آرمان هیأت - واجبات و محرمات زیارات معصومین (ع)

برخی معتقدند زیارت امام حسین (ع) واجب است، اما با توجه به اعراض مشهور از نظریه وجوب، نمي‌‌ توان چنين ادعايي را پذيرفت و بايد همانند مشهور قريب به اجماع فقهاي اماميه، به استحباب مؤكد عيني زيارت حضرت و وجوب كفايي آن معتقد شد.

در این نشست علمی حجت الاسلام رضا عندلیبی ارائه دهنده نظریه «واجبات و محرمات زیارات معصومین (ع)» و ناقدین حجج الاسلام یاسر قیصری نیا و میثم جواهری لعل از استعدادهای برتر سطح 4 حوزه علمیه بودند، همچنین داوری این نشست علمی توسط حجت الاسلام والمسلمین ترابی شهرضایی صورت گرفت.

در ابتدای این نشست علمی، حجت الاسلام مهدی طهماسبی معاون امور استعدادهای برتر مرکز امور نخبگان و استعدادهای برتر حوزه های علمیه به سنجش و ارزیابی از طلاب تحت پوشش این مرکز که در سطح 4 قرار دارند، اشاره کرد و گفت: قرار است سنجش و ارزیابی صورت گیرد و طلاب سطح 4 در مصاحبه ای که در خود مرکز برگزار می شود ارزیابی شوند تا بالندگی علمی طلاب استمرار داشته باشد و نمره کسب شده طلاب به عنوان ارزیابی محاسبه گردد.

وی ضمن اینکه این نشست اولین نشست علمی است که در راستای اهداف امور نخبگان و استعدادهای برتر حوزه برگزار شده است، افزود: پیشنهاد می شود که طلابی که مایل هستند و قالب های علمی از جمله، پایان نامه، مقاله، کتاب و حتی کرسی نظریه پردازی و یا نقد آن را دارند ارائه دهند.

در ادامه نشست حجت الاسلام رضا عندلیبی که ارائه دهنده موضوع بود گفت: در مورد زیارات، آداب، مستحبات و محرمات آن، کارهایی صورت گرفته است، ولی در مورد فقه زیارت کاری صورت نگرفته است.
این دانش آموخته حوزوی به مفهوم زیارت پرداخت و گفت: «زيارت» در لغت مصدر از ماده «زارَ، يَزورُ» به معناي قصد كردن و ديدار نمودني است كه در آن ميل و گرايش نهفته باشد و در اصطلاح به معناي قصد به همراه گرامي ‌‌داشتن و تعظيم قلبي و انس گرفتن روحي است که در قرآن کريم تنها يک ‌بار بکار رفته است: (حَتَّى زُرْتُمُ‏ الْمَقابِرَ) وآن آیه دوم سوره تکاثر.

وی افزود: فضاي زيارت و زيارتگاه‌ها يكي از فرصت‌‌هايي كه خداوند متعال براي تقرب و نزديكي به خود در اختيار ما انسان‌‌ها قرار داده است و لذا مبحث زيارت را مي‌‌توان از ابعاد مختلفی بررسي کرد؛ اما بُعد فقهي زيارت كمتر مورد توجه قرار گرفته و اگر هم احكام زيارت در برخي كتب مطرح شده، بيشتر به بيان مستحبات و مكروهات آن پرداخته‌اند كه در كتب آداب زيارت مي‌توان آن را مشاهده کرد و نسبت به واجبات و محرمات زیارت اثری مستقل دیده نمیشود.

حجت الاسلام عندلیبی ادامه داد: در این نشست می توان مبحث واجبات و محرمات زیارت را در سه بخش مطرح کرد که بخش اول: حکم اولی و ثانوی اصل زیارت، بخش دوم: واجبات زیارت و بخش سوم: محرمات زیارت می باشد.
حجت الاسلام عندلیبی مدیر گروه فقه و حقوق پژوهشکده حج و زیارت ابتدا به حکم اولی اشاره کرد و گفت: حكم اولي حكمي است كه شارع مقدس با توجه به مصالح و مفاسدي كه در خود موضوع وجود دارد آن را جعل مي‌كند؛ اما حكم ثانوي حكمي است كه شارع آن را با نظر به حالت خاص و استثنايي مكلف جعل مي‌كند.

این محقق، به حکم اولی زیارت رسول خدا(ص) و مشروعیت آن طبق فتوای مذاهب چهارگانه اهل سنت اشاره کرد و افزود: مشروعيت زيارت رسول خدا (ص) طبق فتواي مذاهب چهارگانه اهل‌سنت اثبات شده و علماي اين مذاهب قرن‌‌ها بر طبق آن عمل كرده‌‌اند. از اين گذشته، روايات بي‌شماري در كتب معتبر شيعه نقل شده است.

وی همچنین به حکم اولی زیارت امام حسین(ع) نیز پرداخت و گفت: در مورد زیارت امام حسین (ع) هم هر چند برخي از بزرگان با استناد به روایات، معتقدند كه زيارت حضرت واجب است، اما با توجه به اعراض مشهور از نظریه وجوب، نمي‌‌ توان چنين ادعايي را پذيرفت و بايد همانند مشهور قريب به اجماع فقهاي اماميه، به استحباب مؤكد عيني زيارت حضرت و وجوب كفايي آن معتقد شد.

این دانش آموخته حوزوی به زیارت سایر معصومین علیهم السلام که در حکم زیارت امام حسین (ع) قرار دارد اشاره کرد و گفت: زیارت سایر معصومین علیهم السلام نیز همان حکم زیارت امام حسین (ع) را دارد، اما از بيانات مختلف و تأكيداتي كه در مورد زيارت تك تك معصومين‌ علیهم السلام در روايات آمده است، استفاده می شود استحباب و فضيلت زيارت همه معصومين علیهم السلام در يك حد نيست و برخي به دليل ويژگي‌هايي كه در آن معصوم(ع) وجود دارد، داراي فضيلت بيشتري در زيارت هستند.

این پژوهشگر حوزوی در ادامه مباحث خود به برخی مصادیق ثانویه زیارت پرداخت و گفت: از مصاديق حکم ثانوي زیارت می توان به، مصادیقی از قبیل اینکه هرجا عمل به حكم اولي موجب عسر و حرج باشد؛ به ارتكاب حرام يا ترك واجب مضطر شود، اشاره کرد.
وی موارد دیگر حکم های ثانویه را در مواردی از جمله اینکه پای تقیه در میان باشد، هرجا انجام دادن حكم اولي سبب ضرر مكلف و اضرار به ديگران باشد و امر پدر به پسر و نيز امر شوهر به زن در دايره احكام غيرالزامي، برشمرد.

این دانش آموخته حوزوی با توجه به اینکه ما در اصل زیارت اجماع داریم گفت: زیارت را حتی وهابیون قبول دارند؛ اما زیارتی که مشتمل بر توسل باشد را قبول ندارند.
حجت الاسلام عندلیبی افزود: وهابیون معتقدند می توان در کنار قبور دعا کرد، اما نمی توان از آنها یعنی پیامبر(ص) و ائمه علیهم السلام طلب حاجت کرد.
این دانش آموخته حوزوی با توجه به تقسیم بندی سه گانه خود در حکم ثانوی زیارت، به زیارات واجب پرداخت و گفت: برخی از مصادیق زیارت واجب: زيارت واجب ‌شده به حكم حكومتي؛ زيارت واجب ‌شده به نذر، عهد، قسم، شرط و وصيت و زيارت واجب ‌شده به امر والدين است.

وی در ادامه به بحث زیارت حرام پرداخت و مصادیق زیارت حرام را در سه قسم؛ الف) زيارت ممنوع از طرف حاكم شرع، ب) زيارت همراه با خطر و ج) زيارت بدون اذن ولي ، برشمرد. البته در مورد زیارت همراه با خطر گفت: هر چند برخی از روایات، زیارت امام حسین ع را در حال خطر هم جایز شمرده اند، گفت: در زیارت باید به میزان ضرورت و همچنین اهمیت آن توجه کرد.
وی مصادیق زیارت مکروه را زیارت در هنگام برپايي نماز جماعت؛ زيارت بدون طهارت؛ زيارت با كسالت يا بدون توجه قلبي دانست.

نظریه دهنده این نشست علمی بخش دوم بحث خود را به واجبات زیارت اختصاص داد و گفت: در این بحث ما به دو مصداق از مصادیق واجبات زیارت اشاره می کنیم؛ حفظ احترام زیارتگاه و دوم حفظ احترام مزور که این دو با استناد به قرآن کریم است.

وی ادامه داد: در بخش حفظ احترام زیارتگاه می توان به دو آیه 36 سوره نور و آیه 32 حج اشاره کرد که می فرماید: ( فِي بُيُوتٍ أَذِنَ الله أَنْ تُرْفَعَ وَ يُذْكَرَ فِيهَا اسْمُهُ يُسَبِّحُ لَهُ فِيهَا بِالْغُدُوِّ وَ الْآصَالِ) (نور؛36) (وَ مَن يُعَظم شَعائِرَ اللهِ فَإنَّها مِن تَقوَى القُلوب) (حج؛32).
حجت الاسلام عندلیبی ادامه داد: در بحث حفظ احترام مزور نیز می توان به آیه (قُلْ لاَ أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْراً إِلاَّ الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبَى) (شوری؛23) و این مضمون از روایت (اللهمَّ إِنِّي أَعْتَقِدُ حُرْمَةَ صَاحِبِ هَذَا الْمَشْهَدِ الشَّرِيفِ فِي غَيْبَتِهِ كَمَا أَعْتَقِدُهَا فِي حَـضْرَتِهِ ) اشاره کرد.

این پژوهشگر حوزوی در بخش سوم بحث، به بررسی محرمات زیارت پرداخت و گفت: بلند کردن صدا در حضور مزور و تقدم بر قبور معصومين‌ علیهم السلام در نماز از محرمات زیارت است.

حجت الاسلام عندلیبی در مورد بلند کردن صدا در حضور مزور گفت: اثبات حرمت بلند كردن صدا در حرم رسول خدا (ص) و ائمه اطهار (ع )متوقف بر اثبات سه مقدمه است: 1. نهي موجود در آيه الزامي باشد و نه تنزيهي؛ يعني (لا تَرْفَعُوا) بر حرمت، و نه كراهت، دلالت كند؛ 2. حكم ثابت‌شده در زمان حيات رسول خدا ص، براي پس از وفات ايشان نيز ثابت باشد 3. تفاوتي ميان رسول خدا(ص) و اهل‌بيت ايشان در اين حكم نباشد.

وی گفت: درست است كه با توجه به اثبات اين سه مقدمه، مي‌‌توان به حرمت بلندكردن صدا در حرم مطهر معصومين ص قائل شد، اما ظهور عرفي آيه شريفه اين است که تنها در صورتي که اين عمل عرفاً بي‌‌حرمتي به مزور به شمار آيد، حرام است. بنابراين، اين آيه نمي‌‌تواند مستند حرمت درخواست صلوات يا صحبت با صداي بلند با ديگران در حرم معصومين‌ (ع) و يا درددل و دعا و درخواست حاجت از معصومين‌ علیهم السلام باشد. بله، اگر همين كارها به قصد بي‌‌احترامي باشد يا عرف آن را هتك حرمت بداند، ترديدي در حرمت آن نخواهد بود.

این دانش آموخته حوزوی با توجه به کراهت تقدم بر قبور معصومین علیهم السلام در نماز گفت: از نظر تکلیفی، مشهور فقها، تقدم بر قبر معصوم علیهم السلام در نماز را مکروه می دانند و از نظر وضعی، مرحوم صاحب عروه در ضمن شمارش شرايط مكان نمازگزار مي‌‌نويسد: «السابع: أن لا يكون مقدّماً على قبر معصوم، ولا مساوياً له مع عدم الحائل المانع الرافع لسوء الأدب على الأحوط».

در ادامه نشست ناقدان این جلسه به نقد برخی از نظرات پرداختند . حجت الاسلام یاسر قصیری نیا گفت: بحث در مورد حکم که شامل حکم اولیه و ثانویه می شود، شروع می شود و لذا جا داشت، بحثی در این باره ارائه می شد. به هر حال در استدلالات اول برای مشروعیت زیارت آیه (و لو انهم اذ ظلموا انفسهم جاءوک) استدلال شده است.

وی ادامه داد: "جاءوک" برای ملاقات حضوری است، آیا می توان برای بعد از رحلت نیز آن را به کار برد؟ جاءوک طلب شفاعت و توسل است که هرجایی می تواند محقق شود. اگر مرقد پیامبر(ص) مشخص نبود آیا آیه مورد پیدا نمی کرد؟ چرا مورد و جای اشکال بود. لذا با رحلت پیامبر(ص) قطع نمی شود، پس مصداق آیه زیارت نیست بلکه شفاعت است.

در ادامه حجت الاسلام میثم جواهری لعل در نقد مطالب ارائه شده گفت: در مورد واجب اول، یعنی حفظ احترام مزور باید بگوییم: با اثبات حرمت بی احترامی، وجوب حفظ احترام ثابت نمی شود، زیرا استفاده وجوب از حرمت، مربوط به بحث ضد است و بحثی عقلی، که مورد قبول اصولیون نیست، اما اگر عناوین شرعی است که حرمت را نمی توان استفاده کرد.

این ناقد در نقد بحث حرمت بی احترامی ادامه داد: لاشک و لا شبهه اگر یکی از این دو عنوان باشد (یا عرفا بی احترامی باشد یا قصد بی احترامی باشد)، حرام است، اما اگر قصد بی احترامی کند ولی عرفا بی احترامی نباشد، نمی توان حرمت را پذیرفت.
حجت الاسلام جواهری لعل ادامه داد: همچنین از دیگر مواردی که قابل نقد است بلند کردن صدا در نزد پیامبر است که به نظر می رسد باید جایگاه بحث روشن شود، یعنی بحث ما در این است که صدق بی احترامی باشد و یا نباشد.

وی سپس نظریات چهارگانه ای را که در مورد معنای حبط در آیه مطرح شده به نقد کشید و گفت: ظاهرا نظریه دوم و چهارم یکی هستند.
در ادامه این بحث علمی حجت الاسلام و المسلمین استاد ترابی شهرضایی داور جلسه به ایراد سخن پرداخت و گفت: اگر بخواهیم نشست پربار شود، پیشنهاد می شود که بحث ها در بین نخبگان تکثیر شود و طلاب بتوانند روی بحث به گفت و گو و چالش برای موضوعات بپردازند.

این استاد حوزه اولین ایرادی که از موضوع گرفت با توجه به ساختار روشی بود و گفت: طلاب برخی از اشکالاتی که وارد بود را تذکر دادند، اما ایرادی که به آن توجه نشد موضوع مطرح شده، واجبات و محرمات زیارت بود و جایی برای زیارات واجب و حرام در این نشست نبود.

در ادامه حجت الاسلام عندلیبی به اشکالات مطرح شده توسط ناقدین و داور پاسخ داد و گفت: این مطالب برگرفته از کتابی با عنوان «فقهِ تبلیغ» است، که در پژوهشکده حج و زیارت توسط وی تدوین شده و در دست چاپ است. بسیاری از اشکالات در کتاب بیان شده و علت عدم طرح در نشست را، کمبود وقت دانست.
در پایان این نشست، طلاب حاضر در جلسه، که همگی از استعدادهای برتر حوزه بودند، سوالاتی را مطرح و به بحث و گفت و گو پرداختند.

انتهای پیام/