در بررسی مجموعۀ آثاری که در این چند سال اخیر در حوزۀ عاشورایی به خیل دیگر آثار موجود اضافه شده‌اند، چند نکتۀ اساسی وجود دارد که قابل بررسی‌اند. این بررسی حاصل نتیجه‌گیری از گفت‌وگوها و جلساتی است که با نویسندگان، کارشناسان و داوران نخستین کتاب سال عاشورا انجام شده است.


تولید آثار فاقد استاندارد
یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های طرح‌شده در بررسی آثار چند سال اخیر، نداشتن استانداردهای کافی و لازم بوده است. داوران مشکلاتی چون شتاب‌زدگی و سطحی‌نگری را مهم‌ترین معضل کتاب‌هایی می‌دانند که استانداردهای کافی را ندارند و متأسفانه نیمی از آثار تولیدشده در این حوزه را شامل می‌شوند.
در نگاهی کلی به مجموعه کتاب‌های منتشرشده، عنوان‌های زیادی در زمرۀ تألیفات عاشورایی به چشم می‌خورند؛ اما واقعاً این کمیت نشان از کیفیت هم دارد؟ کمترین آمار حوزه‌هایی که در چهار سال اخیر به آن‌ها پرداخته شده، اعم از شعر و داستان و تاریخ‌نگاری و پژوهش به آثار هنری و داستانی اختصاص دارد که می‌توان ادعا کرد از آخرین نوشته‌های سید مهدی شجاعی در حوزۀ داستان هیچ اثر چشمگیر دیگری که هم در زمرۀ ادبیات داستانی باشد و هم موضوع عاشورایی داشته باشد، چاپ و منتشر نشده است. این آمار در حوزۀ ادبیات نه‌تنها در چهار سال اخیر، بلکه در کل تاریخ حضور ادبیات عاشورایی در حوزۀ کودک و نوجوان بسیار ناچیز است.
در مقولۀ هنرهای تجسمی می‌توان ادعا کرد در چهار سال اخیر در حوزۀ عکاسی پنج عنوان، در حوزۀ هنرهای تجسمی سه عنوان و در خوشنویسی یک عنوان کتاب منتشر شده است. این تعداد کتاب گرچه بسیار اندک است و جوابگوی نیاز هنرمندان و مخاطبان عاشورایی نیست، قابل توجه و ستایش است؛ چراکه اولین قدم‌ها در این باره‌اند.
 

اکثریت فاقد کیفیت
دومین نکته مهم در بررسی کتاب‌های عاشورایی چهار سال اخیر از زبان داواران، نداشتن فرم و محتوای مناسب است. بنا بر گفتۀ داورها در این دوره آن‌ها متأسفانه با آثاری روبه‌رو شده‌اند که گاه فاقد فرم و محتوای مناسب بوده‌اند. نبود شناخت موضوع و موضع، ندانستن زبان جدی مخاطب و تفکیک‌نکردن سنی برای مخاطب از جمله دیگر کمبودهایی است که در اکثر این آثار مشاهده شده است. در کمال تعجب باید گفت در این سال‌های اخیر نه در حوزه‌های علمیه، نه در مراکزی که به این آثار مجوز نشر می‌دهند و نه در انجمن‌های مرتبط با این موضوع، نقد و بررسی جدی دربارۀ محتوای این آثار صورت نمی‌گیرد؛ به همین دلیل آثار مشابه، هم‌ردیف و نازل به‌وفور چاپ و منتشر می‌شوند.

 
برترین‌های 4 سال اخیر
با وجود نارضایتی از آثار منتشرشده، نمی‌توان آثار پژوهشی به‌نسبت خوبی را که در سال‌های اخیر تولید شده‌اند، نادیده گرفت. از بین برترین کارهای تحلیلی و پژوهشی سال‌های اخیر که می‌توانند الگوی مناسبی برای قیاس و نوشتن آثاری از این دست باشند، می‌توان به کتاب «خلاصۀ مباحث سلوک عاشورایی» آیت‌الله تهرانی اشاره کرد که از آثار پرفروش سال 93 نیز بوده است. این اثر گزیده‌ای از مباحث طرح‌شده توسط آیت‌الله تهرانی است که در ایام محرم و صفر سال‌های اخیر در جلسات عمومی ایراد شده است. این مباحث، بررسی عالمانه و دقیق و چندبُعدی گوشه‌هایی از حرکت عظیم و جهانی حضرت اباعبدالله الحسین(ع) است که در نوع خود کم‌نظیر بوده و در برخی موارد، کاملاً بی‌سابقه است. مخاطب اصلی این اثر نفیس عالمان دینی، خطبا و مبلغانی‌اند که در ایام سوگواری محرم و صفر، وظیفۀ سنگین تبلیغ دین و احیای معارف اهل بیت(عهم) را به عهده دارند؛ بنابراین مطالب، صرفاً دسته‌بندی و از هرگونه تفصیل و تطویل آن خودداری شده است تا با توجه به مختصربودن، استفاده از آن راحت باشد. آیت‌الله تهرانی در این مجموعه نگاه ریشه‌‌ای به حرکت تاریخی و تاریخ‌‌ساز امام حسین(ع) دارد؛ نگاهی که این حرکت را به ریشه‌‌های اسلام ناب محمدی پیوند می‌‌زند و آن را در امتداد بعثت رسول مکرم اسلام؟ص؟ و به ‌‌عنوان عامل حفظ و استمرار آن توجیه و تبیین می‌‌کند.

دومین اثر برجستۀ سال 93 «عقل و عشق در حریم عاشورا» به تألیف اسماعیل منصوری لاریجانی و ابوالفضل تاجیک است که دیدگاه فلسفی دکتر غلامحسین ابراهیمی دینانی را در آن طرح کرده‌اند. این کتاب نخستین مجلد از مجموعۀ کتاب‌های تولیدشده از برنامه‌های «معرفت» یکی از پربیننده‌ترین برنامه‌های شبکۀ چهارم سیمای جمهوری اسلامی ایران است که عنوان «عقل و عشق در حریم عاشورا» را داشت. کتاب «عقل و عشق در حریم عاشورا» روایتی تاریخی از حادثه عاشورا نیست، بلکه در حد خود به مبانی معرفتی این حادثه پرداخته که در آن میان، بحث از عقل و عشق برجستگی بیشتری دارد. از ویژگی‌های بارز این اثر می‌توان به بیان مطالب عمیق حکمی و عرفانی در قالب الفاظ و اصطلاحات روشن برای فهم دقیق مطلب برای عامه مردم در کنار خواص اشاره کرد. غلامحسین ابراهیمی دینانی در این مجموعه با تکیه بر این امر که دین امری عقلانی است و دین هرکس متناسب با درجۀ عقل اوست، به تفسیر دیگر وجوه آن می‌پردازد.


پرفروش‌های چهار سال اخیر
از بین کتاب‌های پرفروش چهار سال اخیر که می‌تواند ملاک ما برای پسند عمومی باشد، می‌توان به آثاری چون «فرهنگ جامع سخنان امام حسین(ع)» و «زندگانی علی ‌بن ‌الحسین(ع)» نوشتۀ «سید جعفر شهیدی» اشاره کرد. سید جعفر شهیدی و آثارش از معروف‌ترین آثار تحقیقی و پژوهشی در مورد عاشورا می‌باشند که با وجود گذشت چند دهه از انتشار آن‌ها این آثار در چهار سال اخیر از پرفروش‌ترین آثار عاشورایی بوده‌اند. از دیگر آثار پراستقبال سال‌های اخیر می‌توان به آخرین آثار «سید مهدی شجاعی» نویسندۀ نام‌آشنای ایرانی که در حوزۀ نثر ادبی قلم گیرایی دارد، اشاره کرد؛ یعنی «سقای آب و ادب»، «پدر، عشق، پسر» و «از دیار حبیب» که در سال 93 رکورد پرفروش‌های حوزۀ عاشورایی را شکسته‌اند.

به جز آثار نام‌ برده‌شده دیگر آثار منتشرشده در حوزۀ عاشورایی در این چند سال با وجود تیراژهای کم هیچ‌کدام به چاپ دوم نرسیدند و این مسأله خبر از رکود استقبال از آثار این‌چنینی در این چند سال می‌دهد. آغاز آیین کتاب سال عاشورا می‌تواند ضمن معرفی آثار برتر و منتخب هر دوره در این حوزه و نقد و بررسی محتوای آثار منتخب و حتی آثاری که انتخاب نشده‌اند، هم به روشنگری در این باره بپردازد و هم امیدی باشد برای بازار رخوت‌زدۀ آثار عاشورایی. 

انتهای پیام/

آرمان هیأت