سریال «امام حسین» و فیلم «رستاخیز» دو تجربه تلخ ساخت اثر تصویری نمایشی در مورد واقعه عاشورا هستند. کار گره خورده است و ظاهرا قرار نیست دو طرف ماجرا به هم اعتماد کنند.
«من درباره امام حسین(ع) سال هاست فیلمنامه‌های مختلفی را کار کرده ام ، اما همیشه گفته ام اگر قرار است فیلم امام حسین(ع) را من بسازم و خدای نکرده به این شخصیت و خانواده اش خدشه ای وارد شود امیدوارم دست و پایم بشکند و هرگز نروم پشت دوربین بگویم صدا، دوربین و بازیگر چه کار کند. چون جرات می خواهد.
دکتر پورنجاتی(قائم مقام وقت صدا وسیما) خیلی به من اصرار می کرد که چرا اینقدر طولش می دهی ، بنویس و بساز ، همه چیز مهیاست. من گفتم می ترسم. پرسید از چه می ترسی؟ گفتم اگر این فیلم را ساختم و مُردم. چشم باز کنم و امام حسین (ع) و خانواده اش و اهل بیت(ع) ایستاده اند. از من می پرسند شما که هستی؟ می گویم آقا من رسول ملاقلی پورم فیلمسازم. حضرت بفرمایند مرد حسابی می رفتی مجنونت را می ساختی. با خانواده من چکار داشتی؟
واقعا آدم فکر می‌کند می بیند سر این یک پیاله قیمه تبرکی چه دعوایی‌ست. ارمنی و مسیحی و یهودی با اعتقاد می آیند . این یک پیاله قیمه را از مردم نگیریم. بگذاریم اعتقاد داشته باشند.»
مرحوم رسول ملاقلی پور در برنامه ی گفت‌وگو محور سینمایی برداشت دودر ژانر «سینمای دفاع مقدس» فضاهایی مثل شهادت طلبی، ایمان به غیب، تفکر بسیجی، ولایت پذیری، محاسبات نامتعارف با اصول جنگی کلاسیک و ارجحیت تکلیف به نتیجه وجود دارد. واژگانی که ثابت می‌کنند ریشه های سینمای دفاع مقدس در خاک کربلاست. مرحوم رسول ملاقلی پور در آثار سینمایی اش چون «پرواز در شب»، «افق»، «بلمی به سوی ساحل» و «نینوا» فرهنگ عاشورایی را با یاران خمینی روایت می کند.اما درون رسول سینمای ایران، باز هم آرام نمی‌گیرد. دوستانش می گویند در آخرین لحظات عمرش هم دنبال این بود که فیلمی در مورد امام حسین(ع) بسازد. اتفاقا برای بازدید لوکیشن به کربلا می رود و همانجا مستندی می‌سازد به نام «شش گوشه عرش».
اما داستان مواجهه سینمای ایران با بزرگترین واقعه تلخ تاریخی تمام ایام مسلمانی به اینجا ختم نمی‌شود.
کسی منکر این نیست که فرهنگ عاشورای حسینی (ع) گستره ای فراتر از کربلا و روز عاشورا دارد و این تلقی درستی نیست که قیام حسین (ع) محدود به پرداخت روایی ظهر عاشورای ۶۱ هجری باشد. اما سوال اینجاست چه شده که سینمای ایران از قدم گذاشتن در خاک کربلا و رفتن به ظهر عاشورا هراس دارد؟
برخی همچون مرحوم ملاقلی پور بر این نظرند که هنوز سینمای ایران نمی تواند عظمت امام حسین(ع) و قیامش را تصویر کند. تکلیف سینما هنوز با خیلی از تعاریف و آداب جامعه ی ایرانی مشخص نیست و عاشورا و کربلا هم از این قاعده مستثنی نیست. سینما در قامت یک رسانه هنوز نتوانسته است قیام حسین (ع) و یارانش را روایت کند، شاید دلیل اصلی‌اش این است که آنقدر که رسانه ای چون مداحان و واعظان توانسته اند اعتماد متدینان و روحانیان را برآورده کنند، سینما هنوز نتوانسته است اعتمادسازی کند.بر همین اساس می‌گویند که متن متدین جامعه ایرانی حق دارد که به سینما اعتماد نکند و اجازه ندهد در آزمون و خطاهای خود با اعتقاداتش بازی کند.
علاوه بر همه این‌ها، سینمای ایران در تمام این سالها در جو متشنج و نامتلاطمی زیست کرده است. اخبار سینمایی در ایران معمولا با حواشی و جنجال‌های عمیقی همراه است و تضاد و اختلاف در سینما در مواقع مختلفی مثلا بحران خانه سینما آنچنان به اوج رسیده است که وضعیت جامعه را هم تحت تاثیر قرار داده است. طبیعی است که با چنین استدلالی بتوان این‌جور نتیجه‌گیری کرد؛ سینمایی که هنوز در خود به جمع بندی و وفاق نرسیده است و در تئوری پردازی سینمای دینی کج‌دار و مریز راه می پیماید، دیواری نیست که بتوان روی آن یادگاری نوشت.به این ترتیب سینما همچنان در جامعه دینی غریب است و تنها حمایتهای امام ورهبری بعد از انقلاب بود که آن را از خلوت به متن مردم آورده است.
آن چه می خوانید گزارشی است کوتاه از دو تلاش در ارائه تصویر قیام امام حسین (ع) که یکی بی سرانجام ماند و دیگری در اکران ناموفق.
سریال امام حسین (ع)فیلمبرداری سریال امام حسین (ع) از اوایل آبان ماه ۸۱ با حضور ۸۰ بازیگر حرفه‌ای و در زمان ریاست علی لاریجانی بر سازمان صدا و سیما کلید زده می‌شود. شهریار بحرانی کارگردانی این سریال را برعهده دارد. محسن علی اکبری تهیه‌کننده کار است و ۸۰ درصد از کار ساخت دکور چهار شهر شام، مدینه، کوفه و مکه در شهرک سینمایی غزالی به وسعت یک و نیم هکتار ساخته شد.
فیلم نامه این سریال در ۳۲ قسمت نوشته شده است و قرار است نسخه‌ای سینمایی آن نیز اکران شود. اما ناگهان بدون دلیل مشخص رسانه‌ای شده‌ای، این سریال با وجود صرف هزینه‌ای افزون بر یک میلیارد و دویست میلیون تومان و ساخته شدن حدود ۱۰۰ دقیقه از آن، به طور کامل متوقف شد.
محسن علی اکبری تهیه کننده سریال بعدها در مصاحبه‌ای دلیل توقف این کار را این گونه مطرح می کند: «مرحوم آیت الله شیخ جواد تبریزی و ایت الله وحید خراسانی خواستار تعطیلی کار شدند و دلیل آنها این بود که سریال های دیگری که درباره زندگی ائمه اطهار (ع) ساخته شده، نتوانسته آن طور که شایسته است راجع به این امامان صحبت کند و جایز نیست راجع به هیچ یک از ائمه (ع) کاری ساخته شود.»
البته گویا یکی از دلایل اعتراض دفتر مراجع به خاطر نشان دادن چهره امامان در این سریال بود. آنچنان که در برخی از محاقل پیچیده بود بنا بود چهره های مقدسین مانند سریال امام رضا (ع) در هاله ای از نور باشد، اما به گونه ای که چهره بازیگر به صورت خیلی ضعیفی مشخص باشد، ضمن آن‌که بدن امام را دیده شود و صدایش را هم شنیده شود.
این صحبت‌های درگوشی البته هیچ‌‌گاه تایید نشد. همچنان که هیچ عکس و اطلاعات دیگری هم از سریال منتشر شد و فقط یک خاطره تلخ برای سازندگان آن باقی ماند.
مسلم است که پرداخت مستقیم به زندگی امامان معصوم در ابتدای راه است و هنوز زبان مشترک بین سینما و علمای دین یافت نشده است. رسیدن به این زبان نیازمند نزدیک شدن مراکز دینی به سینما از یک سو و فهم دینی و کارشناسی سینماگران از دین، از سوی دیگر است.اما سریال امام حسین(ع) با وجود اینکه کارگردان موجهی به نام شهریار بحرانی با آن سابقه طولانی ساخت سریال‌ها و فیلم‌های مذهبی، پشت در رسیدن به این زبان مشترک جاماند.
فیلم سینمایی «رستاخیز»همه حاشیه های فیلم «رستاخیز» از صبح روز پنجم سی دومین جشنواره فیلم فجر شروع شد. «رستاخیز» به کارگردانی احمدرضا درویش در کاخ جشنواره به نمایش درآمد.فیلمی که اهالی سینما و رسانه یک سال فقط منتظر اکرانش ماندند. «رستاخیز» بنا بود برای اولین بار واقعه عاشورای حسینی را حماسی و واقعی روایت کند. «رستاخیز» برای این ساخته شده بود که اکران جهانی شود و حسین (ع) را برای جهانیان تصویر کند. به همه چیز فکر شد. هزینه زیادی خرج شده بود، عوامل پشت صحنه فیلم از بین هنرمندان مطرح دنیا انتخاب شدند و وقت زیادی هم صرف تصویربرداری شده بود.تدوین فیلم سینمایی «رستاخیز» توسط «طریق انور» تدوینگر معروف و نامزد دریافت اسکار (برای فیلم سینمایی سخنرانی پادشاه) در لندن انجام شد. موسیقی فیلم توسط «استیفن واربک» Stephen Warbeck آهنگساز برجسته و برنده اسکار برای موسیقی فیلم «شکسپیر عاشق» صورت گرفت و همه مراحل فنی این فیلم در استودیو «مولینر» لندن انجام گرفت.
جلوی دوربین هم در کنار بازیگران ایرانی، بازیگرانی مهمی از کشورهای سوریه، عراق، لبنان و کویت نیز حضور داشتند. فیلم‌ساز در نگاه جهانی خود برای اکران این فیلم حتی به نام فیلم هم فکر کرده بود. افزون بر «رستاخیز» که نام فارسی فیلم است، القربان (قربانی) نام عربی فیلم و HOSEIN نام انگلیسی فیلم خواهد بود و زیرنویس فیلم به زبان‌های گوناگون پیش‌بینی شد.
به همه چیز فکر شده بود تا حسینی (ع) که ایرانیان می شناسند چگونه به جهان معرفی می‌شود. اما «رستاخیز» اکران شد و انتظارات برآورده نشد.فیلم در اکران جشنواره با انتقادات زیادی مواجه شد. از انتقادات به استنادات تاریخی فیلم تا پرداخت فیلم به حال و هوای روز عاشورا و جنبه‌های احساسی و تاثربرانگیز فیلم. فیلم البته از سوی هیئت داوران جشنواره تحویل گرفته شد. هفت سیمرغ بلورین به این فیلم اهدا شد تا رکورددار دریافت جایزه از این جشنواره باشد. سیمرغهایی که بعدها خود حاشیه‌ها و گلایه های دیگر کارگردان‌ها را به همراه داشت و نتوانست جو مثبتی درباره فیلم به وجود بیاورد.
اما اگر به سرانجام نرسیدن سریال امام حسین ثمره‌ی کم صبری‌های مراکز دینی در ساخت یک اثر تصویری بود. اکران ناموفق رستاخیز حاصل نبود ارتباط موثر عوامل تولید این فیلم با جامعه دینی بود. «رستاخیز»یها تازه بعد از ساخت، این فیلم را سر دست گرفتند و به سراغ ائمه جمعه و مراجع تقلید رفتند تا نتیجه کار را مطلوب نشان دهند.
حتی در مقطعی تلاش شد ایرادهایی که به رستاخیز گرفته میشد را توطئه های سیاسی و مشکل شخصی با خود احمدرضا درویش بکشانند. مصاحبه هایی هم با برخی کارگردان‌های دوست‌دار درویش انجام شد که مخالفان اکران «رستاخیز» نگاه شخصی دارند. یا اینکه دایره اعتراض به فیلم «رستاخیز» را تنگ‌تر کردند و آن را محدود به نمایش چهره حضرت ابوالفضل (ع) دانستند و برخی رسانه ها مخالفان اکران را محدود به مداحانی کردند که هنوز فیلم را ندیده اند. اما فیلم ظاهرا مشکلاتی اساسی‌تر از این حرف‌ها داشت و حل آنها نیز نیاز به ترفندهای محکم‌تری داشت.
سرانجام ظاهرا فیلم با برخی از اصلاحات آماده اکران شده است. اکرانی که به گفته رئیس سازمان سینمایی خود سازندگان فیلم فعلا تمایلی به انجام آن ندارند.
درویش هم سکوت کرده است و با هیچ رسانه‌ای گفتگو نمی‌کند.سکوتی که معلوم است به توصیه مقامات مشخصی بوده است، اما معلوم نیست قرار است تا کی ادامه پیدا کند. روزنامه‌نگارانی که این روزها به سراغ درویش می‌روند با دل پر درد و سر پر حرفی از او مواجه می‌شوند، او گلایه‌های شدیدی دارد اما فعلا سکوت کرده است و سرانجام بزرگترین پروژه سینمای ایران در باره عاشورا همچنان مبهم است.
