خراسان جنوبی مانند اغلب نقاط ایران دارای آداب و رسوم ویژه ای در ماه مبارک رمضان است که امروزه بسیاری از آنها از جمله «رمضوخوانی و شوخوانی» منسوخ و یا در حال فراموشی است.
هنوز پدربزرگ ها و مادربزرگان زیادی هستند که با آمدن ماه مبارک رمضان از خاطرات شیرین «رمضوخوانی» و «شوخوانی» برای نوه های خود سخن می گویند.
در گویش بیرجندی کلمه رمضان «رمزا» تلفظ شده و ۱۱ ماه دیگر سال "سالگان" گفته می‌شود و با این نامگذاری "رمضان" را از ماه‌های دیگر ممتاز می‌کنند. در چند دهه گذشته، پس از مشخص شدن طلوع ماه مبارک رمضان، روزه گيران سحري را يکي دو ساعت قبل از سحر آماده و با بهره گيري از روش هاي مختلف چون طبل يا پيت هاي حلبي و يا بانگ افراد در روي پشت بام ها زمان سحر را به يکديگر اعلام مي کردند.
در آن زمان ۳ نوبت طبل زده مي شد. نوبت اول براي تهيه سحري بود. در نوبت دوم سحري خورده مي شد و طبل زني سوم درآستانه اذان صبح بود که به همراه آن اشعار و ادعيه هاي اين ماه نيز خوانده مي شد.
شوخوانی آوایی برای تدارک سحری در خراسان جنوبیمناجات و شب خوانی "شوخانی" از نخستین شب رمضان آغاز می‌شود، بدین‌سان که هر شب برخی مردان خوش صدا پس از نیمه شب ۳ نوبت بر بالای بام خانه رفته و با صدای بلند به خواندن ادعیه و نیایش می پردازند که با این عمل، مردم با شنیدن صدای آنان از خواب بیدار شده و تدارک سحری را می بینند. این آیین هنوز در برخی از روستاهای خراسان جنوبی رواج دارد.
رمضو خوني در ايام ماه مبارک رمضان در گذشته رمضان خواني يکي از آداب و رسوم خاص بود به اينگونه که کودکان و نوجوانان با مشخص کردن فردي که اشعار مربوط به رمضان خواني (در اصطلاح بومی رمضوخوانی) را حفظ بود به عنوان مسئول گروه، به در يک يک خانه ها مي رفتند و اشعاري را مي خواندند.
صاحبخانه هم با تنقلات و در دوره هاي بعد پول نقد از آنها تشکر مي کرد. بخشي از اشعار رمضان خواني توصيف اين ماه و مدح ائمه اطهار(علیهم السلام) و بخشي ديگر درباره بيان ويژگي هاي خانه مورد نظر با توجه به قرار گرفتن آن درشمال يا جنوب بود.
گروه مزبور با خواندن اشعاری مبنی بر تشکر و آرزوی توفیق برای صاحبخانه برای خواندن رمضانی به خانه بعدی مراجعه می‌کنند. در گذشته براي اين که رمضان خواني جنبه شور و نشاط پيدا کند، بعضي ازصاحبخانه ها آب را که نشانه روشني است از پشت بام برروي رمضان خوانان مي ريختند.
رمضو یارب، یارب رمضو آمد خوشنام خدا
رمضو آمد، مهمانش کنید بز و بزغاله قربانش کنید
رمضو آمد خود سیصد سوار چوبی وردشته که آی روزه بدار
رمضو آمد، مهمانش کنید بز و بزغاله رو قربانش کنید
بز و بزغاله که چیزی نمشو گاو و گوساله را قربانش کنید
این سرا از کیه، رو ور باده دو پسر داره که نو داماده،
این سرا از کیه رو ور روزه دو دختر داره که مخمل دوزه
این سرا از کیه رو ور قبرستو پدر مو گفته برو دو قرو بستو
آنان با خواندن اشعاری معروف به "رمضونی" با لهجه بیرجندی از صاحبخانه طلب انعام می‌کنند. رمضانی خوانی با یک مقدمه دعایی که توسط استاد خوانده می شود، آغاز شده و با آمین شاگردان ادامه پیدا می‌کند.
مراسم رمضان‌خوانی نوعی خبررسانی برای ماه رمضان است و این مراسم به عنوان آداب و رسوم و برای جمع‌آوری نذورات مردم و همچنین ایجاد شور و نشاط از زمان‌های قدیم در استان مرسوم بوده است.
استقبال از ماه مبارک رمضان در طبس با نوای طبل هابر اساس سنتی دیرینه صدای شادی پخش طبل سحرگاه هر روز ماه مبارک رمضان در فضای شهر طبس به گوش می رسد و روح و جان ها را طرواتی تازه می بخشد. مردم خطه کویری طبس طبق یک سنت دیرینه سحرگاه هر روز برای روزه گرفتن و صرف سحری با صدای طبل نوازان ماهر که سال های زیادی به این کار مشغولند بیدار می شوند.
طبل زنی در اوقات سحر ماه رمضان در طبس، یکی از نیات موقوفه عمادالملکی است که تاریخ وقف این امر خیر به سال ۱۳۰۰ هجری قمری بر می گردد و ماندگاری آن نیز به دلیل موقوفه بودن و اجرای نیات خیر واقف است.
این طبل زنی برنامه و زمان بندی معین و سبکی خاص دارد به این ترتیب که سه ساعت مانده به اذان صبح با عنوان طبل یک (آماده باش)، دو ساعت مانده به اذان صبح با عنوان طبل ۲ (بیدار باش)، یک ساعت مانده به اذان صبح با عنوان طبل ۳ (نزدیک شدن وقت اذان صبح) با سبک و سیاقی خاص نواخته می شود.
مردم با نحوه زدن طبل متوجه می شوند کدام نوبت از مراحل طبل زنی است. هر نوبت طبل زنی حدود چهار دقیقه طول می کشد و تا شعاع پنج کیلومتری شهر شنیده می شده است.
این مراسم با ابزار و ادواتی از جلمه ۲ قطعه ظروف استوانه ای شکل کوچک به نام چاشنی، سه ظرف استوانه ای شکل بزرگ به نام سرنواز، بردست و نقره است که هر یک، آهنگ مخصوص به خود را دارد. در مجموع چهار نفر در نواختن طبل مشارکت دارند که طی سالیان متمادی افراد متعددی این کار را انجام می داده اند.
این سنت قدیمی از گذشته های دور تاکنون، حال و هوای خاصی در سحرگاهان ماه مبارک رمضان در شهر طبس ایجاد می کند که همه ساله اداره اوقاف و امور خیریه شهرستان طبس ضمن تأکید بر اجرای این نیت واقف که اکنون به یک سنت تبدیل شده است، بر روند طبل زنی در این شهر نظارت دارد.
علاوه بر سحرهای ماه مبارک رمضان هنگام رویت هلال ماه شوال و اعلام عید سعید فطر به دستور حاکم شرع یک نوبت طبل ها نواخته می شود که مردم این مراسم را ˈشادیانهˈ می نامند. مراسم طبل زنی طبس به شماره ۱۸۹ در فهرست میراث معرفی کشور به ثبت رسیده است.
"بیست و هفتمان"مراسم "بیست و هفتمان" در شب بیست و هفتم ماه مبارک رمضان نیز از دیگر برنامه‌هایی است که از گذشته دور در شهرستان بیرجند وجود داشته و هنوز هم نام آن فراموش نشده است.
در شب بیست و هفتم ماه رمضان برخی از زنان و دختران جوان با پوشاندن صورت خود و گرفتن سبد یا تبقی در دست که آینه ای روی آن قرار دارد و ملاقه به دست به در خانه همسایگان رفته و طلب هدیه می کنند.
آنها صاحب خانه را با زدن ملاقه به درخانه صدا می کنند و تقاضای هدیه پول و یا خوراکی می کنند و اگر صاحب خانه بخواهد زیرکی کند و چهره فرد را ببیند با ملاقه پشت دست او می زنند. پولی که به این طریق به دست می آید "متبرک" شمرده و آن را شادی آور می دانند.
در این مراسم همه کسانی که بدین صورت پولی به دست آوردند پیش ازظهر روز بیست و هفتم رمضان به بازاررفته و با آن پول پارچه ای به دلخواه خود می خرند و ظهر آنروز در خانه یا مسجدی از آن پارچه پوشاکی مانتد چادر، پیراهن و چارقد برای خود می دوزند و آن را می پوشند و بر این باورند که تمام سال را به شادی خواهند گذراند و از همه بلاها مصون خواهند بود.
همچنین خوراکی ها و تنقلات که در این شب جمع آوری می شود نیز به عنوان تبرک و رفع بلااستفاده می شود.
