حسن طارمی‌راد مدیر علمی دانشنامه جهان اسلام، در نشستی که با محور «ضرورت‌ها و نتایج آغاز به‌کار دانشنامه تخصصی امام حسین‌ علیه‌السلام» و با حضور محمدرضا فخر روحانی، زبان‌شناس و استاد دانشگاه قم و نیز جمعی از دانشجویان و فعالان حوزه دینی برگزار شد، با اشاره به ضرورت و اهمیت این دانشنامه در شناخت بهتر و معرفی مفهوم و ادبیات نهضت حسینی به جامعه جهانی، اظهار کرد: طنین گسترده و تابنده‌ نهضت امام حسین (ع) که بسیار خاص و گیراست در عالم، فرهنگ و ادبیاتی بسیار گسترده‌ و عمیق پدید آورده است که ضرورت مطالعه و بررسی ابعاد گوناگون این واقعه را بیش از پیش حائز اهمیت می‌سازد.

این پژوهشگر دینی، ابعاد گسترده و جنبه‌های گوناگون امام حسین (ع) و قیام ایشان را زمینه‌ای مناسب برای خلق دانشنامه این حوزه ارزیابی کرد و افزود: به جرأت می‌توان گفت اقدامات امام حسین (ع) که نمود بارز آن در واقعه کربلا جلوه می‌کند، هم‌ارز ظهور دین مبین اسلام گستره‌ای وسیع و در سطح جهانی داشته و به همان میزان تاریخ‌ساز بوده است.

وی افزود: محورهای بسیار زیادی حول دوران مختلف زندگی امام حسین (ع) از منش و رفتار کودکی ایشان، جوانی، معارضات با معاویه، مجموعه کنشگران عاشورا و یاران ایشان، فرزندان و همسران، پیامدها و رخدادهای بسیار زیادی را به دنبال داشته است؛ به‌ طوری‌ که در بسیاری از کتاب‌ها به حوادث پیش و پس از عاشورا پرداخته شده است و اتفاقات این واقعه که تاریخ را دست‌خوش تغییر مسیرهای جدی ساخته، مورد توجه قرار گرفته است.
مدیر علمی دانشنامه علمی جهان اسلام به گستره‌ ادبیات عاشورا به عنوان دست‌مایه اساسی شکل‌گیری دانشنامه جامع این حوزه اشاره کرد و گفت: در محور عاشورا، ادبیاتی گسترده از اشعار فاخر و مرثیه‌سرایی‌ها شکل گرفته است که این مرثیه‌ها از آغاز ولادت امام حسین (ع) تا پس از شهادت ایشان، زمینه‌ساز ایجاد اقیانوسی عظیم شامل سوگواری‌ها، مرثیه‌سرایی‌ها، آداب زیارت، زیارت‌نامه‌ها و اشعار شده است. این ادبیات منحصر به فرهنگ و زیست بوم شیعه نیست و گستره‌ای وسیع در کشورهای جهان یافته و نمود این اثرگذاری را می‌توان در فرهنگ و رسوم بسیاری از اقوام مشاهده کرد به طور مثال در ترینیداد هند مراسمی را با تصوری از آن‌چه که برای سالار شهیدان رخ داده است برگزار می‌کنند یا در همین یزد، مراسم برداشتن نخل انجام می‌شود.

وی با بیان این‌که نقاط درخشان و نمونه‌های برجسته‌ای از ادبیات فاخر در قالب اشعار و مرثیه‌سرایی‌ها در اقوام گوناگون غیر ایرانی و غیر عرب به مثابه گنجینه‌ای از ارادت و توجه به این فرهنگ به چشم می‌خورد، افزود: گستره و ابعاد قیام حسینی در پیام‌ها، منش و رفتار بزرگان و مصلحان جهانی از جمله گاندی ادامه یافته و قیام‌ها و نهضت‌های متعددی با تأسی از قیام سیدالشهدا (ع) از فردای روز شهادت ایشان در جای‌جای تاریخ شکل می‌گیرد که تمامی این عرصه‌ها، دست‌مایه بسیار خوبی برای تدوین این دانشنامه هستند.

طارمی‌راد در خصوص واژه تخصص در این دانشنامه گفت: در وصف تخصص دو نگاه می‌توان داشت، نخست آن‌که این دانشنامه صرفا درباره امام حسین (ع) است و درباره شخص دیگری نیست که بر مبنای این تعبیر، دانشنامه امام حسین (ع) کفایت می‌کند اما مقصود اصلی این دانشنامه معطوف به تخصص و توجه به مخاطب اهل مطالعه و تخصصی‌تر است، در این صورت اقدام زیربنایی و کار ساختاری در خصوص دانشنامه امری اجتناب‌ناپذیر است و باید به ابعاد گوناگون آن از جمله پژوهش، توجه شود.

وی، دانشنامه جامع امام حسین (ع) را دارای نقطه آغازی از مخاطبان با فهم مطالعاتی و نقطه اوج محققان و پژوهشگران ارزیابی کرد و گفت: این دانشنامه تخصصی با جامعیت و دربر گیرندگی خود می‌تواند طیف گسترده‌ای از مخاطبان را دربر بگیرد و در نقطه آغاز، به تامین خواست‌های مخاطبانی با نگاه مطالعاتی تا محققان و پژوهشگرانی باشد که به صورت تخصصی به دنبال بهره‌مندی از داده‌های این دانشنامه هستند.

این پژوهشگر دینی، مهم‌ترین رکن دانشنامه جامع امام حسین (ع) را پژوهش‌های زیرساختی و بنیادی دانست و گفت: برای تحقق اهداف جامع دانشنامه جامعه باید مطالعات زیرساختی با جدیت صورت بگیرد و ضمن جمع آوری داده‌های موجود، در حوزه‌های اساسی پژوهش‌های ساختاری صورت بگیرد تا این دانشنامه نیازهای گسترده مطالعاتی جامعه در ابعاد گوناگون را پاسخ‌گو باشد.

وی با تأکید بر این‌که اقدام برای تحقق، دانشنامه امام‌حسین (ع) باید با نگرشی جامعه‌محور صورت بگیرد، اظهار کرد: اگر می‌خواهیم کاری ماندگار صورت بگیرد باید دانشنامه را با نگاهی همه‌شمول برای تمامی اقشار و افکار پیش برد. مفاهیم این دانشنامه در فضای مجازی به عنوان یک منبع اطلاعاتی نقل شود. این کار حداقل نیازمند مطالعات 4 ساله برای فعالیت‌های بنیادی و زیرساختی است.

مدیر علمی دانشنامه جهان اسلام، دانشنامه جامع امام حسین (ع) را مستلزم گزینش رویکرد جامع و راه میانه دانست و افزود: پیشنهاد می‌کنم در طراحی اولیه مخاطب از آغاز کار علمی و با نوگامان علمی آغاز شود و در گام‌های بعدی، مخاطبان تخصصی و علمی‌تر این دانشنامه در نظر گرفته شوند تا افراد با علاقه‌های مطالعاتی گوناگون، به این دانشنامه مراجعه کنند و بتوانند به قدر نیاز و شناخت خودشان از این منبع دانشی بهره ببرند.

طارمی‌راد با بیان این‌که دانشنامه جامع امام حسین (ع) می‌تواند پرسش‌های بسیاری راکه برای جوامع گوناگون در خصوص نهضت ایشان و به خصوص میان جوانان مطرح است به صورت صحیح پاسخ دهد، اظهار کرد: این دانشنامه تخصصی، ضمن آن‌که اقدامی اثرگذار برای توجه به نیاز پژوهشگران است می‌تواند پاسخی صحیح به نیاز جامعه جهانی امروزی برای شناخت ایشان ارائه دهد.

این پژوهشگر دینی، با اشاره به نقش دانشنامه‌های موضوعی در توسعه فهم عمومی و یادگیری اثرگذار عنوان کرد: از زمان‌های قدیم علاقه به این‌که مجموعه‌ آن‌چه را که مورد نیاز بوده ارائه دهند بوده و از دوره ارسطو در یونان تا علامه مجلسی در تشیع، هر یک به نحوی این نیاز را در حوزه خاصی پاسخ گفته‌اند، اما امروزه با توجه به گستردگی حوزه‌های گوناگون، امکان تولید دایرةالمعارف جامع به معنای دربر گیرندگی تمامی حوزه‌ها و علوم، که عالمانی چون ابن‌سینا نیز دانشنامه‌هایی را با همین نگاه تألیف کرده‌اند، ممکن نیست؛ چرا که علوم دست‌خوش گستردگی و توسعه بسیاری شده‌اند و در 50 ساله اخیر، نهضت تدوین دانشنامه‌های تخصصی به صورت موضوعی جریان یافته است.

طارمی‌راد، با تأکید بر ضرورت توجه به تدوین دانشنامه‌های جامع موضوعی در حوزه‌های مهم، به عنوان یکی از مهم‌ترین و اثرگذارترین قالب‌های ارائه دانش ، اظهار کرد: کتاب‌های مرجع جز نیازهای اولیه و بنیادین مطالعات به‌شمار می‌رود و صاحب‌نظران بیراه نگفته‌اند که ظرف تمدنی حکومت‌ها را دانشنامه‌ها و کتب مرجع ایجاد می‌کنند.
این پژوهشگر و مدرس دانشگاه افزود: غربی‌ها چندین دانشنامه را در حوزه‌های گوناگون و در حوزه اسلام گردآوری و تدوین کرده‌اند که به پرسش‌های گوناگون در این حوزه از منظر اَعلام غربی پاسخ گفته‌اند. در ایران هم البته بیش از تمامی کشورهای اسلامی به این موضوع پرداخته شده است و به خصوص در 30 ساله اخیر بیش‌ترین تنوع و حجم از گرداوری دانشنامه‌های تخصصی صورت گرفته است.
طارمی‌راد، نسبت به نقش‌آفرینی و حضور نسل جوان نسبت به فعالیت در عرصه پژوهش‌ها و فعالیت‌های دینی ابراز خرسندی کرد و افزود: چنین فعالیت‌های ارزشمندی که در مسیر دین صورت می‌گیرد، حاکی از اندیشه‌مند بودن، ذوق و انگیزه توأم با شناخت جوانان فعال در این عرصه است و صمیمانه امیدوارم هدف مقدس، دورنما و راهبردهایی که برای این اقدام پیش‌بینی شده است به نتیجه مطلوب برسد.

آرمان هیأت