اردبيل؛ پيشگام در هنر مداحي و مرثيه‌سرايي اهل‌بيت(ع)
خبرگزاری ايرنا , 21 آبان 1387 ساعت 10:59
شاعران مرثيه‌سرا و مداحان اردبيلي قرن‌هاست که با سروده‌ها و نواي توحيدي خود خاطره عاشورا را زنده نگهداشته‌اند و مناقب و مصايب ائمه اطهار(ع) را در اذهان به تصوير کشيده‌اند.
به گزارش خیمه، به نوشته مورخان معتبر، مردم اردبيل به عنوان يکي از پيشگامان پذيرش دين اسلام، به خاندان عصمت و طهارت(ع) عشق ورزيده و اديبان خوش قريحه منطقه از آن زمان مصائب چهارده معصوم (ع) را به نظم و نثر کشيده‌اند.
به دليل از بين رفتن اسناد و مدارک، اولين شاعر مرثيه‌سراي اردبيلي را نمي‌توان شناسايي کرد، اما به نوشته برخي تذکره‌نامه‌ها در عصر صفويه شاعران مرثيه‌پرداز فراواني از اين ديار بر ادبيات عاشورا گام نهاده‌اند.
شهر اردبيل نزديک به 200 سال مرکز تجمع و حضور عارفان و شاعران پرآوازه بوده و به همين دليل «دارالارشاد» و زماني هم «دارالامان» لقب گرفته است.
زبان ترکي داراي ويژگي خاصي براي سرودن حماسه‌هاي عاشورايي است که ساير زبان‌ها فاقد اين قابليت هستند؛ گذر زمان و نفوذ فرهنگ‌هاي بيگانه نيز نتوانسته است قلم‌هاي مرثيه‌پردازان اردبيلي را از نوشتن بازداشته و يا نواي روح بخش عندليبان را درحنجره هاي آنان حبس کند.
اشعار مرثيه‌سرايان به نام اردبيلي که با هنرنمايي مداحان اهل‌بيت(ع) به شکلي دلپذير و تاثيرگذار ارايه مي‌شود، نقش بسزايي در رونق عزاداري‌هاي محرم در مناطق آذري‌نشين و ساير نقاط کشور دارد.
در مرثيه‌هاي شاعران اردبيلي به واقعه بزرگ کربلا از زاويه‌هاي گوناگون پرداخت شده و درآنها حماسه بزرگ پديدآورندگان عاشورا، مظلوميت اهل بيت(ع) و قساوت يزيد و يزيديان به زيبايي هرچه تمام عرضه شده است.
صاحب‌نظران مي‌گويند: «مرکزيت اردبيل به عنوان خاستگاه مذهب تشيع در دوران حکومت صفويه باعت گرايش شاعران و عندليبان به اهل بيت(ع) شده است.»
مرثيه‌سرايان فراواني از جمله بيضا، دلخون، ثابت، ناصر، عاصم، مطلع، ناطق، انور، غمگين، سيدحکاک، بختياري، جليليوند، صدرالممالي، يحيوي و منزوي دراين شهر مي‌زيسته‌اند که اکنون فقط آثار ارزشمندي از آنان به يادگار مانده است.
شاعران مرثيه‌سراي اردبيل معتقدند که شاعران غيرمرثيه‌پرداز نيز دست کم بايد در سروده‌هاي خود نيم نگاهي به شور و حال سالار شهيدان داشته باشند.
شاعران نوحه‌پرداز متوفي اردبيلي از شنيده‌هاي خود در منابر علما و نيز مطالعه کتاب‌هايي چون مقاتل، تاريخ اسلام و وقايع کربلا در سرودن اشعار حماسي استفاده مي‌کردند.
رئيس انجمن شعر و ادب استان اردبيل مي‌گويد: «انجمن شعر و ادب اردبيل در تمام اعياد ملي، مذهبي شب‌هاي شعر برگزار مي‌کند.»
سيدعلي عابديان افزود: «علاوه بر انجمن شعر و ادب استان انجمن‌هاي ادبي آل محمد، دارالارشاد حسيني و حافظ نيز دراين منطقه به صورت مستقل فعاليت دارند.»
وي که متخلص به شاهد است و 29 سال در زمينه هاي اجتماعي و عرفاني شعرمي سرايد، تصریح کرد: «بيش از 100 عنوان کتاب شعر شاعران استان با مضامين گوناگون و به ويژه حماسه کربلا طي سالهاي اخير به چاپ رسيده است.»
يک شاعر اردبيلي مي‌گويد: «در 42 سال شاعري توانسته است کتاب "دولت بيدار" و "شرح بي نهايت " را در رثاي معارف و مصائب کربلا به چاپ برساند.»
اصغر شاهي‌زاده که از 12 سالگي شعر مي سرايد، خاطرنشان کرد: «از آثارش يک جلد ازشرح چهار جلدي عرفاني و فلسفي اشعار حافظ چاپ شده است و بقيه به همراه شرح اشعار فضولي نيز درحال چاپ هستند.»
از شاعران پرآوازه اردبيلي مرحوم عباسقلي يحيوي است که قلم توانايش 65 سال در باره حماسه عاشورا نوشته است؛ از اين شاعر ملقب به تاج الشعرا ده ها اثر ارزشمند ازجمله بساط کربلا، اسرار عاشورا، پرچم عزا و آخرين آثار به يادگار مانده است.
اديبان صاحب نظر ازوي به عنوان استاد مسلم تجسم در به تصوير کشيدن وقايع کربلا و مصائب ائمه اطهار(ع) ياد مي کنند.
اغلب منظومه هاي تاج الشعرا داراي آهنگي حماسي هستند بطوريکه خوانندگان و يا شنوندگان خود را درقلب واقعه احساس مي کنند.
اصغر شاهي، منعم، محمد تقايي، هادي، غفاري، معزي، شفيع تفاخري، صبا، صنعا، حسين بختياري، عاصم کفاش اردبيلي، ميرعلي عابديان، يوسف معماري، شفيع خليل زاده، آذراوغلي، مجرد، راثي، ناصر آزاد، ايلچي و سيد تقي سيفي دراين زمينه قلم فرسايي مي کنند.
سروده‌هاي مرثيه‌سرايان اردبيلي همواره با صوت دلپذير و خاطره‌انگيز مداحان اهل بيت(ع) زينت بخش مجالس و آيين‌هاي عزاداري و يا مولودي‌خواني است.
نواي توحيدي مداحان و موذنان اردبيلي پس ازگذشت قرنها هنوز از حنجره آنان برخاسته و دل ميليون‌ها مسلمان را با نور الهي و هاله ائمه اطهار(ع) تابناک مي‌کند.
صدها نفر در منطقه اردبيل به حرفه مداحي و نوحه‌خواني اشتغال دارند و در هر محله يک و يا دو نوحه‌خوان براي استفاده در ايام عزاداري ائمه اطهار(ع) و آيين‌هاي ترحيم ساکنان محله حضور دارند.
يکي از خادمان پير آستان مقدس سرور آزادگان مي‌گويد: «پرداختن به مرثيه و نوحه سنتي و ترغيب نوجوانان در اين زمينه به پيشگيري از نفوذ فرهنگ مسموم بيگانه که روزبه روز در جامعه درحال گسترش است کمک خواهد کرد.»
وي افزود: «در عصري که به علت تبادل سريع اطلاعات ديوارهاي فرهنگي بين کشورها و جوامع از ميان برداشته شده و آيين هاي مذهبي سنتي به تدريج درحال فراموشي هستند، هنوز درديار شيعه پرور اردبيل طنين سوزناک اذان و نوحه انسان‌ها را به سوي معنويت هدايت مي‌کند.»
این پیرمرد ادامه می‌دهد: «مرحوم شيخ فرج، پدر مرحوم شيخ عبدالکريم موذن‌زاده اردبيلي قديمي‌ترين اذان‌گويي است که اطلاعات مختصري از وي موجود است.»
به گفته سالخوردگان اردبيلي، صداي اذان او را ساکنان روستاهاي واقع در حاشيه سه فرسنگي اردبيل سحرگاهان از بام مسجد زينال اين شهر مي‌شنيده‌اند.
صداي گيرا در خانواده مرحوم شيخ فرج اردبيلي موروثي بوده و فرزندان و نوادگان او نيز اين موهبت بزرگ الهي رابه يادگار برده اند.
شيخ عبدالکريم فرزند شيخ فرج نخستين موذن در ايران است که نواي اذان دلنشين او شهرت جهاني دارد.
شيخ عبدالکريم موذن‌زاده اردبيلي در سال 1273 شمسي در محله تازه شهر اردبيل چشم به جهان گشود و تا سال 1321 شمسي نواي توحيدي او از مناره مسجد ميرزا علي اکبر اردبيل به گوش مي رسيد.
از ديگر مداحان مشهور اهل بيت(ع) در شهرستان اردبيل مي‌توان به سليم موذن‌زاده اردبيلي، محمدباقر تمدني، اکبر ساجدي، سيدمحمد عاملي، حاجي غلام‌ترابي مشهور به غلام قنبر، حاجي حسينقلي، شهروز حبيبي، محمدپناهنده و منصوري اشاره کرد.
سليم موذن‌زاده اردبيلي باسابقه‌ترين و مشهورترين مداح اين خطه است که نواي توحيدي و روحبخش او پس از گذشت بيش ازنيم قرن هنوز از حنجره جادويي‌اش گوش و دل عاشقان ائمه اطهار(ع) را نوازش مي‌دهد.
اعجاب و توانايي بي وصف او در اجراي برنامه‌هاي متنوع مداحي، نوحه‌خواني و مولودي‌خواني از دوران نوجواني وي را در رديف يکي از مطرح‌ترين مداحان جهان قرار داده است.
به طور مسلم صداي گيرا درخانواده موذن زاده اردبيلي موروثي بوده و همه فرزندان و نوادگان مرحوم شيخ فرج اين موهبت الهي را از او به يادگاربرده اند.
از آنجايي که شيخ عبدالکريم فرزند شادروان شيخ فرج عشق موذني داشته است، سحرگاه به پشت بام منزل واقع در خيابان عين‌الدوله رفته و نداي توحيدي اذان را سر مي‌دهد.
امام جماعت وقت مسجد سلطاني (امام فعلي) صداي اذان او را از دور شنيده و قبل از ظهر سراغ او را از تمام خانه‌هاي اطراف مي‌گيرد.
به او مي‌گويند که شيخي از اردبيل آمده و ميهمان خانه مطلب بلوري است و با درخواست امام جماعت، ظهر همان روز شيخ عبدالکريم در پشت بلندگوي مسجد پس از بازگشت از زيارت مشهد در تهران ماندگار شده و موذن مسجد سلطاني مي شود، بطوريکه تا سال 1329 خورشيدي که دارفاني را وداع گفت، صداي اذان وي روزي سه بار از راديو واقع در ميدان ارک تهران پخش مي‌شده است.
کد مطلب: 3599
آدرس مطلب: https://www.armaneheyat.ir/article/3599/اردبيل-پيشگام-هنر-مداحي-مرثيه-سرايي-اهل-بيت-ع