عدم تطابق عملیاتی بین برنامه های مساجد و نیازهای مخاطب، نبود نظم و انسجام بین دستگاه های متولی برنامه ریزی، استفاده از تریبون فرهنگی برای اهداف غیر فرهنگی و عدم توجه به انتظارات خانواده ها از جمله مواردی است که از سوی کارشناسان به عنوان آسیب برنامه های اوقات فراغت مساجد عنوان شد.
میزگرد آسیب شناسی برنامه های اوقات فراغت مساجد کشور صبح روز سه شنبه ۲۲ اردیبهشت ماه در محل خبرگزاری شبستان برگزار شد.
در این میزگرد تخصصی حجت الاسلام مهدی اصلانی، مدیر ناحیه شیخ صدوق مرکز رسیدگی به امور مساجد، مصطفی فروتن، آسیب شناس اجتماعی و مشاور خانواده و مرتضی طاهریان، معاون فرهنگی و هنری ستاد عالی کانون های فرهنگی هنری مساجد کشور حضور داشتند. بررسی آسیب ها و مشکلات اوقات فراغت در سطح کشور و میزان تناسب آن با نیازها و انتظارات نوجوانان و جوانان و خانواده ها و نیز چالش هایی که در برنامه های اوقات فراغت، مساجد با آن روبرو هستیم از محورهای مورد بحث است.
مشروح این نشست به شرح زیر است:
مصطفی فروتن:مسجد محل به جای آوردن مراسم و مناسک دین مبین اسلام است. هدف ما از ورود کودکان و نوجوانان به مسجد این است که مفاهیم عالیه اسلام را گسترش دهیم. ما وقتی تریبونی برای بیان مباحث اسلامی داشته باشیم، افرادی برای شنیدن این مباحث می آیند ولی متاسفانه آسیب های جدی سیاسی و بین المللی مقوله دین و باورهای منطقی ما را تحت شعاع قرار داده اند.
امروز در دنیایی زندگی می کنیم که مباحث صنعتی و مدرنیته پاسخگوی اهداف و بهداشت روانی افراد نیست. انواع انحطاط ها و پوچی ها و پوچ گراییها حاصل نگاه صنعتی است. حتی کشورهای توسعه یافته غربی هم به این نکته رسیده اند که باید معنویت وارد زندگی افراد شود. وقتی جوامع غربی به موضوع معنویت چنین نگاهی دارند چرا باید در کشوری که شعار، پرچم و بیرق آن برای بهتر زندگی کردن است از این قضیه دور بماند.
امروز مساجد ما به جایگاهی دست یافته اند که برنامه های اوقات فراغت و فعالیت های فرهنگی در آنها برگزار می شود. مسجد جایگاه و بستری برای رشد معنویت در زندگی است و بهترین زمان برای بروز معنویت در سنین پایین تر است چرا که مسجد تنها مکانی برای سالمندان نیست این بستر باید مکانی برای بهره مندی کودکان، نوجوانان و جوانان هم باشد.
یکی آسیب هایی که در مورد اوقات فراغت کودکان و نوجوانان با آن مواجه هستیم این است که بین برنامه های مسجد و نیاز مخاطب تطابق عملیاتی وجود ندارد.
دومین مورد که به عنوان آسیب برنامه های اوقات فراغت مساجد می توان نام برد، به کارگیری مربیان کم تجربه برای آموزش است که در انجام کارشان آن گونه که باید موفق نیستند. عدم فرهنگسازی و اطلاع رسانی دقیق در مورد برنامه های اوقات فراغت از دیگر آسیب هایی است که می توان به آن اشاره کرد. به عنوان مثال دیده می شود که در همان ایام برگزاری دوره ها و برنامه های اوقات فراغت یک بنر در مسجد نصب و در مورد برنامه اطلاع رسانی می شود اما اطلاعات کامل در مورد آن دوره آموزشی ارایه نشده یا کسی در مسجد نیست که در مورد آن برنامه اطلاع رسانی کند.
عواملی که نارضایتی خانواده ها را به همراه دارد...چهارمین مشکل که به عنوان آسیب های برنامه های اوقات فراغت می توان به آن اشاره داشت، نبود جاذبه در وسعت و فضای فیزیکی مسجد، کم توجهی به تجهیز مسجد به سیستم های سرمایشی و گرمایشی و بهداشت مسجد است زیرا که توجه به این عوامل خود زمینه ساز جاذبه مندی مسجد است.
از دیگر آسیب هایی که در این زمینه وجود دارد، این است که برنامه های اوقات فراغت مساجد، در دوره خاص و به صورت مقطعی برگزار می شود و این برنامه ها برای تمام ایام سال کودک و نوجوان در نظر گرفته نشده و استمرار ندارد. از طرفی برنامه ها، بدون در نظر گرفتن و دسته بندی گروه های سنتی برگزار می شود به عنوان مثال کسی که در دوره ای شرکت می کند با هم سن و سال هایش در یک دسته بندی قرار ندارد که در برخی مواقع دیده می شود که از این گونه برنامه ریزی نوجوان و یا خردسالی که در این دوره ها شرکت می کند، رضایت ندارد. بحث کمیت و کیفیت برنامه های آموزشی و نیز ارایه مباحث غیر مرتبط و غیر تخصصی برای شرکت کنندکان در این دوره ها از دیگر آسیب هایی است که می توان به آن اشاره داشت.
در بررسی هایی که در مورد علت عدم حضور کودکان و نوجوانان در مساجد صورت گرفت به این نتایج دست یافتیم که برخی والدین بر این باورند که برنامه های مساجد برای قشر خاصی در نظر گرفته شده است و از ورود سیاست به مباحث آموزشی ابراز ناخرسندی می کردند. اگر چه سیاست ما عین دیانت ما است اما متاسفانه برخی مواقع دیده می شود از تریبون فرهنگی در جهت اهداف غیر فرهنگی بهره برداری می شود که این مورد رضایت خانواده ها نیست و موجب کمرنگ شدن حضور آنها و فرزندانشان در مسجد می شود.
طاهریان:برنامه ریزان مساجد، والدین، نوجوانان و جوانانی که در مسجد حضور دارند، برای برنامه های اوقات فراغت از مسجد انتظارات خاص خود را دارند که باید به نیازهایشان پاسخ داده شود.
فارغ از موفقیت برنامه ریزان این امر، باید به این موضوع توجه شود که پایگاه اوقات فراغتی را در مسجد موفق می دانیم که از شور و نشاط برخوردار باشد و توانسته باشد، دغدغه مربیان، مسئولان، والدین و کودکان را احصاء و به صورت هنرمندانه تلاش کند، برنامه هایی را در مسجد پیاده کند تا همه به اهدافشان برسند.
همان گونه که اشاره شد، ایجاد مهد کودک در مساجد یکی از اقدامات بسیار خوب است. ایجاد مهد کودک مساجد با وجود اینکه یک حرکت به نسبت ساده است اما موجب می شود، خانواده، کودک و مسجد به اهدافشان برسند، به نظر می رسد، آنچه که موجب می شود برخی از مساجد، مراکز و پایگاه های اوقات فراغت موفقی نداشته باشند، این است که به این نیازها به خوبی توجه نکرده اند.
توجه به انتظارات خانواده ها و نوجوانان در کنار خواسته های برنامه ریزانیکی دیگر از آسیب هایی که در برنامه های اوقات فراغت مساجد شاهد آن هستیم، این است که برخی از مساجد تنها به فکر تفریح فرزندان و خردسال هستند و در این بین در برخی از مواقع شئونات مسجد هم رعایت نمی شود و بعد از مدتی شاهد، واکنش های جدی از سوی خانواده ها می شویم. زیرا خانواده ها توقع دارند وقتی فرزندانشان به مسجد ورود پیدا کرد یک قدم انسش با مسجد بیشتر شود یا قرآن را از گذشته بهتر بخواند.
از طرفی برخی مواقع دیده می شود که بعضی برنامه ریزان مساجد تمام کلاس ها را کلاس های معارفی قرار می دهند که در حد و اندازه تعریف نشده است و گاهی خدای ناکرده زمینه ساز دین زدگی یا دین گریزی مخاطبان می شود. بنابراین باید در برنامه ریزی های اوقات فراغت خواسته های متولیان و اقتضائات مسجد و انتظارات خانواده و فرزند مورد توجه باشد.
از دیگر انتقاداتی که در مورد برنامه های اوقات فراغت وارد است، این است که دستگاه هایی که با مسجد در ارتباط هستند از نظم و نظام و انسجام خاصی برخوردار نیستند. اما کسی که در حوزه ستادی مسجد کار کرده است، به خوبی می داند که متولیان مسجد بنا ندارند در محدوده فعالیتی مسجد دخالت جدی داشته باشد بلکه تلاش دارند حامی و پشتیبان مسجد باشند زیرا ما معتقدیم هر مسجدی در هر محله ای اقتضائات و نیازهای خاص خود را دارد و به خوبی می تواند نیازهای محله خود را شناسایی و برای آن راه حل پیدا کند.
همان گونه که می دانیم، مقام معظم رهبری بر این موضوع تاکید داشتند که مدیر طبیعی مسجد امام جماعت است و از نظر ما هم همین طور است. در تجربه به این موضوع رسیده ایم که اگر همه حول محور امام جماعت حرکت کنیم مسجد از هر جهت به طراز می رسد.
ما به عنوان یکی از متولیان مساجد و برنامه های اوقات فراغت مساجد بنا نداریم در جزییات فعالیت های مسجد ورود پیدا کنیم. بلکه تلاش داریم پشتیبانی مادی و معنوی از مساجد داشته باشیم. طبیعی است که باید در مسجد برای مدیر کانون دوره آموزشی برگزار کنیم تا آنها را به استاندارد لازم برسانیم و از ظرفیت سایر دستگاه ها برای ارایه خدمت استفاده کنیم اما در جزئیات برگزاری رشته ها و دوره ها ورود پیدا نمی کنیم و معتقدیم برگزاری این دوره ها بر عهده خود مسجد و کانون فرهنگی هنری است.
حجت الاسلام اصلانی:خدمت به مسجد در سبد درآمد خانواده ها جایی نداردکار در مسجد توفیق عظیمی است و خداوند لیاقت کار در مسجد را به هر کسی نمی دهد. پیامبر (ص( فرموده اند: اگر خداوند، بنده ای را دوست بدارد او را سرپرست مسجد می کند و امورات و دغدغه اش را در رابطه با مسجد قرار می دهد. به اعتقاد من کسانی که در عرصه مسجد وارد می شوند باید به چشم نخبه دیده شوند. امروز خانواده ها برای نفقه، بیمه ماشین، خوراک، پوشاک و ... هزینه هایی را در نظر می گیرند اما برای خدمت به مسجد درصد و در آمدی را در نظر نمی گیرند و بعد توقع داریم که چرا مسجد به ظرفیت های خود نزدیک نشده است و چرا به چشم اندازهای مورد نظر امام خمینی (ره) و مقام معظم رهبری دست نیافته ایم.
در عصر ظهور هم امام زمان (عج) یاران خود را از اهالی مسجد انتخاب می کند ولی هنوز مساجد ما به ظرفیت های مورد نظر دست نیافته اند، یکی از دلایل غیبت طولانی حضرت مهدی (عج) به این دلیل است که هنوز مساجد ما به این ظرفیت دست نیافته اند که برای حضرت یار پرورش دهند.
ترویج فرهنگ «نذر فرهنگی»بحث نذر فرهنگی یکی دیگر از مواردی است که باید مورد توجه قرار گیرد. همواره به ائمه جماعات تاکید داشته ام در این زمینه فرهنگسازی کنند تا مردم بخشی از نذوراتشان را برای امور فرهنگی صرف کنند.
یکی دیگر از مواردی که همواره به آن توجه می کنیم و به ائمه جماعات توصیه می کنم این است که کتاب های «دغدغه های فرهنگی» و «قرارگاه فرهنگی» و «مسجد طراز» را مطالعه کنند و با دیدگاه مقام معظم رهبری در این زمینه آشنا و از آن الگوبرداری کنند.
یکی از مواردی که باید مورد توجه امام جماعت قرار گیرد این است که نیم ساعت قبل از شروع اقامه نماز در مسجد حاضر شود. ائمه جماعات تازه منصوب شده در دوره های کاربینی شرکت می کنند تا با حضور در جوار ائمه جماعات با سابقه، دوره امامت مسجد را از نزدیک فرا بگیرند. به اعتقاد اگر مسجد جاذبه داشته باشد، همه در مسجد حضور می یابند.
اما موضوعی که باید مورد توجه قرار گیرد این است که با اعتبارات کم نمی توان، اقدامات گسترده فرهنگی انجام داد، امورات فرهنگی باید توسط خود مردم صورت گیرد.
یکی از اقدامات خوبی که توسط برخی از ائمه جماعات صورت می گیرد، یکدست کردن شبکه های فرهنگی محله است. لازم است شبکه های فرهنگی در محلات توسط ائمه جماعات فعال و مساجد سطح بندی شوند. برخی مساجد فقط برای حضور سالمندان مناسبترند که احکام و مباحث مربوط به سالمندان به آنها ارایه شود. برخی از مساجد برای نوجوانان و جوانان برنامه ریزی های بهتری دارند تا احکام مربوط به این گروه به آنها ارایه شود چون مباحث ارایه شده در مسجد باید با نیاز افراد تطابق داشته باشد.
از دیگر مواردی که باید مورد توجه باشد و ما از ائمه جماعات درخواست می کنیم به آن توجه داشته باشد این است که سخنرانی، طرح مباحث و مسائل و مشکلات محل بین دو نماز فراموش نشود. حتی لازم است، وقتی از مسئولین نظام و شهری در مسجد حضور می یابند مشکلات محله توسط مردم یا امام جماعت در حضور وی مطرح شود. من خودم در مسجدی که امام آن بودم وقتی یکی از مسئولین در مسجد حضور می یافت، مشکلات مسجد را با وی در میان می گذاشتم و همواره شاهد بودم بعد از چند روز مشکل و مطالبه خواسته شده حل می شد، بنابراین باید روحیه مطالبه گری بین مردم و ائمه جماعات تقویت شود.
