آرمان هیأت - درباره حسینیه اعظم زنجان

جامعه - خیمه: طبق یک سنت دیرینه، همه ساله هشتم ماه محرم، مقارن با شب تاسوعای حسینی، خیل عاشقان حضرت اباعبدالله الحسین(ع) و حضرت ابالفضل‌العباس(ع) در قالب دسته عزاداری از حسینیه اعظم زنجان بطرف امامزاده حضرت سید ابراهیم حرکت می‌کنند.

این روز در زنجان به یوم ‌الابالفضل مشهور است و در مسیر این دسته هزاران راس قربانی اعم از شتر، گاو و گوسفند ذبح می‌شود. تعداد زیاد قربانیان این مراسم، زنجان را به دومین قربانگاه بزرگ مسلمین پس از سرزمین منا تبدیل کرده است.

همچنین در طول مسیر حرکت مردم زنجان و دیگر میهمانانی که از راههای دور و نزدیک به زنجان آمده‌اند نذورات نقدی خود را به اکیپ‌های ثابت و سیار جمع‌آوری نذورات می‌دهند.

حسینیه اعظم زنجان و گرمابه آن در جنوبی‌ترین بخش بافت قدیمی شهر زنجان و در محله‌ای معروف به همین نام واقع شده که در گذشته مشرف به دروازه‌ی جنوبی شهر ـ دروازه قلتوق ـ بوده است و بر اساس کتیبه‌ای که بر سردر ورودی گرمابه‌ی این مجموعه قرار دارد، تاریخ تجدید بنای آن به عهد ناصرالدین شاه باز می‌گردد.

شرکت عزاداران از اقصی نقاط کشور در این دسته عزاداری، دارا بودن عنوان دومین قربانگاه بزرگ پس از سرزمین منا، نذورات بی‌شمار از سراسر جهان و در نهایت قدمت و پیشینه‌ی تاریخی این دسته‌ی عزاداری، آن را به یک رویداد فرهنگی منحصر به فرد تبدیل کرده است.

حضور دهها هزار نفری مردم در دسته‌های عزاداری حسینیه اعظم زنجان به قدری است که نظیر آن در هیچ کجای ایران دیده نشده است، به همین جهت اسفندماه سال ۸۷ با حضور وزیر محترم فرهنگ و ارشاد اسلامی این مراسم به عنوان دهمین میراث معنوی کشور ثبت شد.

تاریخچه حسینیه اعظم زنجان

تاریخ دقیقی از تاسیس حسینیه اعظم زنجان در دسترس نیست و تهیه تاریخچه آن معطوف به بررسی سند‌های مکتوب و اظهار نظرهای شفاهی خدام مسجد و کهن‌سالان زنجانی است.

اولین سند مكتوبی که به نحوی به تاریخچه این مسجد اشاره می‌کند، با مهر حاج میرزا لطف‌الله شیخ‌الاسلام و آخوند ملاكاظم ممهور شده، صفرالمظفر ۱۲۹۵هجری قمری را نشان می‌دهد كه در زیر وقف‌نامه دو شخص خیر و نیكوكار به نام‌های حاج میرزا محمد نقی و حاج میرزا بابایی تاجر كه دو باب دكان را وقف صحیح شرعی نموده‌اند، آمده است.

در این وقف‌نامه قید شده است :«با اطلاع عالیجناب آخوند ملا علی‌اصغر روضه‌خوان در راه جناب ابی‌عبدالله الحسین(ع) در تكیه حسینیه خرج و احسان نمایند از اول ماه محرم تا دوازدهم محرم هر قسم مصلحت بداند، صاحب‌اختیار است.»

دومین سند مكتوب كه با مهر سید عبدالرحیم مجتهد و آقا سیدعلی و آقا شیخ ابراهیم ممهور شده، مربوط به تاریخ شوال ۱۳۲۲ هجری قمری است كه شخصی بنام حاج محمد هاشم شریف‌العلماء وقف صحیح شرعی کرده است.

نام‌برده این روستا را به مساجد و مدارس واقعه در ذیل كه در دارالسعاده زنجان واقع است وقف نموده. این مساجد و مدارس عبارتند از:
1. مدرسه و مسجد رضوان‌معان المغفور آخوند ملاعلی اعلی‌الله مقامه الشریف
2. مدرسه و مسجد رضوان‌مكان المبرور آقا سید فتح‌الله طاب ثراه
3. مدرسه و مسجد مقابل حمام حاجی داداش در راسته بازار
4. مدرسه و مسجد حسینیه
5. مدرسه و مسجد ملا محمدعلی

بنا بر این در سال ۱۳۲۲ هجری قمری حسینیه اعظم هم مدرسه بوده هم مسجد؛ زیرا واقف در توضیحاتی كه در وقف‌نامه آورده، قید کرده است كه متولی، منافع قریه مذكور را در وهله اول به تعمیرات مدارس و مساجد و تأمین آب آن‌ها به مصرف برساند و نه عشر دیگر را به حضرات طلاب محصلین ساكنین در حجرات هر مدرسه بپردازد، آن هم از قرار هر حجره سه نفر طلبه. در ضمن مشروط به این كه هر طلبه بیش از یك ماه در خارج مدرسه نماند و اگر بیرون رود و برگردد باید لااقل دو ماه تمام در حجره خود مقیم باشد تا شهریه دریافت نماید.

سند مكتوب دیگر، سنگ نوشته‌ای است كه در راهرو و مدخل ورودی مسجد حسینیه هم‌اكنون بر دیوار نصب شده و اشعار زیر بر روی آن كنده‌كاری شده است:
بعد حمد خدای عزوجل
كه كریم است و قادر و منّان
جمعی از مؤمنین اهل محل
همه در زهد بوذر و سلمان
سّید و میرشان محمدعلی
صاحب جاه و فر و عزت و شان
درّ دریای پاك پیغمبر
پور و هم اسم موسی عمران
مسجدی خواستند بی‌مانند
طرح از لطف حضرت یزدان
چون به پایان رسید این مسجد
هاتفی سفت این در غلتان
حَبّذا مسجدی كه در منظر
آمده رشك روضه‌ی رضوان
سال تاریخ او طلب كردم
روزی از صوفی خجسته بیان
كلك بگرفت و ریخت از كلكش
بر ورق این جواهر الوان
بود از وجه پاك این معبد
طلعت مسجدالحرام عیان

همان‌طور كه تاریخ سنگ نوشته نشان می‌دهد، اهالی محل این مسجد را در سال ۱۲۶۱ هجری به پایان رسانده‌اند. البته طبق گفته معمرین و اهالی محل این تاریخ مربوط به زمان یا سال تأسیس مسجد نیست، بلكه مربوط به تعمیر و بازسازی مسجد است. وجود یك سند مكتوب دیگر گفته معمرین را قریب به یقین می‌نماید. این سند علَمی است كه بر روی آن تاریخ (۱۲۲۱) كنده شده و به مسجد حسینیه اهداء شده است.

این‌ها سندهای موجود و مكتوب درباره تاریخ تأسیس حسینیه اعظم است ولی گفته‌های شفاهی به زمان‌های پیش از این سال‌ها اشاره دارد. می‌گویند در تاریخ ۱۱۱۴ هجری قمری زنگ بزرگی به مسجد اهداء شده و این زنگ تا چهل یا پنجاه سال پیش موجود بود كه بعد شكسته شده و از بین رفته است.

همراه این زنگ مقادیری وسایل دیگر مثل طبل و شیپور و چند قطعه شمشیر و یك عدد كشكول هم بوده كه از آن‌ها هم فعلاً اثری نیست .

برخی اعتقاد دارند شاید در زمان رضاخان به علت تعطیلی مساجد این وسایل جمع‌آوری و احتمالاً به مراكز فرهنگی و باستانی برده و یا اصلاً معدوم شده‌اند.