از زمین تا آسمان مداحان قدیم و جدید/ آنها بی‌وضو منبر نمی‌رفتند

شکاف عمیق و نگران‌کننده مداحی‌ و ستایشگری اهل بیت(ع) از آنچه در پیشینه تاریخی ایران بود تا آنچه اکنون شاهد هستیم، دغدغه‌‌ای بود که موجب شد خبرگزاری ایکنا به برگزاری سلسله نشست‌های «در محضر ستایشگران» اقدام کند. در اولین نشست «در محضر ستایشگران»، خبرگزاری ایکنا در محضر حاج حسین باقری، پیرغلام حسینی و مداح اهل بیت(ع) بود که بیش از پنج دهه از عمر خود را صرف مداحی اهل بیت(ع) کرده است.

حسین باقری، علاقه‌ خود به قرآن، مداحی و شاعری را دلیل گرایش خود به مداحی عنوان کرد و گفت: قرائت قرآن سر صف مدرسه، خواندن سرود، شعر و در نهایت مداحی اولین کارهایی بود که از دوران نوجوانی آغاز کردم و اکنون که ۶۶ سال دارم تقریباً ۵۰ سال است به ساحت مقدس اهل بیت(ع) عرض ادب می‌کنم و تاکنون نیز ۲۷ جلد کتاب از شعرهای آئینی جمع‌آوری و به چاپ رسانده‌ام.

این مداح پیشکسوت کشورمان در خصوص مراحل آموختن قرآن و مداحی گفت: مادرم قاری قرآن بود؛ یکی از بانوان محل هم مکتبی برای آموزش قرآن داشت که در دوران کودکی در این دو کلاس قرآن را آموختم؛ شب‌های شنبه هم استاد حاج اصغر یراقبافان جلسه‌ای به نام حضرت رقیه (س) داشتند که آنجا می‌رفتیم و زانو می‌زدیم و قرآن می‌خواندیم؛ بعدها یواش یواش میز ابراهیم نجار(پرویزیان) که استاد من و حاج محمد صادقی بود و حاج سید کمال حسینی (از مداحان بنام تهران) به ما مداحی را آموختند و آنجا با اجازه بزرگ‌ترها گاهی می‌خواندیم و اگر اجازه نمی‌دادند دهان باز نمی‌کردیم و احترام این بزرگان را همیشه داشتیم.


غزل را باید بزمی، قصیده را حماسی و مرثیه را محزون خواند
وی در خصوص اساتید خود افزود: میرزا ابراهیم پرویزیان معروف به «نجار» و سیدکمال حسینی استاد من در سبک نوحه‌خوانی بودند. استاد کمال به من می‌گفتند غزل را باید بزمی بخوانی تا در نهاد مستمع بنشیند، قصیده را باید حماسی و رزمی خواند و مرثیه هم حزن‌ناک باید خوانده شود. نوحه‌ها، اشعار، قصائد و .. قدیمی با اشعار اکنون زمین تا آسمان فرق می‌کند. قصائد میرزا یحیی مدرس اصفهانی کجا که مثل باران برای اهل بیت(ع) اشک می‌ریختند و شعر می‌سرود و شعرهایی که الان سروده می‌شود کجا! اکنون از مداحان جدید بپرسید قصیده یعنی چه؟

 

مجموعه کتاب‌های «گلچین باقری» چگونه تألیف شد؟
این مؤلف بنام کشور که تألیفات گسترده‌ای در حوزه شعر آئینی دارد در خصوص نحوه ورود خود به حوزه نشر نیز گفت: مجالست با افراد خوب و بد اثرات وضعی خود را دارد. من با محمد غلامی که مدیر یک مدرسه و فرد بسیار متدینی بود و نماز اول وقتش ترک نمی‌شد، مأنوس شدم. وی کتاب‌های «منتخب‌المصائب» را چاپ می‌کرد. جلد سوم، چهارم و پنجم منتخب‌المصائب را با هم چاپ کردیم. پس از آن خدمت شعرای قم، کاشان و سایر شهرستان‌ها می‌رفتم. نزد افرادی مانند عاصی، محمد آزادگان، حاج عباس حداد، خباز کاشانی، محمد شرمی، فراهی کاشانی(که معلم قرآن هم بودند و شعرهای این شاعران را جمع‌آوری و مجموعه کتاب‌های «گلچین باقری» را چاپ کردم. با برخی شعرا نیز نامه‌نگاری داشتم و شعرهای آنها را دریافت و منتشر می‌کردم.

«فشرده سخن دختر علی این است» چگونه سروده شد؟
حافظه بسیار قوی استاد باقری، گنجینه عظیمی از اشعاری که در سینه محفوظ دارند و بیان جزئیان و خاطرات مربوط به هر فرد موجب شد از مرحوم خوشدل خاطره‌ای تعریف کند؛ وی گفت: برای جمع‌آوری اشعار مناسب مداحی در تهران خدمت مرحوم سازگار و خوشدل که لقب سعدی زمان را به وی دادم می‌رسیدم. مرحوم خوشدل شعری سروده بود با این عنوان که «بزرگ فلسفه نهضت حسین این است که مرگ سرخ به از زندگی ننگین است» علی بهاری در دیداری با این شاعر گفت که استاد خوشدل حضرت زینب (س) از شعر شما سهم ندارد؟ که بلافاصله استاد خوشدل سرودند: «فشرده سخن دختر علی این است که بار ظلم کشیدن خلاف آئین است» و با خط زیبایشان این بیت را به شعر اضافه کردند.

وی در ادامه بیان خاطرات خود از شب ولادت امام حسین(ع) در حرم امام رضا(ع) سخن گفت، شبی که به وی اطلاع دادند قرار است قبل از سخنرانی مقام معظم رهبری ۲۰ دقیقه در جمع بسیجیانی که عازم جبهه بودند مداحی کند.
 

در چنین مراسمی چه شعری مناسب جشن میلاد امام حسین(ع) در جمع رزمندگانی بود که عازم جبهه بودند؟! استاد باقری این اشعار را در این مراسم خواند:
«به گوش آید ندای کاروانم که از ره می‌رسد آرام جانم
چو گل خندانم و چون ابر گریان که هم اندوهگین هم شادمانم
گلی پرورده دامان زهرا که روشن شد زدیدارش روانم
منم آن مردم که در تاریخ ثبت است به خط سرخ نام جاودانم
چو پا در صحنه میدان گذارم نبرد کربلا را قهرمانم
برانگیزم زه نهضت داستانی که پایانی ندارد داستانم
منم استاد درس پاکبازی که عاشوراست روز امتحانم»

 

خصلت‌های یک مداح نمونه: بی‌وضو به منبر نرود
در ادامه این نشست صمیمانه استاد باقری در پاسخ به این سؤال که یک مداح الگو و نمونه باید چه خصلت‌هایی داشته باشد؟ عنوان کرد: آقای فلسفی می‌گفت مداح، واعظ و سخنران باید یک آیینه و ضبط صوت در خانه داشته باشد تا چهره خود را ببیند و سخنان خود را ضبط و اشتباهات خوانندگی خود را اصلاح کند. یک مداح از نظر اخلاقی باید مؤدب به آداب دین باشد، بی‌وضو به منبر نرود، به بزرگان احترام بگذارد، افرادی که در حیطه و در چارچوب دستگاه اهل بیت(ع) هستند باید همه جوانب کار خود را رعایت کنند. در سخنرانی و منبرشان دروغ نگویند و به آنچه که خود در منبر می‌گویند عمل کنند و اعتقاد داشته باشند. باید جلسات مداحی خروجی داشته باشد.

بدون مطالعه منبر رفتن از معضلات جامعه مداحان و وعاظ
مداحان چه قدر مطالعه نیاز دارند؟ این سؤالی بود که مؤلف مجموعه کتاب‌های «گلچین باقری» در پاسخ به آن اظهار کرد: یکی از معضلات جامعه مداحان و وعاظ اکنون این است که اکثر آنها بدون مطالعه منبر می‌روند. مداح و واعظ بدون مطالعه نباید منبر برود. آنها یک ساعت سخنرانی می‌کنند اما اگر ۱۰۰ نفر پای منبرشان باشند ۱۰۰ ساعت وقت مردم صرف می‌شود و باید پاسخ‌گوی این وقتی باشند که از مردم گرفته‌اند. «کلکم راع و کلکم مسئول عن رعیته»؛ همه مسئولیم.

مطالبی اکنون در شعرها آورده می‌شود که در شأن ائمه(ع) نیست و دور از انصاف و ادب است
وی ادامه داد: هر مطلبی را نباید در منبرها گفت. اکنون شعرها و سرودهایی در منبرها خوانده می‌شود که به من می‌گویند سبک فلان خواننده خانم رژیم پهلوی است و یا سبک فلان خواننده خارج از کشور است. خوانندگی برای اهل بیت(ع) باید در چارچوب شئونات باشد از نظر شعری، اخلاقی و ... همه جوانب باید مراعات شود. خیلی مطالبی که اکنون در شعرها آورده می‌شود در شأن اهل بیت(ع) نیست و دور از انصاف و ادب است. خوانندگان باید با شعرای خوب و شاعران خوب آشنایی داشته باشند و شعرهای خوب هم حفظ کنند. نباید به دنبال شعرهای پیش‌پا افتاده رفت باید شعرهایی که محکم و خوب است حفظ شود.

مداحی در رادیو بعد از انقلاب و مداح ویژه مراسم شهدای جنگ تحمیلی بودن از افتخاراتی است که حاج حسین باقری در خصوص آنها گفت: حاج محمد باقر فارسی(ابوالشهید) که به تمام دستگاه‌های موسیقی ورود دارد و بسیار مرد متدینی است از من دعوت کرد به رادیو بروم. آنجا شعرخوانی داشتیم و بر روی صداها نیز نظر داده می‌شد و نحوه خواندن اشعار و مداحی‌ها بررسی می‌شد. مداح مراسم ختم شهدا و مراسمی که برای ابدان شهدا برگزار می‌شد نیز بودم. شهدا جانشان را برای ما دادند من هم ساعتی از وقتم را برای آنها اختصاص می‌دادم و در مراسم‌ شام قریبان، هفتم، چهلم و سال شهدا مداحی می کردم و یک ریال هم پول نمی‌گرفتم، خانواده شهدا اصرار می‌کردند پول بدهند اما من می‌گفتم من نیت کرده‌ام برای شهدا مداحی کنم. برای مراسم شهدا نیز شعرهای جدید و حماسی که با حال و هوای شهدا و جنگ مناسبت داشت را از شعرا می گرفتم و در مراسم شهدا می‌خواندم.

مرحوم رحیم مؤذن‌زاده ۴۰ شب روزه گرفت تا آن اذان معروف را خواند/ صدا را همه دارند اما امام حسین (ع) نمک را می‌دهد
این پیرغلام حسینی از جلسات ویژه پیرغلامان حسینی نیز گفت و عنوان کرد: من جلسه قراء پیش آقای سبزعلی می‌‌روم که اساتید برجسته قرآن آنجا می‌آیند. شب ولادت حضرت ابوالفضل(ع) نیز منزل آقای سبزعلی مجلس فوق‌العاده‌ای است که آنجا مداحی‌‌های فوق‌العاده‌ای صورت می‌گیرد و خدا رحمت کند مرحوم سلیم مؤذن‌زاده را که ایشان هم یک شب آنجا آمدند. من معتقدم صدای خوب را چه قاری و چه مداح کم و زیاد همه دارند اما نمک کجاست؟ نمک را در صدا باید امام حسین (ع) عنایت کنند. مرحوم رحیم مؤذن زاده ۴۰ شب روزه گرفت تا آن اذان معروف را خواند.

وی در پاسخ به این سؤال که آیا مداحانی که به سبک‌های جدید می‌خوانند هم در جلسات شما حضور دارند؟ گفت: آنهایی که در فازهای جدید می‌خوانند خیر آن مداحان مریدان خاص خود را می‌خواهند. 

 

باقری در پاسخ به این سؤال که درگذشت کدام یک از پیرغلامان شما را خیلی متأثر کرد؟ نیز گفت: درگذشت مرحوم آهی. با اینکه دو سه بار با آقای آهی اختلاف پیدا کردم اما همدیگر را بسیار دوست داشتیم. به ایشان گفتم چرا عصبانی هستی و اخم می‌کنی؟ گفت: باقری جان به حرفم گوش نمی‌دهند. گفتم آهی جان عمری از شما گذشته اینها جوان هستند و جوانی شعبه‌ای از دیوانگی است(حدیثی از حضرت علی(ع)).

شما به بزرگواری خودت ببخش. رفتن آهی و آقای فرشچی مرا خیلی متأثر کرد. دلم برای آنها تنگ شده است. آهی یک مجتهد جامع‌الشرایط بود که علاوه بر شعر و مداحی کارهای اجرایی بسیاری انجام داده بود. چندین سال در کمیته انقلاب زیر نظر آیت‌الله مهدوی کنی فعالیت می‌کرد. چندین سال در زاهدان با قاچاق مواد مخدر مبارزه کرده بود، چندین سال درس طلبگی خوانده بود و در شعر و شاعری هم ورود داشت؛ آهی مبارزه می‌کرد و خون دل می‌خورد.

این مداح پیشکسوت کشور در پاسخ به این سؤال که آیا بانک صوت مداحان پیشکسوت کشورمان وجود دارد و این نواهای تکرار نشدنی ثبت و ضبط شده است؟ گفت: در «انجمن نغمه سرایان مذهبی» شب‌های دوشنبه که اکثر شعرا آنجا می‌آمدند و مجلس فوق‌العاده‌ای بود صداها ضبط می‌شد مداحی‌ها و نوار مداحان آنجا هست. وقتی این نواها را با خواننده‌های اکنون مقایسه کنید تفاوت از زمین تا آسمان است. خواندن‌های الان را ما اصلاً قبول نداریم. خواننده یعنی حسن ذوالفقاری، رضا فرشچی، حسن خطیب و ... .

به ما بها نمی‌دهند/ برای خدا فیلمبرداری کنید
باقری در پاسخ به این سؤال که صداهای مداحان ما میراث ناملموس فرهنگ ایرانی است چرا این گنجینه از سراسر ایران جمع‌آوری و به عنوان میراث ماندگار این سرزمین نگه‌داری و منتشر نمی‌شود؟ گفت: به ما بها نمی‌دهند. صدا و سیما دل به خواهی است. اعلام می‌کنند روی یک نفر زوم شود، روی دیگری زوم نشود؛ آقا اگر می‌خواهید، برای خدا فیلم‌برداری و پخش کنید. اگر کار خدایی شد زیبا می‌شود اما اگر خودمحوری، منیت و ... باشد و بخش‌هایی حذف و ادیت شود که نمی‌شود. رفقای ما هم رنج می‌برند چون می‌بینند که بهایی به آنها داده نمی‌شود.

برخی هم زلفشان را با ارباب گره زده اند
وی در پاسخ به این سؤال که خادمی برای اهل بیت نصیب هر کسی نمی‌شود خیلی‌ها ادعا می‌کنند مداح اهل بیت(ع) هستند اما نیستند؟ چگونه چنین عنایتی نصیب شما شده است چه کرده‌اید؟ گفت: ما کاری نکردیم این از فضل خداست. هر چیزی خدا گفته انجام بده، می‌دهیم و هر چیزی که خدا گفته انجام نده انجام نمی‌دهیم. بعضی‌ها از این لباس سوء استفاده می‌کنند. چشم و دلشان پاک نیست، زبانشان پاک نیست، عقیده آنها پاک نیست، چطور برایتان بگویم؛ برخی هم با ارباب زلفشان را گره زده اند.
«در کوی ما شکسته دلی می‌خرند و بس بازار خود فروشی از آن سوی دیگر است»
ارباب امام حسین(ع) است او عنایت کرده. اباعبدالله(ع) نباشد ما کاره‌ای نیستیم.

یزد؛ آنجا مردم فقط برای روضه می‌آیند 
مداحی کدام منطقه از ایران را می پسندید؟ باقری در پاسخ به این سؤال عنوان کرد: یزد؛ آنجا مردم فقط برای روضه می‌آیند حتی چایی هم به مردم نمی‌دهند برخی جاها اگر به مردم در مراسم غذا نرسد آبروی صاحب مجلس را می‌برند اما آنجا غذا دادن را بد می‌دانند. مردم برای عزاداری می‌آیند و بس. آنجا معجزات زیادی دیده‌ام. مراسم در بافق یزد هم سبک عزاداری ویژه‌ای دارد با ریتم‌های خاصی خوانده می‌شود و همه مردم هم تکرار می‌کنند. من علاقه‌مند عزاداری و سینه‌زنی مردم یزد هستم. مجلس با اخلاص‌تر از یزد ندیدم.

شمشیری هنرمند بود می‌دانست مستمع چه می‌خواهد
از استاد باقری درخواست کردیم نظر خود را در خصوص چند نفر از مداحانی که نام می‌بریم عنوان کند.

احمد شمشیری: شمشیری هنرمند بود. می‌دانست مستعمع چه می‌خواهد خروارها شعر در سینه داشت. اکنون مداح‌های می‌خواهند شعر بخوانند بلافاصله یا موبایل یا کاغذ در می‌آورند. اصلاً در جامعه مداحان بدشان می‌آید که مداح از رو بخواند. شمشیری اول خودش مثل باران گریه می‌کرد. از کسانی که از خاطر من بیرون نمی‌رود احمد شمشیری است. ایشان فوت کرد خانمش گفت آقای شمشیری اگر تو نوکر حسینی منم ببر. فردای آن شب همسر ایشان هم فوت کرد.
حسن محمدی: اقیانوس ادب، خط بی‌نظیر، محفوضات الی ماشاءالله، حمال الدوامین(صاحب دیوان‌ها).
محسن یاسمی: خوش ذوق و خوش صدا و مردم کاشان هم به ایشان علاقه داشتند.
حسین خلج تهرانی: متدین و ماخوذ به حیا است؛ زیبا می‌خواند.
شاه حسین بهاری: چهارپایه و نوحه مخصوص شاه حسین بود. روی چارپایه می‌گفت: «آی در و دیوار بازار» مردم گریه می‌کردند. در و دیوار گریه دارد؟ نمک را امام حسین(ع) به وی داده بود.
حاج اکبر کاظم تهرانی: حافظ قرآن، نهج‌البلاغه؛ ۱۰۰ دیوان شعر عربی و فارسی بود.

مداحان قبلی خود می‌سوختند و بعد می‌سوزاندند اما اکنون ...
باقری در پاسخ به این سؤال که کدام بخش از شرایط مداحی ایران شما را نگران می‌کند؟ گفت: اول اینکه شعر را از روی کاغذ هم که می‌خوانند غلط می‌خوانند. مداحان قبلی می‌سوختند و می‌سوزاندند. در برخی مداحان جدید این نیست چون اخلاص نیست. باید برای اهل بیت(ع) ضجه زد اما مداح باید با سوز دل و شعرش مردم را به سوز برساند. خود خواننده باید یک سیم ارتباطی داشته باشد که بتواند مردم را به سوز برساند. البته مستمعین الان هم همین خوانندگان را می‌خواهند. مستمعین هم اطلاعات مذهبی کمی‌ دارند آمده‌اند که وقتشان را بگذرانند و غذایی بخورند و بروند. برخی جلسات اکنون رستوران شده است نه مجلس بحث و نقل و سخنرانی و حدیث. چنین مستمعانی چنین خوانندگانی را هم طلب می‌کنند. خواب تعریف و تعبیر می‌کنند و دعا می‌گیرند.

مستمعین بی‌تفاوت به مطالب گفته شده در منبرها نباشند
و راه‌کار شما چیست؟ باقری پاسخ داد: مستمعان باید کمی اطلاعات مذهبی خود را بالا ببرند و بی‌تفاوت به مطالب گفته شده در منبرها نباشند. دیگر حوصله مردم هم نمی‌رسد که آن غزلیات با مفاهیم عمیق و غنی خوانده شود بلکه می‌خواهد زود مجلس تمام شود و بروند.
وی در خصوص شاگرد پروری استادان مداحی نیز گفت: اکنون جلسه آقای سازگار برگزار می‌شود اما بازدهی آنچنان که باید باشد نیست. اکنون خوانندگان و مداحان ما تنبل شده‌اند نه می‌خواهند مطالعه کنند و نه می‌خواهند به دنبال شعر مناسب بروند که حفظ کنند. راه‌کار مداح خوب شدن داشتن تقوا، ادب، اخلاق، مجالست خوب، برخورد خوب، حفظ شعر، زحمت کشیدن و گوش کردن به حرف بزرگان است.

و انتهای صحبت از استاد باقری درخواست کردیم شعری را که دوست دارند و با خود زمزمه می‌کنند را برای ما بخوانند که این شعر را با صدای گیرا و رسای خود خواندند.
بسم الله الرحمان‌الرحیم یا رحمان و یا رحیم
نور خدا نمایدت آیینه مجردی از در ما درآ اگر طالب فیض سرمدی
باده بده که دوزخ ار نام گناه ما برند آب زند بر آتشش معجزه محمدی
مجنون تو کوه را زه صحرا نشناخت دیوانه عشق تو سر از پا نشناخت


انتهای پیام/