قدمت شعر عاشورایی را شاید بتوان به اندازه ۱۴ قرن دانست؛ چرا که پس از واقعه عاشورا در کربلا شاعران بسیاری برای این حادثه قلم زدند و از ابعاد گوناگون به این واقعه عظیم پرداخته‌اند هر چند عظمت این حادثه به اندازه‌ای است که هیچ قلم و زبانی توانایی آن را ندارد.
 

 تاکنون شعر، مهمترین رسانه برای انتقال مفاهیم عاشورایی بوده است و در این راستا شاعران بسیاری در گذشته ـ همچون دعبل خزاعی، فرزدق، کمیت ـ و هم در دوره معاصر شعر را بهانه‌ای برای ابراز ارادت از یک سو و از سوی دیگر بیان دغدغه‌های خود قرار داده‌اند تا پیام‌رسان عاشورا به نسل‌های آینده باشند و در این زمینه در سالهای پس از پیروزی انقلاب اسلامی آثار فاخر بسیاری در حوزه شعر از منظر ساختار و محتوا منتشر شده که بیشتر آنها در قالب شعر عاشورایی بروز و ظهور داشته است.
 

در طول این سال‌ها شاعران بسیاری تلاش کرده‌اند تا به لایه‌های ناگفته حادثه عاشورا بپردازند، اما باید به این نکته توجه داشت که عاشورا و قیام امام حسین(ع) و یارانش سراسر شکوه و عظمت بود و امام حسین(ع) و یارانش هیچگاه احساس ذلت نکردند و این عظمت و شکوه باید در شعرها و سروده‌های شاعران تجلی یابد. البته در این زمینه آثار فاخر و ماندگاری سروده شده، اما در کنار همین سروده‌ها، آثاری هم وجود دارد که فرهنگ عاشورایی را زیر سؤال برده و می‌توان آنها را آسیب‌زننده این فرهنگ عنوان کرد؛ چرا که شاعران آنها به خرافه و مطالب غیرمستند روی آورده‌اند.
 

محمدعلی مجاهدی، متخلص به پروانه پشتوانه چهل سال مطالعه دامنه‌دار، درباره ادبیات آیینی را دارد و کتاب‌های گوناگونی مانند «کاروان شعر عاشورا»، «دریای شعله‌ور»، «بر بال سبز قنوت»، «یک قطره از دریا»، «شکوه شعر عاشورا در زبان فارسی»، «سیمای مهدی موعود(عج) در آیینه شعر فارسی»، «سیری در قلمرو شعر نبوی»، «ایستاده باید مرد»، «سیری در ملکوت»، «یک صحرا جنون»، «فغان دل»، «در انتظار موعود»، «گریه اشک»، «یاس کبود»، «خوشه‌های طلایی»، «در محفل روحانیون یا تذکره علمای شاعر» و ... را به رشته تحریر درآورده است تا پرده از چهره شعر آئینی بردارد و آسیب‌های آن را به شاعران و مخاطبان بشناساند؛ لذا گفت‌وگویی را با وی انجام دادیم.
 

مجاهدی، شاعر و پژوهشگر حوزه عاشورا درباره شعر عاشورایی گفت: فرق اساسی بین شعر عاشورا و شعر عاشورایی وجود دارد؛ یعنی هر شعر ماتمی درباره وقایع کربلا را می‌توان به عنوان «شعر عاشورا» اطلاق کرد؛ از این رو دامنه گسترده‌ای دارد، اما در این نگاه که نگاه تعمیمی است، شاعر چندان به دنبال این نیست که مطالبی که می‌نویسد یا به تصویر می‌کشد از پشتوانه محکم روایی، تاریخی و آموزه‌های اسلامی برخوردار باشد؛ به همین دلیل صرف اینکه ارتباطی با وقایع عاشورا دارد، شعر عاشورا عنوان می‌شود.
 

وی با تأکید بر اینکه شعر عاشورایی به ابعاد ارزشی، اخلاقی، حماسی و جنبه‌های اجتماعی فرهنگ گرانسنگ عاشورا توجه دارد که کمتر مورد توجه سخنوران و پژوهشگران گذشته قرار گرفته است، تصریح کرد: خوشبختانه بعد از پیروزی انقلاب اسلامی و به ویژه در ۱۰ سال اخیر شاهدیم که رویکرد شاعران جوان و متعهد به فرهنگ چندبعدی عاشورا یک نگاه ارزشی است و سعی می‌کنند کلیدواژه‌های فرهنگ عاشورا را پیدا کرده و در نهایت هنرمندی آن را به تصویر بکشند.
 

مجاهدی ضمن اعتقاد به این مسئله که تا این کلیدواژه‌ها را نشناسیم و پیرامون این مفاهیم بزرگ که در این کلیدواژه‌ها وجود دارد، شناخت کافی پیدا نکرده و درباره آنها اندیشه و فکر نکنیم، با عظمت وجودی حضرت سیدالشهدا(ع) آن گونه که باید و شاید آشنا نخواهیم شد، اظهار کرد: امروز روزی است که به خاطر شرایط غیرمنطقی و ناهمگونی که بر اغلب کشورهای اسلامی حاکم است و دشمنان اسلام آشکارا و حتی بسیاری از دولت‌های عرب منطقه که تا چند سال پیش در پشت پرده همکاری‌هایی با دشمنان اسلام داشتند، امروز با تمام وجود پرده از چهره کریهشان برداشته شده و دست در دست صهیونیسم جهانی به پیکار با شیعه آمده‌اند و تصمیم بر این دارند که مکتب شیعه که یک مکتب تفکری و ارزشی است، رویکرد ارزشی به دین را از میان بردارند، اما خوشبختانه در این زمینه نه تنها توفیقی پیدا نکرده‌اند، بلکه این بداخلاقی‌ها باعث شده است شاعران بصیر، متعهد و موشکاف پی ببرند که در پس پرده خبرهایی است و آنها اگر می‌خواهند به قول حکیم نظامی فرزند زمانه خود باشند، نباید از کنار این همه مصائبی که بر جهان اسلام در کشورهایی چون عراق، یمن، نیجریه، بحرین، سوریه و... روا داشته می‌شود با بی‌توجهی عبور کنند.
 

نویسنده کتاب «شکوه شعر عاشورا در زبان فارسی» در ادامه بیان کرد: شاعران باید خود را در وسط صحنه احساس کنند و اگر حضورشان حضوری فیزیکی نیست، حضور معنوی تأثیرگذاری داشته باشند و این امکانپذیر نیست، جز با آفرینش آثار فاخر و ارزشی تا ذهن مخاطبان را با کلیدواژه‌های عاشورایی مانند اعتراض، دفاع، مقاومت، پایداری، کرامت، شرافت، انسانیت، ایثار، جانفشانی، مروت و در نهایت جهاد و شهادت درگیر کنند.

مجاهدی با بیان اینکه این مقوله‌هایی در ابعاد پنهان فرهنگ عاشورا وجود دارد، اظهار کرد: اگر راز ماندگاری فرهنگ عاشورا را رصد کنیم، خواهیم دید همین کلیدواژه‌ها هست که توانسته نیاز فرهنگی و معنوی و عاطفی شیفتگان مکتب عاشورا را برطرف کند و عطش آنها را فرونشاند.

وی با اشاره به مدافعان حرم عنوان کرد: امروز کسانی که از حرم اهل بیت(ع) در سوریه دفاع می‌کنند و عزیزانی که در جای جای میهن اسلامی خودمان در حیطه موضوعی شعر آئینی قلم می‌زنند و در این حوالی قدم برمی‌دارند، از کیان و اعتبار اهل بیت(ع) دفاع می‌کنند.

شاعر مجموعه «بر بال سبز قنوت» رویکرد شاعران به شعرهای عاشورایی را مورد اشاره قرار داد و گفت: در دهه اخیر این رویکردها رویکرد صرف ماتمی و احساسی نیست، بلکه آمیزهایی از رویکردهای مختلف است. وقتی به اشعار عاشورایی فاخر معاصر نگاه می‌کنیم، می‌بینیم که در این شعرها قرائت عاطفی، احساسی، ماتمی، ارزشی اخلاقی، توحیدی، تذکار و امر به معروف و نهی از منکر وجود دارد.
 

وی شعر را به رسانه‌ای تأثیرگذار تشبیه کرد و یادآور شد: به هر حال این امر باعث شده تا شعر بتواند رسالت خطیر خود را که در این مقطع حساس تاریخی برعهده دارد، از عهده آن براید، اما این موضوع به این معنا نیست که هنوز جای خالی مفاهیم بلند ارزشی را احساس نمی‌‌کنیم؛ چرا که هنوز خلأهایی وجود دارد و سوژه‌هایی در فرهنگ عاشورا و اهل بیت(ع) است که سراغش نرفته‌ایم.
 

شاعر مجموعه «دریای شعله‌ور» با بیان اینکه فاصله گرفتن از این فرهنگ آسیب‌زا است، بیان کرد: باید در مباحث مربوط به شعر آئینی به طور عموم و در شعر عاشورایی به طور ویژه بحث کنیم و مؤلفه‌های امریه و پرهیزی یا بایدها و نبایدهایی که در ساحت موضوعی آسیب‌شناسی شعر آئینی در زبان فارسی مطرح است را رعایت کنیم.
 

وی در ادامه گفت: شاعران با فاصله گرفتن از این آسیب‌ها و متعهد بودن به الزامات و رعایت همین دو مؤلفه بایدها و نبایدها نیمی از راه را پیموده‌اند و نیمی دیگر را به آنچه شنیده‌اند و آنچه گفته شده است، قناعت نکنند و سراغ منابع دست اول و متقن و مورد قبول بروند و تشنگی خود را از این منابع و سرچشمه‌هایی که آلوده به حواشی نشده و در گذر زمان با گزافه‌ها، خرافه‌ها، یاوه‌ها و غلوها و مسائل تحریفی درنیامیخته شده است، از همان سرچشمه‌های ناب رفع عطش کنند وگرنه ناگزیر هستند از همین مقوله‌ها که بیشتر در محافل دینی ما رواج دارد، استفاده کنند و در این صورت برای اینکه بتوانند حق مطلب را ادا کنند ناگزیر هستند این مطالب را از صافی‌های بی‌شماری عبور دهند تا ناخالصی‌ها گرفته شود و به زلال اولیه برسند.
 

نویسنده کتاب «سیری در قلمرو شعر نبوی» در ادامه با تأکید بر بهره‌گیری از منابع مستند و مستدل عاشورایی تصریح کرد: بهتر است شاعران فرصت را غنیمت شمرده و سراغ منابع دست اول تاریخی و روایی بروند و از همان مطالب دست اول و متقن بهره‌مند شوند، به عنوان مثال باید خطبه‌های حضرت سیدالشهدا(ع) از زمانی که از مدینه حرکت کردند تا لحظه شهادت در روز عاشورا در کربلا و یا خطبه‌های حضرت سجاد(ع) را کالبد شکافی کنیم و به لحاظ موضوعی درباره آنها کار کنیم تا به ابعاد عمیق و لایه‌های پنهان عاشورا و واقعه کربلا پی ببریم.
 

مجاهدی در ادامه یادآور شد: ما می‌خواهیم بگوییم که امام حسین(ع) برای چه قیام کرده است، پس بهتر است از زبان خودشان بشنویم و این گفته‌ها در خطبه‌های ایشان موجود است و عقل سلیم نیز همین موضوع را تأیید می‌کند که از زبان کسی که این قیام را کرده است، بشنوم و یا حضرت زینب(س) که پیام عاشورا را بعد از شهادت برادرش ادامه می‌دهد، از سخنرانی‌های آن حضرت استفاده کنیم؛ چرا که روشنگری‌های ایشان به حدی بوده که ما امروز وامدار این همت ستودنی و روحیه نستوه و خستگی‌ناپذیر هستیم و تا جایی که لازم بوده ما را در جریان امر قرار داده‌اند و ضروریات امروز اقتضا می‌کند که ما به ابعاد خاصی از عاشورا بیشتر از ابعاد دیگر بپردازیم و آن را مورد توجه قرار دهیم.

انتهای پیام/

آرمان هیأت