موسسه فرهنگی هنری قدیم الاحسان که از سال ۱۳۸۹ فعالیت های گسترده ای را در زمینه ایجاد حوزه معرفتی برای مداحان آغاز کرده، در ماه گذشته ۲۰ جلد از آخرین کتاب های منتشر شده در حوزه مداحی را رونمایی کرد.

این کتاب ها که با مطالعات دقیق و همه جانبه کارشناسان حوزه های مختلف دینی در قالب درسنامه منتشر شده، راهگشای مطالعات معرفتی برای مداحان است و موسسه قدیم الاحسان با برگزاری کلاس های مداحی، تلاش دارد تا تشنگان وادی معرفت و محبت اهل بیت(ع) را در حد امکان سیراب کند.

منصور ارضی در مراسم رونمایی از این کتاب ها، پرداختن به مسائل مداحی را به کاشتن بذری تشبیه کرد که در مدت طولانی نتیجه خواهد داد و افزود: دغدغه رهبر معظم انقلاب مربوط به آموزش و پژوهش برای مداحی است.

جواد حیدری مدیرعامل موسسه قدیم الاحسان نیز به خبرنگار فراسخن گفت: برای اطلاع از بازتاب انتشار چنین کتاب هایی، در ابتدا باید یک دوره تدریس انجام شود.

وی افزود: کار تالیف این کتاب ها از سه سال پیش آغاز شده و منصور ارضی شخصا این درسنامه ها را مطالعه و سرفصل های آن را تغییر داده است.

این شاعر آیینی از نقد کتاب های رونمایی شده توسط کارشناسان و پژوهشگران استقبال کرد و گفت: آماده شنیدن نقدها هستیم تا در دوره های بعد این کتاب ها تکمیل شود.

البته وی به عنوان نمونه از آموزش تاریخ به مداحان سخن گفت و افزود: در حدود ۱۲ جلد از این کتاب ها در موضوع تاریخ است که حاصل زحمات شخصیتی مانند حجت الاسلام جباری از پژوهشگران تاریخ اسلام و از اعضای گروه موسسه پژوهشی امام خمینی (ره) است.

حیدری همچنین از دقت در محتوای این کتاب ها گفت و اضافه کرد: ما برای هر کتاب دو ناظر از حوزه علمیه داشته ایم و تلاش شده تا بهترین مطالب را منتشر کنیم.

از زمان رونمایی کتاب های مورد نظر که با حضور پیرغلامان اهل بیت(ع) و مداحان و مسوولان فرهنگی در مرکز همایش های بین المللی صدا و سیما برگزار شد، کمتر رسانه یا روزنامه ای را می توان یافت که به محتوای این کتاب ها پرداخته باشد و اگرچه معرفی هر یک از این کتاب ها، گزارشی مفصل را می طلبد، اما برای آشنایی مداحان و ستایشگران اهل بیت(ع) در زمینه های اعتقادی، تاریخی، فقهی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی به معرفی اجمالی این کتاب ها می پردازیم.

* اصول عقاید

درس اصول عقاید، از درس های متداول در حوزه های علمیه کشور است و طلاب در سال های ابتدایی ورود به حوزه به صورت پلکانی با مباحث مطرح در این درس آشنا می شوند.

ضرورت شناخت اصول عقاید از اموری است که نیاز به استدلال چندانی ندارد. زیرا گام اول در مسیر بندگی، شناخت خداوند و فرامین اوست و هر انسان صاحب ایمانی باید اصول عقاید خود را از راه صحیح آن فرا گیرد.

ذاکران و ستایشگران اهل بیت (ع) به دلیل رسالت ذاتی خود در نشر فرهنگ دین، ابتدا باید با اصول عقائد آشنا شوند و براین اساس درس اصول عقاید که خلاصه ای از مباحث کلامی در حوزه های علمیه است از سوی گروهی از نویسندگان در این کتاب ارائه شده است.

نکته ای که دانش آموختگان باید در مطالعه مباحث این کتاب مورد توجه قرار دهند آن است که درس اصول عقاید به دلیل نوع مباحث آن که طرح عقاید و اثبات آن بوسیله دلایل عقلی است، باید به دقت به شیوه استدلال ها دقت کنند و نیز با برخی از اصطلاحات مطرح شده در این درس آشنا شوند تا درک آنها آسان تر شود ولذا ضروری است تا استاد در مواقع لازم، اصطلاحات سنگین را به صورت روان توضیح دهند تا درک مباحث آسان تر شود.

* فرهنگ سازی دینی و رسالت ستایش گری

به برکت عشق و علاقه بسیاری از مردم به ائمه اطهار(ع) و بویژه سرور شهیدان حضرت ابا عبدالله الحسین(ع)، هر جا پرچم عزا بر پا شود و مداح محترمی با صدای دلنواز خویش، فضای زیبا و توام با معنویتی را ایجاد کند، جمع کثیری از شیفتگان ائمه گردهم می آیند و می تواند آثار و برکات هنر خود را مشاهده نماید.

با این حال این سوال که آیا می توان از این فرصت ارزشمند و وقت گذاری متدینین جامعه، بهره بیشتری برای اصلاح فرهنگ جامعه برد و خدمت بیشتری به جامعه اسلامی نمود؟ می تواند با مطالعه دقیق و توام با علاقه، دروس درسنامه رسالت ستایشگری بدان پاسخ داد.

البته لازم است به واسطه پیچیدگی مباحث، مطالب متناسب با روال مطرح شده، مورد مطالعه قرار گیرد و بخش های دارای نکات قابل بحث دراین کتاب، در قالب مباحثه با دوستان، به صورت کامل درک شود.

برای آنکه این اثرگذاری در اصلاح فرهنگ جامعه گسترش یابد، نخست باید به این نکته مهم توجه نمود که معمولا وقتی بحث اصلاح فرهنگ جامعه از رهگذر فعالیت های یک مداح مطرح می شود، ذهن انسان بر فعالیت های خاص مداحان در جلسات مذهبی متمرکز می شود.

هرچند این بخش از عمده ترین عرصه های تاثیرگذاری مداحان در فرهنگ جامعه است، اما معمولا همه افراد از جمله مداحان از جهات مختلف و متنوعی در تغییر و تحولات فرهنگی جامعه مشارکت می کنند که شناخت آن عرصه ها می تواند تاثیر زیادی در افزایش انگیزه ستایشگران عزیز در مطالعات فرهنگی داشته باشد.

‘حسن بنیانیان’ نویسنده کتاب فرهنگ سازی دینی و رسالت ستایش گری از پژوهشگران حوزه اجتماعی و دینی است که علاوه بر ریاست کمیسیون فرهنگی اجتماعی شورای عالی انقلاب فرهنگی، چند سالی نیز به عنوان رییس حوزه هنری سازمان تبلیغات فعالیت کرده است.

* آشنایی با منابع دینی ( قرآن و حدیث)

یکی از دروس مورد نیاز و مورد ابتلای مداحان و ذاکران، آشنایی با ۲ منبع بزرگ دین یعنی قرآن و حدیث است که در این درسنامه به قلم حجت الاسلام حسین علیزاده مباحث مورد نظر در دو بخش قرآن و حدیث مورد بررسی قرار گرفته است.

زیرا ستایش گران اهل بیت (ع) یکی از ارکان تبلیغ فرهنگ تشیع اند و پس از روحانیت، اصیل ترین و زلال ترین کانال کسب معارف دینی مردم آن ها هستند.

از این رو آلوده بودن این معبر ارتباطی مردم با دین و نیز آگاهی نداشتن آن ها نسبت به علوم و معارف دینی، آسیب های بسیاری را در پی خواهد داشت که کمترین آن عدم تربیت صحیح جامعه بر اساس اصول دینی است و بیشترین آسیب آن انحراف دینی مردم بواسطه عدم پالایش ذهن مداح است.

براین اساس شایسته نیست که مداح و مرثیه سرای اهل بیت حدیثی را اشتباه خوانده و یا به جای احادیث معتبر از منابع اصلی شیعه، حدیثی ضعیف و یا جعلی را بخواند.

شنیده می شود که برخی از مداحان هنگامی که حدیث ضعیفی را می خوانند و یا اعراب حدیثی را غلط می خوانند و با اعتراض شخص آگاه تری نسبت به معارف دینی مواجه می شوند، در توجیه اشتباه خود می گویند که این مطلب را از فلان روحانی شنیده ام و یا در فلان کتاب خوانده ام.

شاید در گذشته به دلیل کمبود و ضعف آموزش علوم دینی به ویژه علوم حدیث، ادبیات و مانند آن و نیز ضعف در چاپ و نشر آثار مختلف و دقیق در این زمینه توسط حوزه های علمیه و نداشتن دسترسی به آن ها در کشور امکان پذیرش این توجیه تا حدودی امکان داشت اما در عصر حاضر اینگونه نیست.

در این زمان و در دهه گذشته به دلیل گسترش حوزه های آموزشی دینی و امکان حضور مداحان در جلسات درس و وجود کتاب های متعدد تحقیق شده علمی در علوم مختلف دینی بویژه تصحیح متون مقاتل، ادعیه و نیز وجود کتب متعدد آموزش علوم مختلف دینی دیگر این توجیه قابل قبول نیست.

لذا از وظایف مداحان بویژه قشر جوان که از حوصله و امکانات بیشتری در عصر کنونی برخوردارند لازم است با مطالعه منابع متعدد و به دست آوردن دقیق ترین آثار، خود را از خطا و لغزش مصون بدارند و با زدن زانوی تلمذ در مجموعه های آموزشی به فراگیری علوم مختلف دینی، بویژه علوم حدیث که امکان شناخت احادیث صحیح از ضعیف را به آن ها می دهند، به افزایش توان علمی خود بپردازند.

به دلیل احساس این ضرورت، کتاب آموزش منابع دینی به آموزش برخی از مباحث تاریخ، علوم و معارف قرآن و نیز حدیث اختصاص یافته است.

* سیره و سنت

سیره معصومین(ع) در منظومه فکری و فقهی شیعه از همان جایگاهی برخوردار است که قرآن و احادیث پیامبر (ص) در آن جایگاه قرار دارند. از این رو شناخت سیره معصومین در قلمرو فقه، سیاست و اخلاق، کاربرد وسیع دارد و هیچ دانشمند و پژوهشگر دینی و فقیه شیعی نمی تواند از دانستن آن بی نیاز باشد.

جامعه مداحی در این درسنامه ضمن آشنایی با سیره معصومین(ع)، موضوع هایی را درباره اصلاح رفتارهای فردی و اجتماعی و تطبیق آنها با سیره معصومین(ع)، آشنا ساختن مستمع مجالس اهل بیت(ع) به وسیله رفتار عملی و نشان دادن الگوی صحیح رفتاری، دقت در انتخاب اشعار بر اساس سیره معصومین(ع) و پرهیز از خواندن اشعار غیر همسو با سنّت نبوی و سیره ائمه(ع) فرامی گیرند.

این کتاب که برای دو واحد درسی مداحان به قلم روح الله عباسی تدوین شده، مداحان را با مطالبی درباره سیره عبادی، تربیتی، خانوادگی، اقتصادی، فقهی و سیاسی ائمه معصومین(ع) آشنا می کند.

* درسنامه ولایت فقیه

تمام تلاش انبیاء الهی و و اوصیاء ایشان و در راس آن ها مجاهدت رسول خاتم(ص) و ائمه طاهرین (ع) را در حقیقت می توان در جهت دعوت به توحید و مقابله و نفی طاغوت در همه عرصه ها خلاصه کرد.

از نگاه قرآن کریم، فرد و جامعه بشری در دو جبهه طاغوت یا جبهه الله قرار دارد و لذا همه حرکت ها و تلاش ها، جریانات و گروه ها، قدرت ها و صف بندی ها یا در قالب اردوگاه حق و با محوریت ولایت الهی و بدنه حزب الله و یا با محوریت ولایت طاغوت و شیطان و یاری حزب شیطان است.

از این رو در میان این جبهه رقابتی پایان ناپذیر حاکم است. زیرا هرکدام از دو جبهه، درصدد حاکم کردن ولایت پذیرفته شده در اردوگاه خود است و جریان سومی نیز وجود ندارد.

تحقق اقامه ولایت الهی در امر حکومت و اداره اجتماع به وسیله رهبری الهی است که به اذن خدا و بر اساس قوانین واحکام دین خدا، عهده دار این امر شود.

معصومین(ع) که در علم و عمل به دستورات خدا در بالاترین مراتب اند، شایسته ترین افراد برای ولایت امر و برپایی حکومت الهی هستند؛ از این رو خداوند، مومنان را امر به اطاعت آنان کرده است.

براین اساس رسول خدا، حکومت الهی تشکیل داد و با ترسیم خط غدیر، تداوم بخش مسیر بر حقّ حاکمیت الله شد و براین محور همه مجاهدت ها، مظلومیت ها و شهادت ها رقم خورد.

حال سوال اینجاست که آیا در عصر غیبت معصوم(ع)، اصل ولایت الهی و همه تلاش ها برای اقامه آن تعطیل است؟ آیا احکام اسلام که اولیاء الهی در راه بیان و تبلیغ و نشر و اجرای زحمات طاقت فرسا کشیدند، فقط برای مدت محدودی بود؟ آیا پذیرش ولایت طواغیت مجاز است؟

حضرت امام خمینی(ره) در پاسخ به این سوالات می فرماید: ‘اعتقاد به چنین مطالبی یا اظهار آن ها بدتر از اعتقاد و اظهار منسوخ شدن اسلام است’.

براساس این کلام حضرت امام (ره) در این زمان نیز تحقق ولایت الهی در امر حکومت و اداره اجتماع به وسیله رهبری الهی است که به اذن خدا و بر اساس قوانین و احکام دین خدا، عهده دار این امر می شود.

در عصر غیبت معصوم نزدیکترین فرد به معصوم در اصلی ترین شرایط، متصدی ولایت امر و حکومت، یعنی علم به قانون الهی و عمل به آن است و چنین شخصی در این زمان فقیه عادل است. لذا علمای راستین و مجاهد و فقهای بیدار شیعه در عصر غیبت، هیچگاه حکومت های طاغوت را دارای مشروعیّت ندانستند و بر اساس شیوه مبارزه ۲۵۰ ساله ائمه اطهار(ع) در هر زمان، متناسب با شرایط، اقدام کردند.

بر مبنای چنین اندیشه ای پس از مجاهدت های بسیار علمای شیعه حکومت الهی در عصر ما، بر مبنای اصل ولایت فقیه بدست امام خمینی (ره) صورت گرفت و نور در چشم های ظلمت زده جهانیان را به خود خیره کرد.

تحقق چنین آرزویی در شرایطی حاصل شد که دیگر امیدی برای طلوع صبح در دل های ظاهربین وجود نداشت. زیرا هر دو بلوک به اصطلاح شرق و غرب، انتهای تاریخ را اعلام کرده و هرکدام به اسم کمونیسم و یا لیبرالیسم، نقطه پایان به خط تئوری مدیریت زندگی بشر گذاشته بودند.

ماهیت انقلاب اسلامی و جمهوری اسلامی مطلقاً توحیدی و شعار آن لا اله الا الله است که مبتنی بر نفی و مقابله با همه طاغوتها و اقامه ولایت الهی است و امام خمینی (ره) در این باره فرمود: ‘انقلاب اسلامی بر مبنای اصل توحید استوار است که محتوای این اصل در همه شئون جامعه سایه می‏افکند’.

یقینا آشنایی بیشتر با مبانی اصل نورانی ولایت فقیه و قدرت تبیین آن برای مشتاقان، یکی از مصادیق مهم شکر قلبی است و بلکه وظیفه و تکلیف است.

براین اساس در درس اول از درسنامه ولایت فقیه که به قلم حجت الاسلام جواد دانش نگاشته شده، بنیادی ترین اصل در نظام سیاسی اسلام، یعنی توحید در حاکمیت مورد بررسی قرار گرفته و در ادامه مفهوم ولایت تشریعی بیان شده است. ولایت تشریعی یعنی این که شخصی از جانب خدا و بر اساس قوانین الهی حق اعمال حاکمیت داشته باشد.

در درس دوم خصوصیات قوانین الهی اسلام توصیف شده و در دروس سوم و چهارم نیز حکومت دینی و ضرورت آن مورد بررسی قرار گرفته و از دیگر مطالب این کتاب می توان به ویژگی های حاکم اسلامی در عصر غیبت، پیشینه ولایت فقیه در کلمات فقهای شیعه، اثبات ولایت فقیه با ادلّه عقلی و ادله نقلی اشاره کرد.

* مقتل شناسی

مقتل شناسی از جلمه فنون کاربردی و مورد نیاز مداحی و به عنوان رکنی از ارکان فن رثای اهل بیت(ع) است. لذا ضروری است که دانش آموختگان در کنار فراگیری علوم دیگر، دوره درس مقتل شناسی را بگذرانند.

اهداف این درسنامه آموزشی شامل آشنایی با تاریخ مقتل نگاری در میان مسلمانان به ویژه شیعیان، آشنایی با مقاتل دوره های مختلف اسلامی پس از فاجعه روز عاشورا و آشنایی با گونه های مختلف مقتل نگاری است.

آشنایی با مقاتل مستند، آشنایی با مقاتل غیرمستند و دلایل اعتبار نداشتن آنها، آشنایی با مقتل نگاران در دوره های مختلف، آشنایی با داستان ها و روایت های غیرمستند و دلایل اعتبار نداشتن آنها، آشنایی با شبهات مطرح شده توسط پیروان فاجعه آفرینان واقعه کربلا و تحریفات آنها در مقاتل برای انحراف اذهان و تطهیر نمودن خلیفه و همدستانش از جنایات مرتکب شده از دیگران اهداف این کتاب است.

مداحان و ستایشگران اهل بیت(ع) با مطالعه این کتاب آموزشی ضمن آشنایی با مقاتل معتبر و مستند و همچنین مقاتل غیرمستند، با برخی از شبهات، خرافات و داستان های جعلی در برخی از مقاتل غیرمستند آگاه شوند.

* دعا و نیایش

یکی از آثار و اهداف اصلی و اساسی دین مبین اسلام این است که بتواند رابطه عمیق درونی و اعتقادی بین مومنان با خداوند متعال ایجاد نماید. این هدف آن قدر مهم و کارساز است که در بسیاری از احکام می توان رسیدن به این ثمره را جستجو کرد.

در این میان «دعا» و «ذکر» نقشی بسیار کلیدی و تاثیرگذار در ایجاد و تعمیق این رابطه دارد. زیرا انسانی که دعا می کند در حقیقت قبل از دعا کردن، به وجود خدایی که تاثیرگذار در عالم است معتقد شده و به برکت این اعتقاد دست به دعا برمی دارد و هر قدر این اعتقاد قوی تر باشد و شخص با ایمان بیشتری خداوند را بخواند، به مراتب بالای «دعا» نزدیک تر می شود و بهره های بالاتری از این حقیقت می برد.

بر این اساس دعا همیشه به عنوان یک عنصر کلیدی در میان معارف اسلام و به خصوص در مذهب حقه شیعه به چشم می آید. این اهمیّت آنگاه بسیار جلوه می نماید که بخواهیم آیات قرآن را بررسی کرده و در پی یافتن این مطلب در قرآن برآئیم. زیرا یکی از مهم ترین مسایلی که لازم است مداحان در ارتباط با دعا بدانند، جایگاه دعا در قرآن است.

با مراجعه مختصری به قرآن و احادیث مشاهده می کنیم که دعا، ذکر و زیارت و نیز فرهنگ آنها از جلمه معارفی هستند که در قرآن و احادیث بسیار مورد تأکید واقع شده اند. لذا ضروری است مداحان که مناجات و دعا در مجالس از ابزارهای رونق مجالس و ایجاد ارتباط خود و مستمعان خود با پروردگار است، بیشتر با آنها آشنا شوند.

به همین دلیل حجت الاسلام محسن کربلایی نظر، علی صادقی و طاها بروجردی با تالیف این درسنامه که به همت بنیاد بین المللی دعا تهیه و تنظیم شده، در سه بخش دعا، ذکر و زیارت به بررسی ماهیت آنها و شرایط و اقسام دعا و ذکر پرداخته اند.

در بخش اول این کتاب مباحثی همچون دعا در قرآن، تاریخ و فلسفه دعا، ثمرات دعا، موانع استجابت دعا، شرایط استجابت دعا، آداب دعا، زمان و مکان موثر در اجابت دعا، آشنایی با متون ادعیه و آشنایی با گردآورندگان کتب ادعیه مطرح شده است.

در بخش دوم نیز برکات و آثار ذکر تبیین شده و در بخش سوم مباحثی پیرامون زیارت ذکر شده که می توان به موضوع هایی همچون فلسفه و اهداف زیارت، جایگاه زیارت در سنت و روایات، آداب زیارت، آشنایی با زیارت جامعه کبیره، آشنایی با زیارت عاشورا، آشنایی با زیارت اربعین و آل یاسین و فضیلت زیارت قبور معصومین اشاره کرد.

* ادبیات عرب

خداوند که آدمی را خلق کرد، بیان را نیز به او آموخت و لذا این نعمت الهی همزاد آدمی است. این نکته نشانگر آن است که قواعد سخن گفتن، پیشینه ای به بلندای تاریخ تفکر و تعلم بشر دارد و تدوین قوانین و خواص یک زبان به زمانی بازمی گردد که انسان به گردآوری علوم و کتابت روی آورده است.

زبان دین اسلام و کتاب آسمانی آن و نیز روایات ائمه(ع) به عربی است. عربی، زبانی است که از لحاظ قاعده مند بودن و صنایع ادبی و گفتاری، زیباترین زبان موجود در جوامع بشری است و کتاب های بسیاری در این زمینه از سوی بزرگان ادب درباره ساختار آن نوشته شده است.

مورخان بر این عقیده اند که ابوالاسود دوئلی (م ۶۹ هـ.ق) علم نحو عرب را وضع کرده اما او که از اصحاب امیرمومنان (ع) است، خودش می گوید که اصول علم نحو را از حضرت علی(ع) فرا گرفته است.

اکنون که متون منابع دینی و مذهبی ما به زبان عربی نوشته شده و مقدمه فهم دین و کلام قرآن و اهل بیت(ع) منوط به آشنایی با ادبیات عرب است، شناخت قواعد این زبان بر آنان که تشنه معارف الهی هستند، به ویژه برمبلغین مذهب حقّه شیعه و مادحین و ذاکرین اهل بیت عصمت و طهارت که ارتباط مستمرّ با آن دارند، ضروری است.

فراگیری صحیح قواعد زبان عرب و توانایی بکارگیری آنها، مستلزم تمرین کارگاهی دانش آموختگان است تا ملکه ذهن آنها شود و حجت الاسلام جمال جهانمهر در کتاب ادبیات عرب این قواعد را بیان کرده است.

* احکام مداحی و عزاداری

شیعیان و محبین اهل بیت (ع) در طول تاریخ، همواره درصدد زنده نگاه داشتن یاد و نام ایشان به وسیله برپایی مجالس بودند. «عزاء» که در لغت به معنای سختی و شکیبایی کردن است، در عرف شیعیان به معنای گرامی داشت شهادت معصومین و اقتدا به آن حضرات است.

این مجالس در ابتدا با توصیه و تاکید حضرت رسول اکرم(ص) در میان مومنین شروع شد و سپس با گذشت زمان و تمسک به کلام و سیره عملی اهل بیت به صورت یک سنت دینی و مذهبی درآمد.

این سنّت مقدّس، در پس گریستن ها و بر سر و سینه زدن ها، اهداف مقدّس و والایی را دنبال می کند که بی تردید دستیابی به اهداف ترسیم شده و مورد انتظار در برپایی مجالس اهل بیت، در گرو پایبندی به اصول مورد نظر ائمه است که در عصر غیبت کبری، تشریح آن به دست علما و مراجع عظام شیعه است.

بخشی از اصولی که رعایت آنها بر مسلمین واجب است، پایبندی به احکام فقهی است که در کتب و رسائل مراجع عظام آمده است.

دلیل اهمیت و لزوم رعایت شرایع دین و تأثیر آن در برپایی مجالس آن است که آشنا نبودن با دستورات شارع مقدس و پیروی از نظرات شخصی، حتی در امر عزاداری نیز مفسده انگیز بوده و موجب خارج شدن فرد از مسیر الهی می شود.

با توجه به ابتلای مجالس اهل بیت(ع) به بسیاری از مسائل فقهی و نیاز آشنایی مداحان با برخی از موضوعات خاص مجالس عزاداری و موالید، برای آشنایی با نکات فقهی در این باره کتاب احکام با محوریت احکام تخصصی ویژه مجالس توسط حجت الاسلام جمال جهانمهر گردآوری شد.

مبنای این کتاب در بیان احکام براساس فتاوی مراجع مطرح شیعه است که این رویکرد در طرح مباحث به غنای بیشتر کتاب افزوده است.

مباحث مسائل عزاداری در سه باب با عنوان احکام عزادار، مداح و متفرقات جمع آوری شده است و فقط به بیان استفتائات و احکام اکتفا نشده است و لذا در هر قسمت سعی شده تا به لحاظ نیازی که وجود دارد، توضیحات و نکات لازم آورده شود.

* تاریخ اسلام

بی تردید یکی از ضروریات ستایشگری، آشنایی با سرگذشت تاریخ پرافتخار اسلام و فراگیری صحیح وقایع رخ داده و نیز آشنایی با تحریفات تاریخ نگاران مغرض اموی و عباسی در تدوین آن است.

موسسه قدیم الاحسان درسنامه تاریخ اسلام به قلم روح الله عباسی را از درس های ضروری ویژه آموزش علمی – تخصصی مداحی می داند و حضرت آیت الله خامنه ای درباره ضرورت مطالعه ابعاد شخصیت رسول خدا(ص) فرمود: ‘باید روی معرفی شخصیت رسول اکرم کار کنیم و نه فقط شخصیت آن بزرگوار به معنای زندگی آن حضرت، بلکه ابعاد گوناگون وجود آن بزرگوار مثل اخلاقیات و روش حکومت و مردم‏داری و عبادت و سیاست و جهاد و تعلیمات خاص را مورد توجه قرار دهیم. نه فقط هم کتاب بنویسیم، بلکه باید کار هنری و تبلیغی را با شیوه‏های جدید و با استفاده از تکنیک های موجود شروع کنیم’.

براساس تاکیدهای رهبر معظم انقلاب و نقش و تاثیر مطالعه و عمل به تاریخ اسلام بویژه تاریخ رسول اکرم(ص) می توان مهمترین فواید مطالعه تاریخ اسلام توسط مداحان را در فراگیری صحیح وقایع تاریخی، الگوگیری، درس آموزی و تثبیت دل ها و قلوب‏ انسان ها خلاصه کرد که در این کتاب به قلم روح الله عباسی تالیف شده است.

* تاریخ تشیع

تاریخ تشیع از جمله درس های عبرت آموز و تاثیرگذار بر تفکر و عملکرد شیعیان در دوره های مختلف، به ویژه عصر حاضر است، عصری که ذهن ها و قلب ها آماج تحریفات بسیاری به وسیله رسانه های معارض است.

آشنایی با سرگذشت خونبار شیعه و مشقّاتی که رهبران آن متحمّل شده اند تا این خط نورانی در تاریخ امتداد یافته، از مهم ترین دلایل لزوم آگاهی شیعیان به ویژه مداحان است که حافظ میراث معنوی ائمه(ع) هستند.

شیعه باید بداند که ائمه معصومین فقط در خانه های خود ننشستند و در راه احیای شریعت به مبارزه علمی، فرهنگی و سیاسی با دشمنان پرداختند و پیروان حقیقی ایشان با شناخت امام زمان خود و پیروی از آن ها، جریانی مبارز بر مبنای عقیده در برابر دشمنان ایجاد کردند.

رهبر معظم انقلاب در این زمینه فرمود: ‘ائمه در میان توفان سخت این حوادث، هوشمندانه و شجاعانه تشیع را همچون جریانی کوچک اما عمیق و تند و پایدار از لابه لای گذرگاه های دشوار و خطرناک گذراندند و خلفای اُموی و عباسی در هیچ زمان نتوانستند با نابود کردن امام، جریان امامت را نابود کنند’.

درس تاریخ تشیع بر این مبنا و بر اساس دلایل متعددی که در حوزه های علمیه، ضرورت تدریس و شناخت تاریخ تشیع را ایجاب می کند، از جمله درس های مبنائی در کنار دروس دیگر برای دوره آموزشی مداحان قرار گرفته است تا شناختی هرچند اجمالی به سرگذشت تشیع را به دست آوردند.

در این کتاب مباحثی درباره راه های اثبات تشیع، جایگاه و ویژگی های شیعیان، دلایل حقانیت تشیع، تاریخ تشیع در دوره خلفا ، تشیع در دوره امامان معصوم(ع)، تشیع در عصر غیبت صغری و تشیع در عصر غیبت کبری، مهم ترین انشعاب های داخلی شیعه و علل آنها، دولت ها و خاندان های شیعی و نقش شاعران شیعه در توسعه تشیع مطرح شده است.

کتاب تاریخ تشیع یا پژوهشی در تاریخ تشیع و شیعه شناسی از سوی گروهی از نویسندگان حوزه علمیه قم منتشر شده است.

* تاریخ تحلیلی اهل بیت(ع)

پژوهش و مطالعه تاریخ حیات ائمه(ع) از وظایف اصلی هر شیعه است. زیرا به دلیل حجیت سیره و کلام ایشان، حیات ائمه(ع) درس آموز و الگویی برای حیات فردی و اجتماعی مسلمانان است.

مداح، گذشته از وظایف ذاتی خود که ذکر مصائب و مدح ائمه است، وظیفه دیگری نیز دارد که شامل تبیین اهداف آن حضرات است که در دل جریان مبارزات سیاسی آنان نهفته که این کار مهم و ضروری نیز با شناخت دقیق عملکرد و اهداف معصومین(ع) در دوره امامت محقق می شود و این امکان شناخت با مطالعه تاریخ حیات ائمه صورت می گیرد.

شیوه ای که در درس آموزی از زندگی ائمه(ع) مورد توجه است، فقط نگاه به جنبه های اخلاقی و عرفانی نیست، بلکه مطالعه و درس آموزی زندگی ایشان باید به عنوان پیکره ای واحد باشد که در طول ۲۵۰ سال حال «مبارزه حاد سیاسی» برای تشکیل حکومت اسلامی اند.

حضرت آیت الله خامنه ای در این زمینه فرمود: ‘ زندگی ائمه را ما باید به عنوان درس و اسوه فرا بگیریم، نه فقط به عنوان خاطره های شکوهمند و ارزنده و این، بدون توجه به روش و منش سیاسی این بزرگواران، ممکن نیست’.

‘بنده شخصا علاقه ای به این بُعد و جنبه از زندگی ائمه پیدا کردم و بد نیست این را عرض کنم که اول بار این فکر برای بنده در سال ۱۳۵۰ و در دوران محنت بار یک امتحان و ابتلای دشوار پیدا شد. اگرچه قبل از آن به ائمه به صورتِ مبارزان بزرگی که در راه اعلای کلمه توحید و استقرار حکومت الهی فداکاری می کردند توجه داشتم، اما نکته ای که در آن برهه ناگهان برای من روشن شد، این بود که زندگی این بزرگواران، علی رغم تفاوت ظاهری در مجموع یک حرکت مستمر و طولانی است که از سال دهم، یازدهم هجرت شروع می شود و۲۵۰ سال ادامه پیدا می کند و به سال ۲۶۰ که سال شروع غیبت صغری است، در زندگی ائمه خاتمه پیدا می کند’.

به نظر رهبر معظم انقلاب، این جنبه زندگی ائمه تاکنون مورد غفلت قرار گرفته است که مجموعه نویسندگان درسنامه تاریخ تحلیلی با معیار قرار دادن بیانات معظم له که در کتاب انسان ۲۵۰ ساله آمده، ضمن ارائه متن بیانات مقام معظم رهبری، تلاش کرده اند دغدغه معظم له را در این باره محقق کنند و آنچه از آثار مختلف اسلامی درباره حیات ائمه گردآوری و تدوین کرده اند، بر اساس بررسی حیات سیاسی اهل بیت است.

گروه نویسندگان در کنار پرداختن به این موضوع، به جنبه های دیگر حیات فردی و اجتماعی ائمه اشاره کرده اند. لذا اگر در سیر مطالعه زندگی ائمه(ع) موضوعات دیگر کمرنگ تر آمده است، به دلیل حاکم بودن این نگاه در سه جلد کتاب تاریخ تحلیلی است که توسط گروهی از نویسندگان حوزه علمیه قم به رشته تحریر درآمده است.

در جلد اول این کتاب تاریخ تحلیلی زندگی امیرمومنان (ع)، فاطمه زهرا (س)، امام حسن (ع) و امام حسین (ع) بررسی شده، در جلد دوم به زندگی امام سجاد (ع)، امام باقر (ع)، امام صادق (ع) و امام کاظم (ع) اشاره شده و در جلد سوم نیز تاریخ تحلیلی زندگی امام رضا (ع)، امام جواد (ع)، امام هادی(ع)، امام حسن عسکری (ع) و امام زمان (عج) مورد بررسی قرار گرفته است.

* تاریخ عاشورا

تاریخ اسلام به ویژه تاریخ ۶۱ سال اول آن، دارای درس ها و عبرت های بسیاری است که باعث درک دلایل وقوع حادثه عاشوار و نیز شناخت اهمیت و تأثیرگذاری قیام سیدالشهداء(ع) در تغییر وضعیت جهان اسلام است. لذا نقش و اهمیت این حادثه، این نکته را به ما یادآوری می کند که باید این حادثه عظیم را برای همیشه در دل ها زنده نگاه داریم و با بیان جزئیات آن به صورت دقیق نگذاریم در میان حوادث و وقایع روزمره به فراموشی سپرده شود.

یکی از حوادث مصیبت بار و در عین حال عبرت آموز این دوره برای شیعیان، واقعه عاشورا است که مطالعه زمینه ها و علل ایجاد کننده آن برای همه شیعیان ضروری است.

حوادث پیش از عاشورا در حقیقت شکل دهنده تاریخ عاشوراست. زیرا رخددادهای پیش از این واقعه، بستر وقوع آن را ایجاد کرده و دربرگیرنده حقایق بسیاری در چگونگی بازگشت جاهلی به فرهنگ اسلامی است و براین اساس درسنامه تاریخ عاشورا برای آموزش مداحان و ستایشگران اهل بیت(ع) ضروری به نظر می رسد.

رهبر معظم انقلاب در این زمینه فرمود: ‘امام حسین (ع) را فقط به جنگِ روز عاشورا نباید شناخت. آن یک بخش از جهاد امام حسین است. به تبیین او، امر به معروف او، نهی از منکر او، توضیح مسائل گوناگون در همان منی و عرفات، خطاب به علما، خطاب به نخبگان، بعد هم در راه به سمت کربلا، هم در خود عرصه‏ کربلا و میدان کربلا، باید شناخت’.

درسنامه تاریخ عاشورا یا پژوهشی در تاریخ قیام و وقایع خروج ازمدینه تا کربلا به قلم گروهی از نویسندگان به رشته تحریر درآمده است.

این کتاب با محوریت وقایع پیش از عاشورا و موضوع هایی پیرامون فعالیت های امام حسین(ع) در مدینه و مکه، خطبه ها و نامه نگاری های امام در منزلگاه های مسیر کربلا، خطبه های امام هنگام ورود به کربلا، خطبه ها و فعالیت های سیدالشهدا(ع) در شب و صبح عاشورا، مجاهدت های امام و یاران در روز عاشورا و ذکر بخشی از جنایات امویان در روز عاشوراست.

* تاریخ عزاداری

آیین های سوگواری و مرثیه سرایی برای حضرت سیدالشهدا(ع) و دیگر ائمه معصومین (ع) در فرهنگ دینی و اجتماعی ما جایگاه ویژه ای دارند و عواطف عزاداران را نسبت به موضوعی که برای آن عزاداری می شود، نشان می دهند.

بازکاوی عناصر مهم در آیین های سوگواری و سیر تحقق و تطور آن موضوع بسیار مهم و ارزشمندی است و می تواند راهگشای ما در برپایی بهتر و ارزنده تر این آیین ها باشد.

نویسندگان و پژوهندگان فراوانی در این عرصه قلم زده اند و هریک به گونه و سلیقه ای این موضوع را بررسی کرده اند. مثلاً مرحوم شیخ جعفر شوشتری در کتاب «الخصائص الحسینیه» با دیدگاه ویژه خود محافل و مجالس عزاداری برای سیدالشهدا(ع) را به پنج بخش تقسیم می کند.

در این درسنامه که تالیف حجت الاسلام جواد محمدزمانی است، تلاش شده تا براساس روایات و نقل های تاریخی، عزاداری آن حضرت از آغاز خلقت مورد بررسی قرار گیرد و سوگواری پیامبران، امامان، فاطمه زهرا(س)، صحابه و تابعین و حتی فرشتگان و جنیان بررسی شو و سیر تاریخی عزاداری در اعصار گوناگون تا زمان حاضر نیز بیان شود.

* تاریخ امویان

بزرگترین دشمن در کنار یهود برای اسلام از ابتدای رسالت،خاندان اموی بودند که در جاهلیت، به همراه متحدان مخزومی خود و در راس آنان ابوجهل، رهبری سیاسی، نظامی قریش را در مقابل اسلام در اختیار داشتند و تا آخرین لحظه در برابر اسلام مقاومت کردند تا این که مجبور شدند ایمان بیاورند.

در این درسنامه که به همت جمعی از نویسندگان تدوین شده است، تاریخ امویان و جنایات آنها در ایجاد سد در مسیر پیشرفت اسلام بررسی شده و ضمن بیان زندگی پادشاهان سفاک این سلسله، به مهم ترین جنایات آنها در حق شیعیان بویژه اهلبیت(ع) اشاره شده است.

با توجه به نقش محوری پایه گذاران این سلسله یعنی ابوسفیان و فرزندش معاویه، به تفصیل از زندگی ننگین آنها یاد شده است.

* تاریخ عباسیان

دومین سلسله پادشاهی در عصر ائمه(ع) که با تداوم غصب خلافت اهل بیت(ع)، پس از انقراض سلسله پادشاهی امویان حکومت را به دست گرفت و با دین، جان و مال مسلمانان برای رسیدن و ارضای شهوات قدرت و ثروت طلبی بازی کردند، سلسله پادشاهی عباسیان بود.

بیشترین دوران عصر امامت و تاریخ تشیع در دوران خلفای عباسی بود که فلاح و رستگاری مسلمانان را مسدود کردند و در بیش از ۵۰۰ سال جامعه اسلامی را از وجود ائمه اطهار(ع) محروم کردند.

شناخت سلسله عباسیان و خلفای سفاک این دوره به لحاظ تاثیرگذاری در تاریخ اسلام بویژه تشیع، ایجاد فرقه های انحرافی و نیز مصیبت ها و جنایاتی که به سر شیعیان آوردند حائز اهمیت است.

در این درسنامه مداحان و ذاکران با تدابیر اهل بیت(ع) و رنج های خاندان وحی برای حفظ خط اصیل تشیع آگاه می شوند تا بتوانند با شناختی از وقایع مصیبت بار این پنج قرن، گامی بلندتر در انتقال مفاهیم اسلامی به نسل نو بردارند.

* تاریخ خلفا

تاریخ خلفا و بررسی جریان انحراف حکومت اسلامی از زمان ابوبکر و عمر و تداوم آن توسط عثمان از مباحث محوری کتاب درسنامه تاریخ خلفاست. در این کتاب سعی شده است که ضمن بررسی علل انحراف جریان حکومت و خلافت مسلمین توسط خلیفه اول در سقیفه به بررسی ابعاد زندگی سه خلیفه اول مسلمین از دیدگاه اهل سنت پرداخته و ضمن رعایت اصل وحدت مسلمین از پرداختن به موضوعات اختلاف برانگیز اجتناب شود و در عین حال حقایق تاریخی این دوره مورد بررسی قرار گیرد.

* آشنایی با ادیان و مذاهب

نام دیگر این کتاب بازشناسی ادیان توحیدی و بررسی فرق اسلامی و ضاله است که حجت الاسلام محمدباقر نادم آن را تالیف کرده است.

دانش ملل و نحل شناسی از علوم آلی است که وظیفه خود را تبیین صحیح و دقیق آموزه های اعتقادی فرق و مذاهب گوناگون اسلامی و ادیان دیگر قرار داده است.

مطالعه و اندیشه درباره ملل و نحل و ادیان و مذاهب مختلف، خواننده را به عمق اختلافات و ریشه های اعتقادات مختلف مذاهب سوق داده و به اسلام شناسی او کمک شایانی می کند. چون تا انسان شناخت کامل از آراء و افکار رهبران و پیروان دیگر ادیان و مذاهب موجود، نداشته باشد، نمی تواند به فرموده قرآن کریم قول حسن و دین برتر را شناسایی کند.

آنگاه که کمالات و معارف دین مبین اسلام به عنوان دین خاتم، کشف و معرفی شود، با ایجاد بستر مقایسه و تمایز می توان عیار حقیقی معارف ناب دین اسلام و مذهب حقه شیعه را قدر شناخت و در برابر هجمه ها و توطئه های دیگر مکاتب فکری و مذاهب و ادیان ناحق به دفاع و مقابله پرداخت.

بنابراین پژوهش حاضر در فصل ها و بخش های مختلف می کوشد تا پژوهشگر را بطور کلی با تعریف دین، مذهب، ملل و نحل آشنا کرده و به معرفی ادیان و مذاهب نامی دنیا بپردازد. سپس با رجوع به دین اسلام ضمن شناسایی و معرفی آن به بررسی مهمترین مذاهب منشعب از آن پرداخته و مقایسه ای بین مذاهب اسلامی انجام دهد و در پایان به معرفی اجمالی فرق ضاله و عرفانهای نوظهور و نقد و بررسی چند مکتب عرفانی مشهور در قرن حاضر می پردازد.

* انقلاب اسلامی

از جمله درسنامه های ضروری در مجموعه درسنامه های آموزش عالی مداحی، کتاب انقلاب اسلامی است که به بررسی زمینه ها، علل و عوامل و نیز چگونگی پیروزی انقلاب اسلامی پرداخته است.

این کتاب که بر اساس اندیشه های مقام معظم رهبری و بنیانگذار جمهوری اسلامی امام خمینی(ره) تدوین شده با نگاهی جامع تر نسبت به آثار مشابه، همه حرکت های پیش از انقلاب اسلامی در ۲۰۰ سال گذشته در منطقه را و زمینه های شکل گیری انقلاب اسلامی را برمی شمارد.

در نگاه روح الله عباسی نویسنده کتاب انقلاب اسلامی همان بیداری مردم ایران است که موج آن فراگیر شده و با گذشت از مرزهای اسلامی، تمام کشورهای اسلامی را در برگرفت و گاه موجب تحولات و انقلاب های کوچک و بزرگ در مناطق مختلف اسلامی شد.

* ادبیات ستایشگری

از آنجا که مقوله ادبیات فارسی و شعر از جمله ابزارهای مهم و کاربردی در فن مداحی به شمار می آید، لذا آشنایی با آن برای ستایشگران ضروری بوده و نیاز به کتابی مستقل و تخصصی در این زمینه داشت.

به همین دلیل کتاب ادبیات ستایشگری نوشته محمد سهرابی مطالبی درباره ادبیات توحیدی، ادبیات عرفانی، ادبیات حماسی، ادبیات وعظی، ادبیات مناجات و ادبیات نمایش را تبیین می کند.

قالب های مدح و مرثیه، ادبیات مداحی، ادبیات رثاء، موسیقی شناسی، آشنایی با بحور و اوزان و ادبیات دفاع مقدس از دیگر مطالبی است که در این کتاب مطرح شده است.

* کتاب های در دست انتشار

فعالیت های موسسه قدیم الاحسان در زمینه ستایشگری اهل بیت(ع) همچنان ادامه دارد و قرار است کتاب های تخصصی دیگری در این زمینه منتشر شود که کتاب منشور نوکری اهل بیت(ع) یکی از این آثار است.

این کتاب شامل بیانات منصور ارضی پیرغلام ستایشگری برگرفته از دعای شریف امام زمان(عج) که پس از برگزاری چندین سال جلسات اخلاق مداحی از سوی این پیشکسوت مداحان بیان شده و شامل نکات ویژه در زمینه اخلاق و آداب مداحی در بخش های فردی و اجتماعی است.

بهداشت حنجره و درمان بیماری های آن نوشته گروهی از متخصصین به سرپرستی غلامرضا کردافشاری است که علاوه بر بیان فرامین کاربردی ائمه(ع) و حکمت های حکیمان، تجربیات پیشینیان بر مبنای طب سنتی و اسلامی را تبیین کرده و به بررسی علل گرفتگی صدا و راه های درمان آن از طریق طب سنتی می پردازد.

روان شناسی ستایشگری اهل بیت(ع) کتاب دیگری است که در آینده ای نزدیک منتشر می شود و در ۱۴ فصل به موضوع هایی همچون روان شناسی شخصیت، روان شناسی محیط، مخاطب شناسی، آسیب شناسی و مانند آن می پردازد.

* سخن آخر

شاید رونمایی از کتاب های رونمایی شده در حوزه مداحی به مانند نهالی باشد که در ماه عزای سیدالشهدا(ع) کاشته شد و میوه و نتیجه آن سال های آینده به بار بنشیند، ولی حیدری مدیرعامل موسسه قدیم الاحسان اظهار امیداوری کرد که طی یک سال آینده بازخوردهای تدریس این کتاب ها گرفته شود و ملاکی برای دومین دوره آموزش کتاب های حوزه معرفتی مداحان باشد و بعضی از کتاب های دیگر در کنار این کتاب ها به صورت کاربردی تر راهگشای مداحان و ستایشگران اهل بیت باشد.

وی استقبال از کلاس های معرفتی در حوزه مداحی را به اندازه ای دانست که بسیاری از علاقه مندان باید برای آموزش تا زمان برگزاری دوره های بعدی صبر کنند.

مدیرعامل مجمع شاعران اهل بیت(ع) افزود: در هر دوره ۶۰۰ ثبت نام داشته ایم و ضمن برگزاری آزمون های کتبی و عملی، عده ای را گلچین می کنیم ولی با این حال هر بار که برای ثبت نام فراخوان می زنیم، بیش از ۷۰۰ نفر در نوبت داریم که هنوز نتوانسته ایم ثبت نام کنیم.

به هرحال کارشناسان و پژوهشگران یک سال فرصت دارند تا با فراغ بال به آسیب شناسی عزاداری ماه محرم به ویژه در باب مداحان بپردازند و به قول منصور ارضی فقط در دهه اول ماه محرم آسیب شناسی نکنند و دوباره پس از تاسوعا و عاشورا همه مسائل را فراموش کنند.

آرمان هیأت