پنجمین نشست از سلسله نشست‌های «گفتگوی آیینی» با موضوع «بررسی وضعیت تولید و توزیع کتاب‌های عاشورایی» با سخنرانی حجت‌الاسلام و المسلمین محمدرضا زائری، مدیر مجموعه فرهنگی سرچشمه، محمد اسفندیاری کتابشناس و عاشوراپژوه، عبدالحسین طالعی و اصحاب رسانه در تالار گفتگو مجموعه فرهنگی سرچشمه برگزار شد.
 

حجت‌الاسلام محمدرضا زائری، مدیر مجموعه فرهنگی سرچشمه:

حرکتی در نهادهای عاشورایی مانند بنیاد دعبل خزاعی و هیات قرآنی احیاء به وقوع پیوسته و آن این که در سال گذشته نخستین جایزه کتاب دعبل برگزارشد که این رویداد یک حلقه از اقدامات عاشوراپژوهی است. نمایشگاه کتاب عاشورایی و گفت‌و‌گوی آیینی حلقه دیگری از این اقدامات است.

دسترسی مخاطبان به کتاب‌های عاشورایی با خلأ مواجه است. جامعه ما به طور کلی ساده‌پسند و آسان‌گیر است، که باید سطحشان بالا برود. دربازار کتاب منابع بسیاری دیده می‌شود که قابل دفاع و قابل استفاده است اما دسترسی مخاطب به آنها آسان نیست. بحث توزیع کتاب تنها محدود به برخی شهرستان‌ها نیست بلکه این موضوع در شهرهایی مانند تهران و قم نیز قابل رصد است. توزیع‌کنندگان معتبر کتاب به راحتی به این مطلب اذعان دارند که کتاب‌های مذهبی را توزیع نمی‌کنند.

اگر شبکه گسترده و منسجمی برای معرفی، اطلاع‌رسانی و توزیع مناسب کتاب‌ها راه‌اندازی شود، مخاطبان به راحتی و به موقع می‌توانند به منابع دسترسی پیدا کنند.
 

 
محمد اسفندیاری، کتاب‌شناس و عاشوراپژوه:
 
کتاب‌ها را به سه دسته کلی تقسیم می‌کنم. بخش نخست کتاب‌هایی هستند که «مهم» هستند. در بخش دوم کتاب‌هایی قرار دارند که «مفید» می‌باشند و در بخش آخر کتاب‌هایی قرار دارند که «نه مهم و نه مفید» هستند. در میان کتاب‌های «مفید» امثال آثاری مانند آثار ابن‌سینا و دایره‌المعارف بزرگ اسلامی قرار دارد. از کتاب‌های «مفید» می توان به «آری چنین گفت برادر» دکتر شریعتی اشاره کرد که دردهه 1350، سه میلیون نسخه از آن به فروش رفت. برخی از آثار هم«نه مفید و نه مهم» هستند که باید بگویم بیشتر کتاب‌های جامعه ما در این دسته قرار دارند. البته آثار مهم را نیز باید به دو دسته کتاب‌های «مهم و مفید» و «مهم و غیرمفید» تقسیم کرد.
 
کتابی با عنوان «کتاب‌شناسی تاریخی امام حسین (ع)» را منتشر کردم که برای نگارش آن چهار هزار عنوان کتاب درباره امام حسین (ع) را بررسی کرده و در نهایت 100 عنوان کتاب را برای خوانندگان در این کتاب معرفی کرده‌ام که دو و نیم درصد آثار در باب امام حسین (ع) را شامل می‌شود. عاشورا‌پژوهی  در زمان‌های گوناگون دارای تطوراتی بوده است که مهمترین آن در قرون 12 و 13 اتفاق افتاده است، به عبارتی این قرون دوره انحطاط شیعیان است. شیعه در این دوره در تمام زمینه‌ها با سقوط مواجه شد. کتاب‌های فاضل دربندی که در این دوره نوشته شد مالامال از مجعولات و تحریفات است.

با ملاحظه این آثار دینی به یاد فرمایش شهید مطهری می‌افتیم. ایشان می‌گفتند که امام حسین (ع) را سه بار به شهادت رساندند. یک بار ایشان «شهادت تن» داشتند. بار دیگر ایشان شهادت «نام و سمعه» داشتند؛ به عبارتی در این دوره می‌خواستند تا نامی از امام حسین (ع) در صحیفه تاریخ نباشد. طبری می‌نویسد که حجاج بن یوسف ثقفی 130 هزار نفر از شیعیان را کشت و 33 تا 80 هزار نفر از شیعیان را زندانی کرد. از امام باقر(ع) روایت شده است که در این دوره اگر کسی خود را مجوسی و یا زندیق معرفی می‌کرد بهتر بود. سومین بار شهادت از منظر شهید مطهری این بود که هدف امام حسین(ع) شهید شد، این شهادت بدتر از بقیه و به دست اهل منبر بود.
 
آثار نعمت‌الله نجفی صالح‌آبادی و شهید مطهری جزو تاریخنگاری پاکیزه و به دور از تحریف و خرافه است.
 
 
یکی از آسیب‌های مهم در عرصه کتاب‌های عاشورایی این است که افرادی با حسن نیت وارد این عرصه می‌شوند اما تخصصی در موضوع عاشورا ندارند. می‌خواهند عرض ارادتی به ساحت امام حسین (ع) داشته باشند، که همین موضوع آفت جدی است. به تعبیر مرحوم احمد آرام برخی از روضه‌خوان‌ها، روضه‌نویس شدند. آسیب دیگر ورود افراد تاجر صفت در عرصه نشر و نگارش کتب عاشورایی یا به عبارت دیگر «تاجران عاشورا» است، هرچند خود را عاشقان عاشورا قلمداد می‌کنند و با نام امام حسین (ع) کاسبی می‌کنند. انتشار کتب نامعتبر عاشورایی تجارت با خون سیدالشهداء(ع) است. کتاب «لهوف» سید‌بن طاووس که از دوره قاجار تا پیش از انقلاب دارای ترجمه‌هایی بوده است در 10 سال اخیر، 20 ترجمه از آن به بازار عرضه شده که عمدتا از هم رونویسی کرده‌اند. اگر کسی می‌خواهد خدمتی بکند می‌تواند کهن‌ترین نسخه «لهوف» را از برلین و یا کتابخانه ملک دریافت کرده و آن تصحیح کند.

این افراد به مکتب بعنوان مکسب و به شریعت بعنوان معیشت می نگرند.

سالانه جشنواره‌های گوناگون کتاب با عناوین مختلف در کشور برگزار می‌شود  در جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی، سالهاست که کتابی در حوزه عاشورا برگزیده نشده، در جایزه کتاب سال ولایت چند کتاب دیده می‌شود که این امر نیز به سطح نازل و پایین آثار عاشورایی بر‌می‌گردد و نقصی متوجه داوران و متصدیان این جشنواره‌ها نیست.

اگر بخواهم کتاب‌های مهم در عرصه عاشورا را معرفی کنم، می‌توانم به کتاب‌هایی با عناوین «حماسه حسینی» اثر شهید مطهری، «نگاهی به حماسه حسینی» اثر نعمت‌الله صالحی نجف‌آبادی، «شهادت» علی شریعتی و «پس از پنجاه سال» دکتر جعفر شهیدی اشاره کنم.
 

 

عبدالحسین طالعی، پژوهشگر حوزه دین
 
در سال 1349 ناصرالدین صاحب‌الزمانی کتابی با عنوان «اقتصاد بیمار کتاب» را نوشت که کتابی بسیار خواندنی است که اگرامروز بدون توجه به تاریخ نگارش، آن را بخوانیم به نظر می‌رسد که به تازگی نوشته شده است. نادیده انگاشتن کیفیت و اقدامات جزیره‌ای بدون نقشه راه و هدف از جمله مشکلات موجود در تالیف کتاب‌های عاشورایی  است. ساده‌انگاری به جای ساده‌نگاری دیگر مساله موجود در این عرصه است. شهید مطهری در مقدمه کتاب «داستان راستان» به ساده‌نگاری و ساده‌انگاری توجه کرده‌اند که نوشته‌ها باید دارای پشتوانه استدلالی باشد.

مرحوم حسینعلی راشد تربتی در مقدمه مجموعه سخنرانی‌شان که به چاپ رسیده به نکته خوبی اشاره کردند که اگر سخنان در قالب استدلال نیست، اما در قابل استدلال است. در مرحله ممیزی کتاب، انحرافات به سرعت رسانه‌ای می‌شوند، کتاب زیاد منتشر می‌شود، اما بیشتر کسانی که کتاب می‌خوانند ناقل هستند تا نقاد. اگر ذهن خواننده نقاد باشد، هر کلامی را قبول نمی‌کند. وقتی عقل سلیم و نقل معتبر داریم، نباید هر کلامی را بپذیریم. در تالیف کتاب‌های عاشورایی غالبا دنبال افزایش اطلاعات هستند بدون ترویج، ایمان و عمل. متاسفانه اسیر تکرار هستیم. کتاب «زلال مثل آینه» از جمله کتاب‌های مناسب و در خور درباره امام حسن مجتبی (ع) است. نباید در عرصه کتاب‌های دینی  کمیت مهم باشد، زیرا دین خدا سرمایه ماست. همان‌گونه که عاشورا یک فرهنگ جهانی است نیازمند یک نگاه جهانی نیز است.
 
یونسکو در سال 2014 کتابی درباره نجف اشرف منتشر کرد که حاوی تصاویری نیز از این مکان مقدس بود. این اثر به زبان عربی نیز ترجمه شده است. یونسکو با یک نگاه بین‌المللی «نجف» را دروازه حکمت معرفی کرده است.
در آثار عاشورایی و اهل بیتی باید دنبال تولید علم، نگاه متفاوت و بیان نو باشیم که این کمتر دیده می شود. ممکن است تولید یک اثر چند ده صفحه ای ارزشمند، چند سال طول بکشد. نباید به همه چیز نگاه آماری داشته باشیم.
 
بحث برگزیده شدن آثار عاشورایی در جشنواره‌ها را می‌توان با عنوان موضوعی مستقل و با روش تحلیل محتوا پی گرفت. بسیار خوب است که علل رد یا تایید آثار مدون شود چرا که این کار می تواند جنبه آموزش داشته و بسیار سازنده باشد.
 
کتاب‌هایی مانند «قیام جاودانه»اثر محمدرضا حکیمی و بخشی از کتاب‌های عاشورایی در حوزه ادبی مانند آثار سیدمهدی شجاعی، ابوالفضل زرویی نصرآباد و مهدی قزلی را می‌توانم برای مطالعه پیشنهاد بدهم.
 

فیلم کامل این برنامه را اینجا ببینید

آرمان هیأت