آيين طوق‌بندان در شهر شاهرود
نویسنده: حمیدرضا حسنی
22 مرداد 1387 ساعت 11:08
پنجمین روز از ماه محرم هر سال در شهر شاهرود روز «یا عباس یا عباس» نامیده شده و مراسم طوق‌بندان در این روز بر پا می‌شود.
به گزارش خیمه، این نشانه از سه قسمت پایه چوبی، بدنه فلزی سینی‌مانند مشبک به شکل قلب و زبانه فولادی به عرض تقریبی 10 سانتیمتر و طول یک متر تشکیل می‌شود. در باور اهالی منطقه، این نشانه، نمادی از علم و بیرق علمدار واقعه کربلا حضرت ابوالفضل‌العباس (ع) است.
کار جامه کردن (پوشاندن بدنه طوق با پارچه‌های مشکی، سبز و غیره) در این روز توسط سادات و پیرغلامان اباعبدالله الحسین در منازل مالکان طوق و دیگر مکان‌های مذهبی شهر انجام می‌شود، برای این منظور تنی چند از خادمین تکیه بازار شهر از صبح این روز به خانه‌های طوق‌دار در محدوده تکیه رفته و در هر خانه پس از گفتن ذکر یا الله و دعا برای اموات آن خانه، بدنه منفک طوق و جامه‌های آن را به تکیه انتقال می‌دهند. این کار غالباً توسط نوجوانان محله صورت می‌گیرد.
پس از گردآوری طوق‌ها و با گذشت ساعتی از ظهر، یکی از بزرگان تکیه در میان صحن، یا حسین گفته و با این کار خادمان و دیگر سوگواران به دور او حلقه می‌زنند. در این هنگام خادمان تکیه بازار در قالب دسته‌ی عزاداری به خانه مرحوم کربلائی میر عابدین رفته و طوق متعلق به ایشان توسط یکی از سادات جامه می‌شود. این طوق توسط جوانان به صحن تکیه انتقال می‌یابد.
هیأت عزاداران تکیه بازار از آن‌جا رهسپار تکیه بیدآباد می‌شوند. مرسوم است که خادمان این مکان عزاداری به پیشواز هیأت مهمان می‌آیند؛ پس از داخل شدن به صحن تکیه، کار جامه کردن طوق قدیمی تکیه بیدآباد انجام می‌گیرد.
سپس دیگر طوق‌های تکیه از جمله بزرگ‌ترین و سنگین‌ترین طوق شهر که طوق «بابا علی» نام دارد، به تکیه بازار انتقال داده می‌شود. دسته تکیه بازار از آن‌جا به تکایای شریعت، گلشن و مسجد شیخ علی‌اکبر که با پراکندگی اندکی در بافت قدیم شهر شاهرود قرار دارند رفته و پس از آن به دو گروه مجزا تقسیم می‌شوند.
عده‌ای کار جمع‌آوری طوق تکایای یزدی‌ها و حاج رضا علی را عهده‌دار بوده و دسته دیگری به تکایای قلعه، خانه مرحوم یاسینی و مسجد حاج رضا علی می‌روند. پس از ساعتی تمامی طوق‌ها برای جامه کردن به محله قلعه ولی‌آباد (حدود مدرسه قلعه) انتقال می‌یابد.
در این محله هر طوق بنا بر سنوات گذشته در مقابل خانه افرادی که نذر دارند با حضور مالکان و دیگر عزاداران، با ذکر سلام و صلوات توسط سادات و یا پیرغلامان تکایا و مساجد جامه می‌شود؛ در این هنگام کار پذیرایی با شربت، شیر، چای و اقلام دیگر توسط افرادی که نذری بر گردن دارند، صورت می‌گیرد.
پس از جامه شدن همه طوق‌ها، در حدود ساعت چهار بعد از ظهر، عده‌ای از بزرگان تکایا در حالی که اشعار محتشم کاشانی (باز این چه شورش است) را زمزمه می‌کنند در پیشاپیش دیگر عزاداران به حرکت در می‌آیند؛ در مقابل ایشان بیرق سفیدی توسط یکی از خادمین تکیه بازار حمل می‌شود. این بیرق به حضرت ابوالفضل (ع) منتسب بوده و رنگ سفید آن از عزیمت آن حضرت برای آوردن آب و نه جنگ‌طلبی حکایت دارد.
با رسیدن دسته محتشم‌خوان به ابتدای کوچه مدرسه قلعه، دسته سینه‌زنی جوانان با ذکر یا عباس، یا عباس در ستون‌های طویل شکل می‌گیرد. سینه‌زنان با یک دست بر سینه زده و با دست دیگر خود کمر فرد کناری را می‌گیرند؛ بدین ترتیب عزاداران همچون دانه‌های زنجیر به یکدیگر متصل می‌شوند.
در پشت دسته یا عباس، یا عباس که سینه‌زنان آنان عمدتاً جوانان پرشور شهر می‌باشند، طوق‌ها به ترتیب قدمت قرار می‌گیرند. در این میان طوق تکیه بازار، تکیه کربلائی میر عابدین، بابا علی و تکیه بیدآباد غالباً پیشاپیش دیگر طوق‌ها به طور برافراشته حمل می‌گردد.
دسته عزاداران اعم از محتشم‌خوان، سینه‌زن و حاملان طوق با پیمودن مسیر خیابان مزار و رسیدن به پارک شهیدان محراب، از گذری کم‌عرض به سمت تکیه بازار رهسپار می‌گردند. به دلیل تنگ بودن این فضا، طوق‌ها به طور خوابیده بر روی دوش عزاداران قرار می‌گیرد.
در میان تکیه، زنان و کودکان در فضای شاه‌نشین جای گرفته و ورود عزاداران را به انتظار می‌نشینند؛ در حوالی غروب آفتاب، دسته پیرغلامان و پس از آن سینه‌زنان به صحن تکیه داخل می‌شوند. در این هنگام عزاداری با ذکر یا عباس یا عباس همراه با زدن بر سر و سینه به اوج می‌رسد.
این شور و هیجان تا ورود آخرین طوق به صحن تکیه ادامه یافته و آن‌گاه با ذکر صلوات فضای مجلس تغییر می‌کند. در این هنگام مداحی خوش‌صدا اقدام به خواندن نوحه در وصف فداکاری و رشادت‌های حضرت ابوالفضل العباس (ع) نموده و حاضرین بر سینه می‌زنند.
این عزاداری تا هنگام اذان مغرب به طول انجامیده و پس از آن طوق‌های هر محله به تکایا و مساجد خود انتقال داده می‌شود. در باور اهالی شهر، این تکیه نظر کرده‌ی حضرت عباس(ع) بوده و در این روز گنجایش حضور تمامی عزاداران را دارد. بنا به گفته مطلعین شهر، آیین طوق‌بندان از حدود یکصد سال قبل با حضور مهاجرانی از شهر یزد در شهر شاهرود رواج یافته و از آن هنگام تاکنون همه ساله با شکوه و عظمت برگزار می‌شود.
تکایای بازار (زنجیری) و بیدآباد از جمله بانیان انجام این مراسم مذهبی به شمار می‌روند. طبق این آيین، طوق تمامی مساجد و محله‌های شهر در این روز به تکیه بازار منتقل می‌شود. اگر در هنگام حمل طوق به طور ناگهانی تیغه آن بر زمین بیفتد، بلافاصله گوسفندی را در همان محل قربانی می‌کنند. در غیر این صورت معتقدند که پیشامد ناگواری برای شخص حامل طوق اتفاق خواهد افتاد.
در این روز تمامی گوسفندانی که به هنگام اجرای مراسم در مقابل طوق‌ها قربانی می‌شود، به تکیه بازار تعلق دارد. این باور نذورات دیگری همچون کله‌قند و غیره را نیز شامل می‌شود؛ برای حمل طوق و تحمل وزن سنگین آن، کمربند چرمی مخصوص آن را به کمر بسته و انتهای پایه چوبی طوق را در میان حلقه فلزی متصل به کمربند قرار می‌دهند.
برخی برای این منظور شالی را به دور کمر خود بسته و پایه چوبی طوق را در میان آن می‌گذراند. در اعتقادات اهالی شهر، نشانه طوق به دلیل انتساب آن به حضرت ابوالفضل(ع) بسیار مورد مورد توجه و احترام بوده و بسیاری افراد برای برآورده شدن حاجات خود به آن متوسل می‌شوند. نذر تهیه پارچه‌های مورد نیاز در جامه کردن طوق، پخش کردن شربت، شیرینی و غیره و نیز خوردن اندکی از سیب‌های قرار گرفته بر سر زبانه فولادی طوق در پایان مراسم از جمله‌ی این باورها به شمار می‌رود.
کد مطلب: 2302
آدرس مطلب: https://www.armaneheyat.ir/article/2302/آيين-طوق-بندان-شهر-شاهرود