خدا اصلا راضی نیست، بنده اش به سمت گناه برود. خدا هم به انسان صالح در این موارد کمک خواهد کرد. اینکه در قرآن داریم یظلل الله و اظلال خدا، به این معنا نیست که خدا فکر گناه را در ذهن انسان بیاندازد. بلکه اظلال و گمراه کردن خدا به این معناست که مدد و کمک خدا در حق او قطع خواهد شد.
جلسۀ سیری در صحیفۀ سجادیه در مسجد جامع ازگل با سخنرانی استاد فاطمی نیا برگزار شد.
در ادامه متن سخنان استاد فاطمی نیا را می خوانید:
مشتاقانه طلب مغفرت کنیم
اللهم صل علی محمد و آله، و صیرنا الی محبوبک من التوبه، و أزلنا عن مکروهک من الاصرار
۱ خدایا بر محمد و آلش درود فرست و ما را به توبه که مرتبه محبوب در نزد تو است برسان و از اصرار بر گناه که مبغوض تو است برهان.
در فضیلت توبه همین بس که خدا در قرآن می فرماید: ان الله یحب التوابین. خدا توبه کنندگان را دوست دارد. در احادیث هم داریم کسی که توبه جدی انجام داده، همانند کسی است که توبه نکرده. توبه محبوب خداست، اصرار به گناه هم مکروه خداست.
و اذا هممنا بهمین یرضیک أحدهما عنا و یسخطک الآخر علینا، چون بد و چیز تصمیم گیریم که یکی از آن دو تو را از ما خشنود گرداند (موجب رحمت و پاداش شود) و دیگری تو را بر ما به خشم آرد ( از رحمت دور و به کیفرمان برساند) پس ما را به آنچه تو را از ما خشنود می کند برگردان و نیروی ما را از آنچه تو را بر ما خشمگین می نماید سست نما.
یعنی خدا اصلا راضی نیست، بنده اش به سمت گناه برود. خدا هم به انسان صالح در این موارد کمک خواهد کرد. اینکه در قرآن داریم یظلل الله و اظلال خدا، به این معنا نیست که خدا فکر گناه را در ذهن انسان بیاندازد. بلکه اظلال و گمراه کردن خدا به این معناست که مدد و کمک خدا در حق او قطع خواهد شد.
تعریف قصد
هم و قصد در لغت به سه معناست. معنای اول عزم و تصميم و مهيا شدن بر انجام كارى (كردن يا نـكـردن)
معنای دوم: اینکه فکری فقط در ذهن و نفس است و عملی انجام نشده است.
معنای سوم: گاه به معنای نزدیک شدن به کاری، استفاده می شود.
در کلام امام سجاد علیه السلام، "هم" و قصد حقیقی و عزم منشور است، نه صرفا خطور به نفس. گاهی این حدیث نفس برای طاعت خداست و گاهی هم در جهت معصیت خداوند است. در روايتی از زراره که از يكى از دو امام باقر و يا صادق عليه السلام حديث كند كه فرمود: همانا خداى تـبـارك و تـعـالى بـراى آدم در فرزندانش مقرر ساخته كه هر كه آهنگ كار نيكى كند و آن كار را نكند براى او يك حسنه نوشته شود و هر كه آهنگ كار نيكى كند و بكند براى او ده حـسـنـه نـوشته شود و هر كه آهنگ كار بد كند و آن را نكند بر او نوشته نشود و هر كه آهنگ آن كند و انجام دهد يك گناه بر او نوشته شود.
در روایت دیگری از ابی بصیر داریم. و عن عدّة من أصحابنا،عن أحمد بن أبی عبداللهعن عثمان بن عیسی، عن سماعه بن مهران عن أبی بصیر عن أبی عبد الله (علیه السلام)، قال: (إنّ المؤمن لیهمّ بالحسنة و لا یعمل بها فتکتب له حسنة،و إن هو عملها کتبت له عشر حسنات،و إنّ المؤمن لیهمّ بالسیّئة أن یعملها فلا یعملها فلا تکتب علیه)
۲.
مؤمنی نیت می‌کند که کار خیر و نیکی را انجام بدهد، مثلاً نیت می‌کند که هزار درهم به فقیری بدهد، سپس منصرف میشود. خداوند در مقابل همین نیت خیر او، اجر و ثواب میدهد به گونه‌‌ای که اگر به نیت خود جامه‌ی عمل می‌پوشانید، خداوند برای او ده برابر ثوب و اجر می‌‌داد و اگر چنانچه مؤمنی نیت وقصد معصیت کند و سپس از نیت خود منصرف بشود،خداوند در مقابل نیت و قصد او،گناهی نمی‌نویسد،پس معلوم میشود که «تجری» گناه ندارد .چطور؟ چون اگر گناه می‌‌داشت،جمله‌ی «فلا تکتب علیه» معنا نداشت.
حدیث نفس بر گناه، زمینه ساز ارتکاب گناه
این روایت نشان میدهد، که حدیث نفس در باب گناه (حتی اگر به عمل نرسد) مکروه است. چون این حدیث نفس زمینه ساز ارتکاب گناه است. بیشتر گناهان از همین خطورات نفسانی شروع می شود.
موردی که حدیث نفس آزاد است
در آیه ۲۳۴ سوره بقره آمده است وَ الَّذينَ يُتَوَفَّوْنَ مِنْکُمْ وَ يَذَرُونَ أَزْواجاً يَتَرَبَّصْنَ بِأَنْفُسِهِنَّ أَرْبَعَةَ أَشْهُرٍ وَ عَشْراً فَإِذا بَلَغْنَ أَجَلَهُنَّ فَلا جُناحَ عَلَيْکُمْ فيما فَعَلْنَ في أَنْفُسِهِنَّ بِالْمَعْرُوفِ وَ اللَّهُ بِما تَعْمَلُونَ خَبيرٌ زنانی که شوهرانشان می‌میرند، باید چهارماه و ده روز خود را حفظ کنند و از ازدواج مجدّد خودداری ورزند. همه زنانی که «زوج» نام می‌گیرند، مشمول عدّه وفات هستند؛ مانند مطلّقه رجعیّه که در ایّام عدّه او شوهرش می‌میرد، زیرا وی در ایّام عده حکم زوجه را دارد و نیز زن بارداری که طلاق رجعی گرفته است، نه طلاق بائن که در آن زن مطلّقه مصداق زوجه نیست، باید میان مدّت مانده برای زایمان و چهار ماه و ده روز، بیشترین را رعایت کند.
پس از پایان یافتن عدّه وفات، زنها می‌توانند به تصمیم پسندیده‌شان درباره خود عمل کنند و هیچ کس حق ندارد مانعشان شود، زیرا دیگران ولایتی بر آنها ندارند؛ مگر آنکه باکره مانده باشند که طبق آرای قائلان به ولایت پدر بر باکره، اذن ولی معتبر است.
تشریع احکام که مربوط به نحوه علمکرد انسانهاست، مخصوص‌خداوند است، چون تنها خبره تشخیص اعمال خوب و بد اوست، چنانکه به تمام کارهای انسان آگاه است.
مدیریت صحیح خطورات نفسانی
اما نکته مهم این است، که حدیث نفس را طبق قانون شریعت و اسلام، مدیریت و کنترل کنیم. در موردی این حدیث نفس گناه ندارد و جایی است که زنی در عده وفات همسرش است. در این مورد اگر مردی در ذهنش به آن زن علاقه پیدا کرد و پیوسته به یادش بود، اشکالی ندارد که به از کمالاتش بگوید. در تفاسیر به این سخنها "تعریض" گفته می شود. کلمه خطبه که با کسره در آیه آمده، در باب همین اظهار علاقه است. به طوری بگوید که بذر محبت در دل آن زن کاشته شود تا بعد از اتمام عده با مرد دیگری ازدواج نکند. اما خدا در همین آیه فرموده که کار را به قرارها و وعده های پنهانی نکشاند. سخنی از ازدواج و عقد کردن هم نزند، فقط در همین حد که زن بفهمد به او علاقه دارد. در این مساله است که حدیث نفس اگر کنترل شود در مسیر اسلام، گناهی نخواهد داشت. خدا در این آیه فرموده به تمام کارهای انسان آگاه است، یعنی از خطورات نفسی اوهم با خبر است. به همین دلیل اجازه داده تا به زن اظهار علاقه کند.
پی نوشت:
1-دعای نهم صحیفه سجادیه.
2-وسائل ج1 باب6 من ابواب مقدمه العبادات حدیث7
