌روی پرهیز شود، ازاین‌رو، در نقل وقایع تاریخی و روایات و غیره، فقط آنچه مستقیماً با موضوع مقاله مرتبط بوده، ذکر گردیده است.
۷. پرهیز از ارزش‌داوری و رعایت ادب علمی: در این دانشنامه کوشش شده است آرای صاحب‌نظران، حتی مخالفان، با نزاکت و ادب علمی و با بی‌طرفی و امانت نقل گردد و از تعصبات مذهبی و قومی پرهیز، و به روش منطقی و علمی به آنها پاسخ داده شود. دراین‌میان، روشنگری عقیدتی نیز ضمن بیان حقایق علمی، حاصل شده است.
۸. پرهیز از نقل‌قول مستقیم: در دانشنامه از ذکر نص آیات و روایات و حتی ترجمه صریح آنها پرهیز گردیده و به گزارش محتوای کلی و مفاد آن اکتفا شده است، مگر در جایی که عین عبارت عربی آیه یا حدیث، مورد بحث مقاله بوده و در القای مفاهیم و براهین، نقش مستقیم داشته است. ازاین‌رو، در جلدهای تاریخ و سیره، تا حد ممکن به گزارش احادیث و حوادث تاریخی پرداخته شده، اما در جلد معارف فاطمی(س) ـ که محتوای مقالات، شرح و تحلیل کلمات حضرت(س) و استناد به آنهاست ـ به قدر ضرورت، نص کلام ایشان نقل گردیده است.
۹. نظام چینش مدخل: در دانشنامه فاطمی(س) نظام چینش مدخلها، موضوعی است. در این چینش، مدخلهای یک حوزه علمی و تخصصی در مجموعه‌ای جداگانه به چاپ می‌رسد و در چینش درونی مقالات نیز نظم منطقی متناسب با آن حوزه تخصصی، رعایت می‌شود.
ساختار علمی دانشنامه
بر اساس اهداف فوق، مباحث این دانشنامه در ساختار علمی موضوعی در ۱۱۸ مدخل و در دو بخش کلان ترتیب یافت:
۱. حیات، منزلت و شخصیت حضرت فاطمه(س)، که بخش اصلی را با ۴۷ مدخل در دو جلد تشکیل می‌دهد.
جلد اول: حوادث زندگی حضرت(س) از ولادت تا شهادت و همه اشخاص مرتبط با ایشان.
جلد دوم: اسماء و اوصاف، فضایل و ویژگی‌های ممتاز شخصیت حضرت(س) ازعصمت و علم و شفاعت و بررسی ابعاد مختلف سیره ایشان، جایگاه حضرت(س) نزد دیگران و کتابشناسی حضرت(س).
۲. حکمت و معارف فاطمی، معرفی آثار برجای‌مانده از آن حضرت(س) از احادیث و خطبه‌ها و اشعار به عنوان منابع معارف فاطمی(س)، طرح و تحلیل اندیشه و تعالیم فکری ایشان در مباحث حکمی و معارف دینی؛ که در جلد سوم گرد آمده است.
این دو بخش که شامل سه مجلد ابتدایی دانشنامه می‌شود بخش اصلی این دانشنامه را شامل شده است.
۳. بخش ملحقات: بخش ملحقات دانشنامه، این بخش نیز در دو محور مباحث فقهی و حقوقی و مباحث اجتماعی راجع به زن و خانواده در دو جلد و ۴۹ مقاله سامان یافته است.
در جلد چهارم و پنجم زن و خانواده با رویکرد حقوقی مورد توجه قرار گرفته است و مباحثی مانند تبیین جایگاه زن، مبانی حرمت و حقوق زن، حقوق و تکالیف زن در زندگی فردی بررسی شده و در جلد ششم نیز موضوع زن و خانواده با رویکرد اجتماعی لحاظ شده است.
محتوای علمی دانشنامه
در این بخش محتوای برخی از مقالات که در بخش اصلی دانشنامه که شامل سه مجلد نخست دانشنامه می‌شود و بیشتر به روش تاریخی نگاشته شده، معرفی می‌گردد.
جلد اول
در ابتدای جلد اول به صورت اجمالی زندگی‌نامه حضرت فاطمه(س) به صورت اجمالی مورد توجه قرار گرفته است تا خواننده با زندگی اجمالی آن حضرت آشنا شود. پس از آن مداخلی گنجانده شده است که به افراد مرتبط به آن حضرت، مانند پدر، مادر، همسر و فرزندان تعلق دارد. در این مدخلها و مقالات سعی شده به صورت تاریخی و مستند حیات این افراد گزارش شود و ارتباط بین آنها و فاطمه زهرا(س) مورد توجه بیشتر قرار گیرد.
در این مجلد برخی وقایع مانند ولادت، ازدواج، فدک، شهادت، خاکسپاری و وصیت‌های فاطمه(س) نیز در مداخلی گنجانده شده است. گفتنی است که برخی از مداخل مانند فدک، شهادت، ام‌کلثوم و محسن از نظر تاریخی اهمیت مضاعف دارند که در این مجلد جای گرفته‌اند. ویژگی مجلد اول آن است که مداخل آن رویکرد تاریخی دارند و از روش اسنادی در تدوین مداخل استفاده شده است.
جلد دوم
جلد دوم دارای سه بخش است. در بخش اول به فضائل فاطمه(س) اختصاص یافته و برخی مداخل مانند عصمت، محدثه بودن و علم آن حضرت مورد توجه قرار گرفته و جایگاه اخروی و شفاعت و تسبیحات فاطمه(س) مداخلی را به خود اختصاص داده است. بخش دوم این مجلد هم به سیره فاطمی اختصاص پیدا کرده و سیره اخلاقی، عبادی، فرهنگی، سیاسی، خانه‌داری و همسرداری و تربیت فرزند را مورد توجه قرار داده است. در بخش سوم نیز طی مداخلی شخصیت فاطمه(س) از منظر دیگران مورد توجه بوده است و در نهایت مدخلی هم به کتابشناسی آن حضرت اختصاص یافته است. پرداختن به جنبه‌های مختلف سیره فاطمی در این مجلد از ویژگی‌های آن است .
جلد سوم
در جلد سوم که شامل سه بخش است بخشی با رویکرد تاریخی نگاشته شده است که شامل مداخلی مانند احادیث فاطمه(س)، خطبه‌های فاطمه(س) و مصحف و اشعار فاطمه(س) می‌شود. دو بخش دیگر این مجلد با رویکرد روایی - کلامی نوشته شده است.
مرجع : پایگاه اطلاع‌رسانی سخن تاریخ
