ماه رمضان هر سال سریال‌های مختلفی از سیما پخش می‌شود که هر یک به نوعی سعی دارند موضوعی دینی را مورد توجه قرار دهند. در این راستا برخی مواقع زبان طنز برای بیان این مضامین مورد نظر انتخاب می‌شود در برخی مواقع نیز موضوعات ماوراء الطبیعی، اما تمامی این تولیدات در نهایت یک هدف را پیش می‌گیرند. آن نیز این‌که مضمونی متناسب با ماه رمضان را به مخاطبان منتقل کنند.

در میان این تولیدات نیز کارهای متفاوتی به لحاظ کیفیت وجود دارد، اما معمولا تعداد کارهای خوب در میان این تولیدات به شدت کم است. برای همین ما نگاهی خواهیم داشت به سریال‌های ماه رمضان تا ارزیابی کنیم چرا و چگونه سریال‌های ماه رمضان به سمتی کشیده می‌شود که کمتر می‌توان جذابیت حرفه‌ای در آن مشاهده کرد. برای رسیدن به این خواسته نیز در ابتدا ۲ کار بسیار موفق را مثال می‌زنیم تا در ادامه بتوانیم ارزیابی درستی از موضوع مورد نظر گزارش داشته باشیم.

سریال «صاحبدلان» که سال‌ها پیش از تلویزیون پخش شد، یکی از کارهای موفق ماه رمضان بود که تا به امروز هنوز از آن به عنوان یک کار فاخر نام برده می‌شود. در این کار ما شاهد شکل گیری یک قصه کاملا منسجم و خوب هستیم که آموزه‌های دینی در آن قدم به قدم پیش رفته و مخاطب به هیچ وجه از عرضه آن موضوعات خسته و دلزده نمی‌شود، چون اگر قرار است مناسک یا رفتاری از آن سریال تصویر شود تماما از روی نیاز فیلمنامه شکل گرفته و به هیچ وجه شاهد پرداخت‌های کلیشه‌ای به موضوعات نیستیم.

«اغما» نمونه‌ای موفق در تولیدات ماه رمضان

«اغما» کاری دیگری به کارگردانی سیروس مقدم در حوزه آثار مناسبتی بود. این مجموعه بهترین کار این فیلمساز در حوزه برنامه‌های مناسبتی است که بسیار خوش ساخت و جذاب تولید شد. در این مجموعه شیطان در قالب فردی که ظاهری مذهبی دارد روی زمین می‌آید تا به انحای مختلف دکتری را از راه به در کند. این اتفاق هم با جذابیت خاص سینمایی صورت گرفته بود. این مجموعه تا آنجا توانست در برقراری ارتباط با تماشاگر موفق باشد که از این سریال به عنوان یکی از چند کار بسیار موفق سریال‌های مناسبتی که توانسته تماشاگران بسیار زیادی را به سمت خود بکشاند، نام می‌برند.

پس از سریال «اغما» کارهای دیگری هم تولید شدن که سعی داشتند که به موضوعات ماوراء الطبیعی بپردازند، اما هیچ یک نتوانستند به موفقیت «اغما» نزدیک شوند، چون بطن و ریشه قصه آن کارها بر روی تفکر شکل نگرفته بود، بلکه کارهایی بودند که تنها هدفشان تقلید بود. «ملکوت» یکی از آن جمله سریال‌هایی بود که ساختار بسیار ضعیف و نچسب داشت. جدا از سریال‌هایی که موضوعشان فرازمینی بود کارهای دیگری نیز وجود داشتند که شروع خوب داشتند اما در دو قسمت پایانی همه پل‌های پشت سر را خراب کردند و به نوعی کل سریال را زیر سؤال بردند که «میوه ممنوعه» نمونه بارز این دست آثار است.

در ادامه این گزارش برای اینکه به نظرات برخی از سینماگران هم توجه شود با چند نفر از اهالی سینما و تلویزیون گفت‌وگویی داشتیم.

امیر حسین شریفی یکی از تهیه‌کننده‌های پر کار سینماست که تولیدات بسیاری در حوزه سریال سازی و فیلم‌های تلویزیونی دارد. وی درباره چرایی افت بسیاری از تولیدات ماه رمضان معتقد است: معمولا تهیه‌کنندگان و فیلمسازان دوست دارند که برای ماه رمضان کار تولید کنند، چون می‌دانند در این ایام کارشان مخاطبان وسیعی دارد، اما آنچه که باعث می‌شود این اشتیاق در نهایت منجر به یک نتیجه مطلوب نشود، زمانی است که در اختیار آنان برای ساخت قرار می‌گیرد.

تعجیل در ساخت، ویژگی رایج سریال‌های ماه رمضان

وی می افزاید: معمولا سریال‌هایی که در این ایام ساخته می‌شوند، زمانی محدودی در اختیار دارند تا ‌تولید شوند برای همین این زمان کم ناخودآگاه سبب می‌شود که کار صدمه ببیند، حتی در بسیاری از موقع سریال‌ها شب به شب تولید می‌‌شود. با این تفاسیر آیا می‌توان انتظار داشت کار خوبی جلوی دوربین رود؟ دلیل این تعجیل شاید برای مسئولان سینمایی منطقی باشد، چون بودجه این کار در زمان کوتاه، پایین می‌آید، اما این صرفه‌جویی، خسارتی می‌زند که ارزش آن کم کردن هزینه را ندارد.

حمید بهمنی، فیلمساز نیز درباره کارهای مناسبتی سیما چنین اظهار نظر می کند: هر گاه تلویزیون برای ساخت کارهای مورد نظر از افراد متعهد و خبره بهره برده، آن کار توانسته در جذب تماشاگر موفق باشد. برای همین من در کنار امکانات و فرصتی که در اختیار سازنده برای ساخت قرار می‌گیرد، ایمان سازنده به موضوع مورد نظر در سریال را یکی از مهمترین عواملی می‌دانم که می‌تواند کمک کند تا یک کار مناسبتی به موفقیت دست یابد، البته نمی‌خواهم بگویم که تمامی کارهای ضعیف به این دلیل دچار نقصان شده‌اند، بلکه منظورم این است که برخی مواقع ناآگاهی در حوزه مسائل دینی نیز به کارهای مورد نظر ضربه می‌زند.

کارگردان فیلم دفاع مقدسی «گلوگاه شیطان» ادامه می دهد: برای این‌که این ضعف بر طرف شود بهترین راهی که به نظر می‌رسد این است که از وجود مشاوران مذهبی در جزء به جزء مراحل ساخت استفاده شود. این اتفاق از نگارش فیلمنامه شروع شده و تا بخش‌هایی چون طراحی صحنه و لباس نیز استفاده شود، البته امروز باب شده که در بسیاری از سریال‌های تلویزیونی نام کارشناسان مذهبی در تیتراژ ذکر می شود، اما همه خوب می‌دانیم که این نوع همکاری ما را به هیچ جا نخواهد رساند.

رضا توکلی بازیگر سریال‌های ماه رمضان هم در این گفت‌وگو به موضوعاتی اشاره کرد که به آنها خواهیم پرداخت. وی با بیان این‌که فیلمنامه‌های در سریال‌های مناسبتی به سمت تکرار سوق پیدا کرده‌اند، می گوید: سریال «او یک فرشته است» اولین کاری بود که با محوریت داستانی‌های ماورایی در ایام ماه مبارک ساخته شد، اما پس از آن شاهد بودیم که در سال‌های بعد کارهای متعددی با این محوریت جلوی دوربین رفتند که هر یک تنها قصد تکرار موضوع را داشتند. برای همین بعد از یک مدت تماشاگر از این دست تولیدات خسته شد و در مقابل آن گارد گرفت. در این میان سریال «اغما» را باید استثنا دانست که انصافا کاری بسیار خوب و جذاب بود.

فیلمنامه‌های سریال‌های مناسبتی تقویت شود

وی اضافه می کند: برای اینکه بتوانیم سریال‌هایی خوب در حوزه آثار دینی داشته باشیم به عقیده من گام اول را باید در حوزه فیلمنامه‌نویسی برداریم؛ یعنی مرکزی را راه‌اندازی کنیم که فیلمنامه‌نویسان خبره و خوش فکر در این مرکز جمع شوند تا با صبر و سرمایه لازم، متونی قوی در آنجا شکل گیرد. بعد از این کار است که می‌توان انتظار داشت کارهای خوبی ساخته شود، البته همانگونه که گفتم این امر نیازمند سرمایه گذاری کافی است که تحقق آن تنها از عهده مسئولان سیما بر می‌آید.

انسیه شاه حسینی فیلمساز دفاع مقدس نیز درباره سریال‌های ماه رمضان چنین اظهار نظر می کند: معمولا کارهایی که در ایام ماه مبارک روی آنتن می‌رود با استقبال تماشاگران مواجه می‌شود چون در زمانی روی آنتن می‌رود که اکثر مردم در حال استراحت هستند. این مسئله هم کمک بسیار می‌کند تا یک فیلم یا سریال بهتر دیده شود. با چنین امتیازی کارهای تلویزیون باید بتواند حرف خود را به بهترین نحو با تماشاگر بزنند که به عقیده من اکثر سریال‌های ماه رمضان توانسته‌اند به این خواسته برسند، هرچند در این میان کارهای ضعیف نیز وجود دارد، اما این مسئله چیزی عجیبی نیست، چون به هیچ وجه در عالم هنر نمی‌توان تمام کارها را با کیفیت بالا تولید کرد.

وی به توضیح خود اضافه می کند: موضوعی دیگری که در این حوزه وجود دارد این بحث است که تولیدات مورد نظر معمولا در چه ژانری تولید شود تا بتواند نظر مخاطبان را به سمت خود جذب کند. این موضوع به عقیده من نباید محل اختلاف باشد، چون سیما می‌تواند به راحتی آن را سازماندهی کند به این نحوی که هر کدام از شبکه‌های سیما یک گونه را مورد توجه قرار دهند تا تمام سلیقه‌ها نیز مد نظر قرار گیرد، هرچند زمانی که برای هر یک از کارها انتخاب می‌شود، عاملی دیگری است که باید به آن توجه ویژه و جدی کرد.

مطالب و اظهار نظرهای فوق نشان می‌دهد که سریال‌های مناسبتی همیشه چالشی بزرگ و مطلوب برای فیلمسازان است، اما معمولا همه آنها نیز از سختی‌های آن نیز گله‌مند هستند. با این توضیح باید نتیجه گرفت که کیفیت سریال‌های ماه رمضان به راحتی قابل ترمیم است به شرطی که مسئولان سیما برای آن برنامه‌ای بلند مدت در نظر گیرند تا با سرمایه لازم، خواست مورد نظر حاصل شود. در این راه، دیگرها نهاد و سازمان‌ها از جمله مجلس شورای اسلامی هم باید یاری رسان سیما باشند.

آرمان هیأت