آرمان هیأت - ناله حزین کرنا و کرب به گوش می رسد/ نخل گردانی ۶۰۰ ساله نوا

ناله حزین کرنا و کرب به گوش می رسد/ نخل گردانی ۶۰۰ ساله نوا

باز محرمی دیگر رسید و نوای کرب زنان و «حسین حسین سرهادین صداره » مازنی‌ها در ماتم سالار عشق و ایثار به هوا برخاسته است.

مازندران، دیار علویان و سرزمینی که در طول تاریخ با ولایت گره‌خورده است و آیین‌های عاشورایی‌اش، اوج ارادت علویان متجلی می‌سازد و کرب زنی، علم‌گردانی، منبرکشی، فرمازنان، گره بندی، قوم بنی اسد، حسین حسین سرهادیم صداره (با صدای بلند حسین حسین بگوییم) و تعزیه تلاونگ (تعزیه خروس‌خوان) ازجمله آیین‌های عاشورایی مردمان دیار علویان است که نسل به نسل و سینه‌به‌سینه منتقل‌شده است. آیین‌های عاشورایی مازندران هم‌زمان با دهه اول محرم کلید می‌خورد و ازجمله مراسم سنتی عزاداری و سوگواری مازندرانی‌ها برگزاری مراسم تعزیه «شبیه‌خوانی» که یکی از نمایش‌های معتبر ایرانی با مضامین واقعه کربلا و شهادت امام حسین (ع) است در بیشتر روستاها و شهرها اجرا می‌شود. کرنازنی ویژه عزای امام حسین (ع) بوده و در غرب مازندران و گیلان به‌ویژه روستاهای رامسر برگزار می‌شود و امروز تعداد اندکی از روستاهای غرب مازندران و شرق گیلان مراسم «کرنازنی» انجام می‌دهند و این آیین رو به فراموشی است. این آیین با آغاز ماه محرم شروع می‌شد و درواقع نوعی وسیله برای اعلام برپایی سینه‌زنی و نوحه‌خوانی و گرامی داشت شهدای کربلا بود و مردم با شنیدن طنین ناله «کرنا» در مجلس عزا حضور می‌یابند. دسته‌های کرناچی مشتمل بر دو سرگروه و بین پنج‌تا هفت نفر کرناچی بودند و گاهی سر کرناچی که رهبری کرناچیان را بر عهده داشت آهنگی را شروع به نواختن می‌کرد و کرناچیان از وی پیروی می‌کردند یا او آهنگی را می‌نواخت و کرناچیان دیگر دم مکمل آن را می‌نواختند. سرکرناچی آهنگ یا امام سر می‌داد و کرناچیان یا حسین را در دمیدنشان بیان می‌داشتند و این نواختن تا زمان خستگی ادامه داشت و گاهی هم کرناچیان پیشاپیش هیئت‌ها در بیرون از مسجد حرکت می‌کردند. مراسم دیگری همچون پرده‌خوانی، شامل پارچه‌های پرده‌ای از نقاشی صحنه‌های درگیری ظهر عاشورا و تصاویر سربازان و اشخاص شرکت‌کننده درنبرد حق علیه باطل و «اشقیاء» و «اتقیاء» است. نوای حزین «کرب زنی» که یادآور عزاداری اصیل و سنتی علویان طبرستان است، اکنون در بیشتر مناطق مازندران خاموش شده و در کمتر نقطه‌ای شنیده می‌شود. کرب تکه چوبی است تراشیده شده، به‌اندازه‌ای که در کف دست جا می‌گیرد و سطح بیرونی آن صاف است و در پشت آن بندی قرار دارد که به پشت دست می‌افتد کرب در کف دست قرار می‌گیرد و انگشتان برگرد آن حفاظ می‌شوند، یک جفت کرب را در دست می‌گیرند و به آهنگ نوحه‌ای که خوانده می‌شود آن‌ها را بر هم می‌کوبند و کرب زنان ضمن هماهنگی و همنوایی باهم نمادی از همدلی و اتحاد از خود نشان می‌دهند و ناله کرب آنا بیانگر ناله جمادات و زمین و زمان بر حسین (ع) ویارانش است. معمولاً خراطان، چوب‌های کرب را تهیه می‌کنند که دسته‌های گرد آن باعث می‌شود تا هنگام استفاده افراد، دست حالت راحتی داشته باشد، همچنین دو لبه صاف دارد که همانند سنچ به هم زده می‌شود لذا دسته‌های گرد، به‌طور معمولی ۲۱ ضرب را می‌زدند اما نخبه‌هایی که هنرمندانه این ۲۱ ضرب را می‌زدند اندک بودند و کارهایشان بسیار زیبا بود. نوحه‌ای که در مراسم کرب‌زنی خوانده می‌شود ۲۱ ضرب دارد که از تک‌ضرب شروع شد و همین‌طور دو، سه و پنچ ضرب به بالا، تا اینکه ۲۱ ضرب کامل شود، همچنین گروه نخبه، وسط دایره کرب‌زنی می‌ایستد وقتی مداح در مراسم کرب‌زنی شروع به خواندن کرده و به ضرب بیست‌ویکم می‌رسید، گروه نخبه که در مرکز دایره قرار دارند با حرکتی هماهنگ و رو به بالا به‌طوری‌که گویی از زمین به‌سوی آسمان پرواز می‌کنند و سپس از پشت سر و از زیر پاهای افراد، کرب را می‌زدند. مراسم منبرکشی ازجمله مراسم ایام محرم است که در محله‌های قدیمی شهرستان ساری اجرا می‌شود و کسانی که خادمین منبر هستند و نسل به نسل منبر را نگهداری می‌کنند، چند روز قبل از اجرای مراسم منبر را بیرون آورده و یکپارچه سبز بر روی آن می‌اندازند و از اذان صبح خادمین منبر در روز تاسوعا مشغول پخت برنج نذری می‌شوند، که این برنج به‌عنوان تبرک به عزاداران داده می‌شود. منبرکشی رسمی عاشورایی دیگر در مراسم منبرکشی گروه زنان به‌پای منبرها رفته و با ذکر صلوات از زیر منبر رد می‌شوند و پارچهٔ سبزی به‌عنوان دخیل برای ادای نذرشان به منبر گره می‌زنند و شمع را داخل تشت پر از گل که بر روی منبر قرار دارد روشن می‌کنند آنگاه اگر نذری داشته باشند که شامل خرما، شربت و یا مبلغی پول به خادم منبر می‌دهند تا حاجت آن‌ها برآورده شود. این مراسم تا پاسی از نیمه‌شب ادامه دارد و اهالی معتقدند زیارت منبر و عبور از زیر آن‌یک سال سلامتی خانواده را تأمین می‌کند و درگذشته برخی از افراد برای گرفتن حاجت پابرهنه برای روشن کردن شمع به‌پای منبر می‌رفتند وعده‌ای نیز سر یا شانه خود را گل مالی می‌کردند و در ساری رسم بر این بود که شمع بلندی را به‌پای منبر آورده و روشن می‌کردند اما امروزه این رسم از بین رفته است. نخل گردانی ۶۰۰ ساله روستای نوا آیین نخل گردانی روستای نوا در بخش لاریجان شهرستان آمل نیز از دیگر آیین‌های کهنی است که هرساله در ایام ماه محرم در روزهای نهم و دهم صورت می‌گیرد و این نخل که بزرگ‌ترین نخل مازندران است، هرساله مسافت زیادی را در این روستا به همراه دسته‌های عزادار طی می‌کند. ایامی که ماه محرم در دل زمستان قرار می‌گیرد، حمل این نخل عظیم و ۶۰۰ ساله تصویری زیبا از ارادت مردم این مناطق به سالار شهیدان را به نمایش می‌گذارد و هرساله علاقه‌مندان زیادی به‌ویژه نوایی‌های ساکن شهرهای مختلف خود را به این روستا در دل دماوند می‌رسانند. تشکیل دسته قوم بنی‌اسد آمل در روز بعد از عاشورا نیز از آیین‌هایی است که مردم این منطقه به تاسی از وقایع کربلا انجام می‌دهند. زنان این گروه به تاسی از این قوم، با بیل برای دفن اجساد شهدای کربلا وارد این منطقه می‌شوند و به دلیل اینکه نتوانستند سالار شهیدان را یاری رسانند ابراز ندامت و پشیمانی می‌کنند و این رسم سنتی نیز در فهرست آثار ملی ناملموس ایران ثبت‌شده است. مازندران سرشار از آیین‌های سنتی و عاشورایی است که ریشه در دل‌وجان مردمان آن دارد و تجلی عشق و ارادت علویان طبرستان به خاندان اهل‌بیت (ع) است و بسیاری از این آیین‌ها درگذر زمان یا فراموش‌شده‌اند و یا دگرگون که نیازمند احیا و بازآفرینی هستند.