پنجم شهریورماه فیلم سینمایی «محمد رسول الله(ص)» در سینماهای کشور روی پرده رفت. این فیلم از اولین روز اکران با استقبال مردم روبه رو شد و بعد از مدت‌ها دیدیم که از هر قشر و سلیقه‌ای به تماشای این فیلم نشستند. در این میان برخی از منتقدان و سینماگران خارجی نیز فیلم را دیده و از آن به نیکی یاد کردند. اظهار نظر فرانسیس فورد کاپولا مثال خوبی در این زمینه است.

درباره ساخته جدید مجیدی نیز تا به امروز اظهار نظرهای متفاوتی را خوانده یا شنیده‌ایم. در این میان به دلیل موضوع فیلم، روحانیت نیز نقدهایی به فیلم داشته‌اند؛ نقدهایی که عمدتاً مثبت است. گزارش زیر در برگیرنده برخی از اظهار نظرهای روحانیون و طلبه‌های حوزه علمیه حضرت عبدالعظیم حسنی(ع) است که در ادامه با آن همراه می‌شویم.


برای ورود به بارگاه حضرت عبدالعظیم ورودی‌های متعددی ساخته شده که یکی از آنها درب غربی صحن است. اما این درب متصل به بازار جدیدی است که بیش از ۲۰ سال از عمرش نمی‌گذرد و در کنار این بازارچه نیز، حوزه علمیه حضرت عبدالعظیم قرار دارد. این مرکز آموزشی در سال ۱۳۶۶ با ۷۰ طلبه کار خود را آغاز کرد. بنای این ساختمان در مکانی قرار داشت که پیش‌تر مقبره رضاخانی بود. با تخریب این محل در اواسط سال ۱۳۵۹ ساخت این مدرسه آغاز شد. این مدرسه دینی هم اکنون ظرفیت پذیرش ۲۵۰ طلبه را به طور شبانه‌روزی دارد.
در ابتدای ورود با فضایی سبز روبه رو ‌می‌شویم که حوض‌‌های بزرگی در آن قرار دارد و زیبایی خاصی به این محل ‌بخشیده است. برای هماهنگ کردن تهیه این گزارش در ابتدا باید از معاون حوزه علمیه اجازه لازم گرفته می‌شد که این مهّم با لطف ایشان انجام شد.

اولین فردی که در این گزارش از نظراتش بهره بردیم مدیر روابط عمومی حوزه علمیه حضرت عبدالعظیم بود. حجت‌الاسلام والمسلمین محمد ‌حیدری با بیان این‌که فیلم «محمد رسول الله(ص)» کاری جذاب و دیدنی است، گفت: این فیلم را برای اولین بار ۲۰ مرداد در اکرانی ویژه با حضور مجید مجیدی و برخی از روحانیون حوزه علمیه دیدم. این کار به لحاظ فنی و جلوه‌های ویژه کاری مثال زدنی در سینمای ایران است که نمی‌شود لب به تحسین آن نگشود. جلوه‌های ویژه، فیلمبرداری، صدا، نور، دکور، لباس و ... همگی امتیازات شاخص این کار هستند. در کنار این داشته‌ها کارگردانی خیره کننده مجیدی اتفاقی است که برای وی اجر دنیوی و اخروی در پی خواهد داشت.


وی افزود: درباره بحث مفهومی فیلم باید بگویم که اگر بخواهیم فیلم را توصیف کنیم باید به رأفت و مهربانی حضرت رسول(ص) اشاره کنم که در این کار به بهترین نحو تصویر شده است، البته در این کار تنها گوشه‌ای از این عظمت و بزرگی ترسیم ‌شده، اما به هر حال نشان دادن این صفات، می‌تواند بازخوردهای بسیار خوبی برای جهانیان در پی داشته باشد.

حیدری در پاسخ به این که فیلم تا چه حد با روایات تاریخی مطابقت دارد، گفت: تمام نکاتی که در فیلم مطرح شده بود به غیر از صحنه‌ای که در پایان فیلم وجود دارد و مربوط به معجزه دریا می‌شود، همگی جزء روایات بسیار معتبر و معروف هستند.

درباره سکانس معجزه دریا هم باید بگویم که تا قبل از دیدن فیلم، این روایت را نشنیده بودم، اما پس از دیدن، تحقیقات و مطالعاتی داشتم که روایت مورد نظر را تایید می‌کرد.

ضرورت ساخت فیلم‌هایی با محوریت زندگی حضرت رسول(ص)

وی در بخش دیگری از سخن خود درباره ضرورت ساخت چنین آثاری توضیح داد: درباره حضرت رسول(ص) تا به امروز تنها یک فیلم ساخته شده بود که فیلم مجیدی دومین کار است، ولی درباره حضرت مسیح نزدیک به ۲۰۰ فیلم و حضرت موسی(ع) ۴۰ اثر تولید شده است. برای همین هنوز ما کاری در این باره انجام نداده‌ایم که بخواهیم درباره هزینه‌های آن بحث کنیم. سؤال من از کسانی که به بودجه فیلم نقد می‌کنند این است که مگر جایی بهتر از این حوزه (داستان زندگی حضرت رسول) وجود دارد که نخواهیم روی این گونه فیلم‌ها سرمایه‌گذاری کنیم؟ چرا خود خواسته می‌خواهیم اجازه دهیم که مغرضان تصویری غلط از حضرت رسول(ص) ترسیم کنند. با این توضیح معتقدم باید با جدیت ساخت این قبیل کارها ادامه پیدا کند. همچنین توصیه می‌کنم که همه از سینماگر گرفته تا روحانیون از این کار حمایت کنند تا سازندگان با دلگرمی بیشتری ساخت قسمت دوم کار را آغاز کنند.

پس از این گفت‌و‌گو فرصتی پیش آمد تا با چند طلبه هم درباره سینما گپ و گفتی داشته باشیم؛ آنها معتقد بودند فیلم‌هایی چون «محمد رسول الله(ص)» جزء ضرورت‌های سینمای ایران هستند، همچنین معتقد بودند ارتباط نزدیک سینما و حوزه، می‌تواند تبعات بسیار مثبتی برای هر دو طرف در پی‌ داشته باشد. برای مثال دیگر شرایطی پیش نخواهد آمد تا فیلمی چون «رستاخیز» تنها یک روز اکران شود.

پس از این گپ کوتاه که به اصرار طلبه‌ها قرار شد رسانه‌ای نشود. فرصتی پیش آمد تا با یکی از اساتید حوزه علمیه گفت‌و‌گویی داشته باشیم. وی که تحصیلات مرتبط با سینما نیز دارد، درباره فیلم سینمایی «محمد رسول الله(ص)» اظهار کرد: به فیلم مجید مجیدی از منظرهای مختلف می‌توان نگریست. ابتدا باید به بحث اخلاقی و اصلاحی فیلم اشاره کرد. در این کار نشان داده می‌شود که پیامبر در پی آرامش جامعه خود بوده است. در ضمن در این کار به نکات حساسی که ممکن است باعث حساسیت برادران اهل تسنن شود پرداخته نمی‌شود. برای همین تنها در دو سکانس بسیار کوتاه حضرت امیر(ع) در فیلم حضور دارند. این پرداخت نیز به عقیده من شایسته بود، چون به بخش‌هایی توجه ندارد که ممکن است باعث اختلاف نظر بین شیعه و سنی شود.


وی افزود: نکته دیگر درباره این فیلم، پیام جهانی کار است که به شکلی زیبا بیان می‌شود، چون ما به وضوح ویژگی رحمت للعالمین بودن پیامبر را در این کار مشاهده می‌کنیم. برای دست‌یابی به این هدف نیز داشته‌های فنی فیلم به یاری کار آمده و ما شاهد نگاهی زیبا به اسلام هستیم. این ویژگی در شرایطی است که می‌بینیم امروز به اسم اسلام، کارهای وحشیانه انجام می‌شود که هیچ ربطی به دین مبین نداشته و تنها با هدف مخدوش کردن چهره اسلام توسط مزدوران انجام می‌شود. در این فیلم همچنین نگاه مهربانانه حضرت رسول (ص) به دیگر ادیان آسمانی نیز مورد توجه قرار می‌گیرد. اشاراتی که در قالب پرداختن به قوم یهود و مسیحی در کار تصویر می‌شود. این موضوع نشان می‌دهد که رحمت پیامبر تنها محدود به ادیان الهی نیست و ایشان برای کل مردم جهان پیام رحمت دارد.

عینی تاکید کرد: وقتی درباره داشته‌های فنی این کار سخن می‌گویم بی‌انصافی است که درباره سکانس فوق‌العاده حمله ابرهه و معجزه دریا حرف نزنم. این دو بخش به راحتی به لحاظ تکنیکی به فیلم‌های روز جهان طعنه می‌زند و نشان می‌دهد که اگر همت وجود داشته باشد، رسیدن به هدف‌های مد نظر غیرممکن نخواهد بود. درباره اکساسوار و شهرکی که برای این فیلم ساخته شده هم باید بگویم که فیلمی مثال‌زدنی در سینمای ایران ساخته شده است.

تاثیرات فیلم سینمایی مجیدی

این کارشناس رسانه ادامه داد: درباره این فیلم می‌خواهم یک جمله را به جرئت بیان کنم آن نیز این است که اگر این فیلم نتواند کافر را مسلمان کند، حتماً قادر است که ایمان مسلمانان را قوی‌تر کند. به ویژه این‌ که ساخته مجیدی در پیش اکران جهانی خود، توانسته نظر بسیاری را به سمت خود جلب کند، حتی در سایت‌های سینمایی معتبر جهان وی توانسته نمره ۹/۸ را به دست آورد که جزء نمرات عالی محسوب می‌شود.

عینی درباره برخی نقدهای کشورهای عربی مبنی بر این‌که نباید فیزیک و صوت حضرت رسول(ص) را تصویر کرد، گفت: این قبیل نقدها به هیچ وجه پذیرفتنی نیست، چون دلایل منطقی و اسلامی ندارد. در حقیقت اینها چون می‌بینند مردم جذب این فیلم شده‌‌اند با این ادعاهای واهی می‌خواهند دل‌های مردم را سست کنند تا به تماشای فیلم ننشینند. درباره این قبیل نقدها هم باید نکته‌ای را ذکر کنم و آن نیز این است که هر جا ما کار درستی را انجام داده‌ایم با نقدهای آنها مواجه شده‌ایم. برای همین از این اعتراضات باید خوشحال باشیم.

وی در پایان سخنانش بیان کرد: فیلم سینمایی «محمد رسول الله(ص)» قدم ابتدایی در این راه است و در بخش اول تنها کودکی حضرت رسول (ص) مورد توجه قرار گرفته است، در صورتی که سینما می‌تواند به زوایای مختلفی از زندگی حضرت رسول (ص) توجه کند که تا به امروز برای بسیاری ناگفته مانده است. برای مثال در هر یک از غزوه‌های حضرت رسول نکات اخلاقی بسیاری وجود دارد که انتظار می‌رود برای روزگار ما مفید و پر فایده باشد به شرطی که آن را درک کرده و بپذیریم.


پس از این گفت‌و‌گو با حجت‌الاسلام عینی به دعوت چند نفر از طلبه‌ها به اتاق آنها رفتیم تا هم گپی زده باشیم، هم این‌که درباره فیلم محمد گفت‌و‌گویی کنیم. نکته جالبی در این گفت‌و‌گوی دوستانه در اتاق طلبه‌ها مطرح شد که به شدت ساده، اما دوست داشتنی بود. ابتدا بوی عطر محمدی که کل اتاق را خوشبو کرده بود. همچنین تمیزی و سادگی لوازم فضای خاص به اتاق آنها بخشیده بود، همچنین چند شمعدانی زیبا کنار پنجره احساس خوشایندی در انسان ایجاد می‌کرد.

امیر آقایی، طلبه جوانی که سال اول خود را در حوزه سپری می‌کند در ابتدای این گفت‌و‌گو بیان کرد: من سینما را دوست دارم نه به این دلیل که سرگرم کننده است، بلکه معتقدم فیلم‌ها هم می‌تواند، نقش کتاب را ایفا کند. فیلم «‌محمد رسول الله(ص)» از جمله این کارهاست که چنین ویژگی دارد. چون من به عنوان فردی که درس دینی می‌خوانم و شاید اطلاعات دینی‌ام از مردم عادی کمی بیشتر باشد، نکات بسیاری جدید به دست آوردم. حال تصور کنید که این کار برای مردم عادی تا چه اندازه آموزنده است.

سید‌حسین ساداتی دیگر طلبه‌ حاضر در اتاق هم در تایید سخنان دوستش گفت: این فیلم ثابت می‌کند که ما نیز قادریم به لحاظ تکنیکی به جایگاهی بالا دست یابیم به شرطی که برای آن اراده و همت لازم وجود داشته باشد، همچنین این کار نشان داد که زبان سینما چگونه قادر است ابزاری برای تبلیغ دین باشد. امتیازی که در شرایط فعلی جهان بسیار ضروری است.

آنچه به اسم اسلام در جهان رخ می‌دهد اسف‌بار است

آقایی نیز به توضیح دوست خود اضافه کرد: واقعاً آزار دهنده است که می‌بینیم این روزها اتفاقات وحشتناکی در جهان روی می‌دهد که به اسم اسلام انجام می‌شود، فجایعی که هیچ ربطی به اسلام ندارد و تنها در پی بدنامی این دین مبین است.

وی ادامه داد: این فیلم توانسته، قدم بزرگی در جهت نزدیکی جهان اسلام بردارد، حتی می‌توان گفت نگاهی که فیلم به دیگر ادیان الهی دارد هم اتفاق خوب دیگر در این کار است. برای رسیدن به این خواسته هم تا حد ممکن کارگردان از حساسیت‌های احتمالی دوری کرده بود.

ساداتی در این بحث به نکته ظریف اما مهم اشاره کرد و ‌گفت: این‌که ما در این فیلم از برخی از حساسیت‌ها دوری کردیم به این معنا نیست که نسبت به اصول و مبانی تشیع کوتاهی کرده‌ایم، به هیچ وجه این گونه نیست، بلکه تنها سعی شده روایتی از کودکی حضرت رسول تصویر شود که مورد قبول کل جهان اسلام است؛ اتفاقی که در جای خود بسیار شایسته است.

در این گفت‌و‌گو نقدهایی هم مطرح شد که به بحث فنی فیلم برمی‌گشت. این دو طلبه معتقد بودند که در زمینه موسیقی، کار می‌توانست بسیار بهتر از این چیزی باشد که وجود دارد. به ویژه این‌که هنوز پس از گذشت ۴۰ سال می‌بینیم موسیقی فیلم «الرساله» ماندگار و زیبا باقی مانده است.

در این گفت‌و‌گو بحث‌های دیگری هم مطرح شد که به توصیه آنها، از درج آن معذوریم. پس از این گفت‌و‌گو بازدید ما از این مرکز در آستانه پایان یافتن بود که طلبه دیگری به نام محمود راعی به ما نزدیک شد و خواست که اظهار نظری درباره فیلم داشته باشد. وی گفت: تا به امروز دو بار فیلم را دیده‌ام، اما فردا نیز قرار است به تماشای فیلم بنشینم. این علاقه نیز از آنجا نشئت می‌گیرد که این فیلم قادر است پیام‌های بسیاری را به بیننده منتقل کند این اتفاق نیز تنها در یک جلسه روی نمی‌دهد، بلکه در مراحل مختلف می‌توان آن را به دست آورد.


وی ادامه داد: سینما برای من عرصه‌ای بسیار جدی است. این ویژگی نیز در بین بسیاری از طلبه‌ها رایج شده و این اتفاق هم به این دلیل است که این ابزار قادر است بلندگویی برای تبلیغ آموز‌ه‌های دینی باشد، اما متاسفانه ما از آن استفاده لازم را نمی‌بریم. این در حالی است که سینمای جهان به ویژه هالیوود به سینما توجهی ویژه دارد.
راعی در انتهای سخنانش گفت: فیلم‌هایی نظیر «محمد رسول‌الله(ص)» جزء الزامات سینمای ایران است، البته ممکن است محدودیت‌هایی وجود داشته باشد، اما این اتفاقات در سینما تا حدی طبیعی است، اما باید اجماع و هدف، تولید این قبیل کارها باشد. در این راستا مطمئن باشید تنها سینما از ساخت فیلم‌هایی با محوریت حضرت رسول(ص) سود نخواهد کرد، بلکه کل جهان از آن بهره خواهد برد.
این گزارش با سخنان راعی به پایان خود رسید، اما نکته‌ای که برای نگارنده جالب بود استقبالی بود که روحانیت از این فیلم داشتند. اتفاقی که نشان می‌دهد اگر سینما نگاهی زیبا به اسلام داشته باشد، روحانیت نیز از آن استقبال خواهد کرد. امید است در سایه الطاف الهی در آینده‌ای نزدیک شاهد کلید خوردن قسمت دوم این فیلم باشیم.

آرمان هیأت