نوروز ۹۴ واقعه ای تلخ رخ داد که نه تنها جامعه ایران که هر انسان شریفی را خشمگین و منقلب می کند. این اتفاق در هشتم فروردین ماه در فرودگاه جده عربستان رخ داد. فرودگاهی که پیش از این نیز شاهد اهانت به حجاج ایرانی بوده است؛ از انگشت نگاری کامل و اسکن چشم از زائران ایرانی گرفته تا امروز که به هتک حرمت و تعرض رسیده است.

این موضوع تا چند روز بعد به طور رسمی اعلام نشده بود؛ حتی وقتی در روزهای اخیر این خبر از طرف ریاست مرکز پزشکی حج و زیارت جمعیت هلال‌احمر مطرح شد، به سرعت مورد تکذیب قرار گرفت. بعد از آن بود که وزارت خارجه با تایید رسمی این خبر از تلاش های خود برای پیگیری این ماجرا گفت و با «شبه تجاوز» خواندن این اقدام، تاکید کرد که در حادثه رخ داده هیچ‌گونه تعرضی به مفهوم تجاوز صورت نگرفته است.

می توان مجلسی ها را از اولین کسانی دانست که واکنشی جدی و تهدیدآمیز مبنی بر لغو سفرهای عمره نسبت به این ماجرا بروز دادند. حادثه رخ داده برای حجاج ایرانی در جلسه کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس مورد بررسی قرار گرفت و نتیجه آن طرح یک فوریتی لغو حج عمره تا حصول اطمینان از امنیت حجاج ایرانی بود که با ۷۰ امضاء به هیات رییسه مجلس تقدیم شد.

محمدصالح جوکار، عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس در گفت وگو با ایسنا درباره طرح پیشنهادی کمیسیون امنیت توضیح داد: «سفر حج عمره تا اطلاع ثانوی متوقف شود. حکم این افراد که چنین عملی را مرتکب شده‌اند اعدام است. دولت به طور جدی موضع مستحکم‌تری در این زمینه داشته باشد.» در میان صحبت های وی با درخواست از مسوولان سازمان حج و زیارت برای تصمیم جدی درباره سفر عمره، هشدار داده شده بود که «اگر نتوانند مدیریت صحیحی اعمال کنند قطعا این مسأله برای جامعه مسلمانان ایرانی قابل پذیرش نیست».

روابط تیره و تار ایران و عربستان که در طول ماه های گذشته و به ویژه با حمله عربستان به یمن بیشتر رو به سردی گراییده است، در موسم حج به اشکال مختلف خود را نشان می دهد. در یک ماه گذشته نیز کارشکنی های عربستان در روند صدور ویزا باعث شده بود، سازمان حج و زیارت از احتمال لغو اعزام زائران از ابتدای سال جاری در پاسخ به رفتار عربستان در صدور ویزای زائران خبر دهد. آمار نشان می دهد که در سال ۹۰، ۹۷ هزار زائر ایرانی به موسم حج تمتع رفته اند و تعداد عمره گزاران نیز در این سال به مرز ۸۰۰ هزار نفر رسیده است. برآوردها نشان می دهند که حجاج ایرانی سالانه به طور متوسط بیش از ۵ میلیارد دلار در عربستان سعودی هزینه و برای این کشور درآمدزایی می کنند.

طبق آمار موجود اعزام زائران عمره از ۱۳ آذرماه سال ۹۳ آغاز شده بود. قرار بود حدود ۸۰۰ هزار زائر در سه مرحله عازم مکه شوند. مرحله اول بدون مشكل انجام شد و حدود ۳۳۰ هزار نفر اعزام شدند، اما مشکل از ابتدای مرحله دوم و ۲۱ اسفند آغاز شد. طی چند روز در فروردین ماه(تا ده فروردین) به دلیل بهانه جویی های سعودی در صدور ویزا و کاهش ۵۰ درصدی آن اعزام زائران به سرزمین وحی متوقف شد. اتفاق ناگوار فرودگاه جده د عربستان در همین روزها رخ داد.

حسن قشقاوی، معاون پارلمانی و کنسولی وزیر امور خارجه ایران در مورد این تعرض اعلام کرد که در هفته دوم تعطیلات، به هنگام بازرسی از یک کاروان عمره ایرانی، مأموران متخلف مذکور به بهانه مشکوک‌شدن به دو نوجوان ایرانی، آنها را از بقیه جدا کرده و در بخش دیگری مورد بازرسی بدنی قرار دادند که در اثنای بازرسی، سایر افراد کاروان متوجه شدند که مأموران خاطی قصد آزار و اذیت جنسی آن دو نوجوان را داشته‌اند و مسوولان امر را از این موضوع مطلع می‌کنند.

طبق سخنان قشقاوی، مسوولان مربوطه بلافاصله موضوع را به سرکنسولگری جمهوری‌اسلامی‌ ایران در جده اطلاع داده و با حضور کنسول آن سرکنسولگری، مقام‌های ذی‌ربط کاروان و مسوولان فرودگاه جده بررسی‌های میدانی به عمل آمده و پس از شناسایی دو مأمور متخلف، پس از انجام مقدمات قانونی طرف سعودی اقدام به بازداشت آنها می‌کند. او با توضیح روند رساندن مراتب اعتراض شدید جمهوری اسلامی ایران به این عمل شنیع و غیرانسانی می گوید که طرف سعودی ضمن ابراز تاسف شدید از این اتفاق رذیلانه، قول داد موضوع را در بالاترین سطح توسط مقامات کشورش مورد پیگیری قرار داده و با افراد خاطی به‌شدت برخورد شود.

روز پنجشنبه ۲۰ فروردین خبری مبنی بر بازداشت عاملان تعرض به دو نوجوان ایرانی در عربستان منتشر شد. حسین امیر عبداللهیان، معاون آسیا و آفریقای وزارت خارجه ایران نیز در گفت وگو با خبرگزاری صدا و سیما از دیدار یک مقام عالیرتبه سعودی با سفیر جمهوری اسلامی در ریاض خبر داد که «عاملان تعرض به دو نوجوان عمره گذار ایرانی شناسایی و بازداشت شده‌اند و به اشد مجازات خواهند رسید».

امیر عبداللهیان انتظار جمهوری اسلامی ایران را صدور و اجرای فوری حکم اشد مجازات برای عاملان این رفتار غیرانسانی ماموران سعودی خوانده و هشدار داده است که «در صورت بی توجهی مقامات سعودی و تامین نشدن امنیت و آرامش کامل زوار ایرانی، جمهوری اسلامی در این خصوص تصمیم مقتضی را اتخاذ خواهد کرد.»

مرضیه افخم، سخنگوی وزارت خارجه ایران نیز در این مورد گفته است که وزارت خارجه علاوه بر اعتراض رسمی و ارسال یادداشت اعتراضی، کاردار عربستان را احضار و مراتب اعتراض شدید ایران به ایشان منتقل شده و از دولت عربستان خواستار تسریع اقدامات در روند مجازات متهمان شده‌ایم. به گفته افخم، وزارت امور خارجه اقدامات خود را از کلیه مجاری دیپلماتیک تا حصول نتیجه به طور مستمر و جدی ادامه خواهد داد.

سازمان حج و زیارت که بعد از انتشار این خبر هیچ موضعی را اتخاذ نکرده و به نوعی در قبال این ماجرا سکوت کرده بود، سکوت خود را با اطلاعیه ای شکست که در آن می آورد: بعثه مقام معظم رهبری و سازمان حج و زیارت با همکاری شایسته وزارت امور خارجه بمحض اطلاع از این اتفاق غیر قابل گذشت با جدیت و حساسیت کامل اقدامات و پی گیری های مستمری را در بالا ترین سطوح مسوولین ذیربط کشور عربستان به منظور حفظ حقوق زائرین و مجازات خاطیان بعمل آورده است.

به نوشته این اطلاعیه، بر اساس تعهد مسوولین ارشد کشور عربستان، متخلفان بزودی محاکمه و به اشد مجازات با آنان برخورد خواهد شد.

این واکنش ها دیروز، پنجشنبه ۲۰ فروردین ۹۴ به نامه رسمی رییس سازمان حج و زیارت به وزیر حج عربستان ختم شد. در این نامه آمده است که انتظار می رفت جنابعالی که همواره نسبت به تأمین حقوق و امنیت زائران تأکید داشته اید، با دستور قاطع، محاکمه سریع این دو فرد مجرم به اشد مجازات که کمترین مطالبه به حق زائران عمره‌گزار می باشد و موجب آرامش و اطمینان زائران در خصوص اهتمام و حساسیت وزارت حج عربستان نسبت به صیانت از حقوق زائران می گردید را پیگیری می نمودید.

سعید اوحدی با هشدار جدی نسبت به اعزام زائران ایرانی به مکه، نوشته است که تعلل بیشتر در اعلام موضع رسمی نسبت به این حادثه تلخ، شرم آور و خلاف شرع که در تمامی جوامع جهانی نیز محکوم است، می تواند روند اعزام عمره گزاران را با چالش جدی مواجه نموده و تبعات و خسارات احتمالی آن نیز قطعاً متوجه طرفی خواهد بود که در این امر مهم کوتاهی نموده است.

در این نامه به مکاتبات قبلی سازمان حج و زیارت اشاره می شود که بلافاصله ساعتی بعد از وقوع حادثه ارسال شده است و مرتباً در حال پیگیری است و مطالبات جدی سازمان حج و زیارت نیز رسیدگی عاجل نسبت به این موضوع، اشد مجازات برای دو مأمور مجرم و فاسد دستگیر شده و عذرخواهی رسمی عربستان عنوان می شود.

اوحدی در گفت وگو با ایرنا این نامه را دومین نامه سازمان حج و زیارت به وزیر حج عربستان می خواند و از نامه اولی خبر می دهد که در صبح روز هشتم فروردین و زمان وقوع آن به وزیر حج عربستان ارسال شده است.

این نامه تا زمان ارسال نامه دوم، در رسانه ها منعکس نشده بود و در آن خواستار محاکمه این دو فرد شده بودند که هنوز جوابی از مسوولان عربستانی دریافت نکرده است. می توان این موضوع را یکی از دلایل دلچرکین شدن مردم و قضاوت رسانه ها بر عدم واکنش و موضع گیری جدی سازمان حج و زیارت دانست که در روزهای اخیر در گزارش ها بازتاب یافته است. در حقیقت واکنش های رسمی به این موضوع بعد از پایان تعطیلات نوروزی آغاز شده است.

به گفته اوحدی، بدلیل فضایی که در میان زائران کاروان حاکم شده بود، فرمانده پلیس جده مجبور شد در میان زائران سخنرانی کند و بابت این اقدام شنیع، به صورت رسمی از طرف پلیس و دولت عربستان از زائران عذرخواهی کند و همانجا هم او تأکید کرد که بر اساس قوانین شرعی این دو پلیس را تا اشد مجازات محاکمه خواهند کرد و مجازات سنگینی برای آنان در نظر گرفته می شود.

رییس سازمان حج و زیارت تاکید کرد که اگر طرح یک فوریتی لغو حج عمره تا حصول اطمینان از امنیت زائران به عنوان مصوبه اعلام شود از همان زمان اعلام اجرایی می شود.

رییس قوه قضاییه ایران نیز با اشاره به خبر تأسف بار تعرض مأموران سعودی به دو زائر نوجوان ایرانی، بیان کرده است که خاطیان باید به اشد مجازات برسند تا دیگر شاهد چنین جرایمی نباشیم. آیت الله صادق آملی لاریجانی این اقدام را محکوم و تاکید کرده است که «خاطیان باید به اشد مجازات برسند». در آخر نیز از وزارت امور خارجه درخواست قاطعانه کرده است تا با حساسیت و جدیت این موضوع را پیگیری کند.

در میان همه اظهارنظرها، واکنش آیت الله مکارم شیرازی به این اتفاق بازتاب گسترده ای داشت. او در این باره گفت: ما نمی خواهیم مساله تحریم عمره را پیش بکشیم، اما آیا باید به هر قیمت رفت و به هر ذلتی تن داد؟

مکارم شیرازی تصریح کرد: مسوولان کشور از این مساله ساده نگذرند، تا کی باید عمره مستحب به هر قیمتی برویم، به علما در مسجد پیغمبر اهانت می شود، گاهی عمامه شان را انداخته اند، در فرودگاه به برخی اهانت کرده اند؛ چرا ما باید تن به اهانتی بدهیم که می خواهیم یک مستحب را انجام دهیم؛ این حادثه ای نیست که بتوان به سادگی از آن گذشت.

کاملان: تعطیلی موقت عمره مفرده پیشنهاد بسیار خوبی است

حجت الاسلام والمسلمین محمدصادق کاملان در این زمینه به خبرنگار شفقنا گفت: عمره مفرده یک امر مستحب است. تاکید بر عمره مفرده در روایات، اینکه خانه خدا نباید هیچ وقت ترک شود و مردم باید توجه خاص به بیت الله الحرام داشته باشند، همه سر جای خود محفوظ است. باید حرمت خانه خدا، کعبه و مسجدالحرام گذاشته شود، احترام شوند و همیشه خانه خدا پر از زائر باشد، اما مهم تر از حرمت خانه خداوند، زائر خانه خداست با عنوان انسان مسلمان. حرمت زائر مسلمان و زائر خانه خدا به مراتب بالاتر از حرمت کعبه و خانه خداست، بنابراین وقتی که چنین حادثه ای رخ می دهد که خدای ناکرده به زائر بیت الله الحرام تجاوز می شود، در حقیقت هم حرمت خانه خدا، کعبه و مکه شکسته شد و هم حرمت انسان مسلمان از بین رفت.

او با بیان اینکه در این ماجرا به کل ایران و ایرانیت جسارت، خیانت و یک نوع بی حرمتی شد، اظهار کرد: به ایران و ایرانی اعم از مسلمان، مسیحی، یهودی و زرتشتی بی احترامی شد. مراجع ما نیز تاحدی به اهمیت مساله توجه کرده اند. حق هم همین است و باید وزارت خارجه ایران به اهمیت این قضیه توجه داشته باشد. همینطور که شعارمان این است که «انرژی هسته ای حق مسلم ماست»، «امنیت شهروند ایرانی بخصوص در سفر حج، عمره و سفر زیارتی و جایگاه ملت ایران نیز حق مسلم ملت ایران و هر شهروند ایرانی است». بر این اساس باید اهمیت فراوانی برای این مساله قایل شود. سازمان حج و زیارت هم باید وظیفه خود را انجام دهد. این پیشنهاد که عمره مفرده برای مدتی به عنوان یک عمل مستحب تعطیل شود، پیشنهاد بسیار بسیار خوبی است.

استاد دانشگاه و عضو هیات علمی دانشگاه مفید قم تصریح کرد: البته حج یعنی حج واجب و اولین حجی که باید یک فرد مسلمان مستطیع انجام دهد، سر جای خود باشد و از آن جلوگیری نشود. افرادی که مستطیع هستند و سفر اول آنهاست، بروند و حتی به نظر من نه تنها حج عمره مفرده، بلکه سفر حج مستحبی یعنی سفر دوم، سوم و چندم هم، اینگونه که مرسوم است خانم ها با آقایان می روند، جلوگیری شود. برای حرمت انسان مسلمان، حرمت زائر خانه خدا و حرمت ایرانی و شهروند ایرانی باید جلوی اینها هم گرفته شود. هم سازمان حج و زیارت و هم وزارت خارجه ما از طریق مجاری قانونی و دیپلماسی به این مساله اهتمام ورزند. انشاالله افرادی که چنین خطایی را کرده اند، به سزای عمل خود برسند، که اگر اتفاقی افتاده باشد، سزای عمل آنها اعدام است. دولت عربستان باید از دولت و ملت ایران عذرخواهی کند و به کمتر از این هرکز نباید قانع شوند.

محدود شدن سفر حج پیش از این نیز سابقه داشته است.

برخی تعطیلی ها در اعزام حجاج به مکه که از مقاله ای در سایت حج استخراج شده است، نشان می دهد که «شاه عباس صفوی كه حج‌‌گزاری ايرانيان را عامل سرازير شدن پول بسيار به كشور دشمن می‌ديد، سفر حج را مدتی ممنوع كرد. اختلاف‌های سياسی و مذهبی ميان ايران و عثمانی در دوران قاجاريه نيز كم و بيش ادامه يافت. اين اختلاف‌ها جز در سال‌های آغازين استقرار قاجاريه، باعث محدوديت حج ايرانيان نشد. ظهور حكومت وهابی آل سعود در نجد و تصرف شهرهاي طائف و مكه و مدينه به تعطيلی حج از كشورهاي اسلامی از جمله ايران انجاميد. در سال‌هاي پاياني دولت قاجار، به دليل وقوع جنگ جهاني اول، حج‌‌گزاری ايرانيان و ديگر كشورهاي منطقه به مدت پنج سال قطع شد. بعد از حاکمیت آل سعود در حجاز، دولت ايران نيز به سال ۱۳۰۴ش. سفر حج ايرانيان به مكه و مدينه را ممنوع كرد. ممنوعيت حج از سوی دولت ايران تا سال ۱۳۰۷ش. ادامه يافت. دولت ايران در ۲۱ مرداد ۱۳۰۸ش. دولت حجاز را به رسميت شناخت.»

ادامه روند ممنوعیت یا تعطیلی حج در تاریخ ایران این گونه است که «در سال ۱۳۲۲ش. زائری ايرانی از مردم يزد به اتهام اهانت به حرم، دستگير و اعدام شد. اين زائر به دليل گرمی هوا درون مسجدالحرام دچار تهوع شد و مأموران حرم كه مي‌پنداشتند وی قصد آلوده ساختن حرم را داشته، او را دستگير و پس از محاكمه اعدام كردند. دولت ايران به اجرای اين حكم سخت اعتراض كرد و خواستار عذرخواهی عربستان سعودی شد. مقام‌های سعودی صدور حكم اعدام را صحيح و آن را پشتوانه گواهي شاهدان و اعترافات مقتول دانستند. دولت ايران به سال ۱۳۲۳ش. در اعتراض به اين رخداد، با كشور سعودی قطع رابطه نمود و حج ايرانيان را ممنوع كرد. تعطيلی حج تا سال ۱۳۲۷ش. ادامه يافت و در پي نامه عبدالعزیز سعودی، روابط ايران و عربستان از سر گرفته شد.»

بعد از انقلاب اسلامی به دلیل روابط سیاسی متشنج ایران و عربستان، حج نیز تحت تاثیر قرار گرفت. مهمترین اتفاق، در سال ۱۳۶۶دولت عربستان با بر‌گزاری مراسم برائت مخالفت كرد و پلیس این کشور در روز بر‌گزاری مراسم با تیراندازی به سمت حاجیان، ۴۰۰ تن از ایشان را به شهادت رساند. این حج خونین به قطع كامل روابط سياسی ايران و عربستان و تعطيلی حج ايرانيان به مدت سه سال منجر شد. در سال ۱۳۷۰ روابط از سر گرفته شد و کاروان حج ایران نیز به عربستان عزیمت کرد.

آرمان هیأت