آرمان هیأت - جاي خالي دايرةالمعارف امام حسين(ع) در ايران

هنوز دايرة‌المعارفي برخوردار از روش‌هاي علمي درباره امام حسين(ع) با گذشت پنج دهه از نگارش نخستين دايرةالمعارف‌‌ها در ايران وجود ندارد.

به گزارش خیمه، اين در حالي است كه بعد از انقلاب اسلامي سال 1357 با فراهم آمدن نسبي بستر فعاليت‌هاي پژوهشي، دايرة‌المعارف‌نويسي و دانشنامه‌نويسي رشد داشته است.

دايرة‌المعارف‌ها گزيده‌اي فشرده از دانستني‌ها و آگاهي‌هاي دقيق، طبقه‌بندي شده و روزآمد را با نظمي خاص در اختيار مخاطب قرار مي‌دهند.

به نظر مي‌رسد فقدان دايرةالمعارفي علمي و مستقل درباره امام سوم شيعيان عدم استفاده از روش‌هاي علمي در نگارش كتاب‌هاي مرجعي است كه تاكنون به نگارش درآمده‌اند.

آنچه مسلم است اين است كه روش دانشنامه‌نويسي درباره زندگي امام حسين (ع) كمتر اعمال شده و بيشتر كتاب‌هايي كه به زندگي ايشان پرداخته‌‌اند در محدوده «واقعه كربلا» محصور مانده‌اند و اين كتاب‌ها نتوانسته‌اند تصويري از زندگي امام سوم شيعيان را منعكس كنند.

مقاله عباس زرياب‌خوئي در «دايرة‌المعارف تشيع» با عنوان «امام حسين(ع)» از جمله مقالات مستندي ست كه در چند دهه اخير به صورت علمي در ايران نوشته شده است.

زرياب خوئي در اين مقاله علاوه بر پرداختن به واقعه كربلا زندگي امام حسين(ع) را در شهر مدينه و دوران حيات آخرين فرستاده خدا و نخستين امام شيعيان تصوير كرده است.

چند سال پيش خبري منتشر شد كه بخش پژوهشي و تحقيقاتي سپاه پاسداران انقلاب اسلامي در قم در حال تدوين «دايرةالمعارف امام حسين(ع)» است.

با اين حال علي رفيعي يكي از اعضاي شوراي علمي اين دايرة‌المعارف در پايگاه اينترنتي «حوزه» از توقف تدوين اين دايرةالمعارف سخن گفته است.

وي همچنين چند سال پيش در نشستي با عنوان «امام حسين(ع) در منابع مرجع» در محل خانه كتاب از نگارش دايرةالمعارفي 500 جلدي با عنوان «دايرةالمعارف حسينيه» خبر داده بود.

به گفته رفيعي، اين دايرةالمعارف گرچه مي‌تواند اطلاعاتي را درباره زندگي امام حسين(ع) به خواننده منتقل كند اما از شيوه نگارش دانشنامه‌اي پيروي نمي‌كند.

از سوي ديگر مستشرقان در 100 سال اخير به تحقيق درباره مذهب شيعه و امامان اين مذهب علاقه نشان داده‌اند و مقالات متعددي را در اين زمينه نوشته‌اند.

«دايرة‌المعارف اسلام» و «دايرةالمعارف امريكانا» از جمله دانشنامه‌هايي بوده‌اند كه در قرن بيستم مدخل‌هايي را به امام حسين و واقعه كربلا اختصاص دادند؛ با اين حال اين مقالات از نگاه محققان مسلمان شيعي بدون اشكال نبوده است.

محسن رضواني، سرپرست گروهي كه كتاب «تصوير شيعه در دائرةالمعارف امريكانا» را تديون كرده در وبلاگ «فلسفه سياسي» خود به اشتباهات «دايرةالمعارف امريكانا» درباره امامان شيعه و مذهب شيعه اشاره كرده است.

«دايرة‌المعارف امريكانا»، اولين و قديمي‌ترين دائرة‌المعارف بزرگي است كه در آمريكا منتشر شده است.

اين دايرةالمعارف اولين بار سال 1829 در 13 جلد منتشر شد و پس از آن بارها با ويرايش‌هاي تازه تجديد چاپ شد؛ «دايرة‌المعارف امريكانا» 45 هزار مقاله دارد و 6 هزار و 500 نفر در نگارش آن نقش داشته‌اند.

از سوي ديگر، قرار است تا پايان امسال دانشنامه‌اي در 7 جلد به دو زبان فارسي و عربي در قم با عنوان «دانشنامه امام حسين (ع)» منتشر شود.

اما اين دانشنامه از روش دايرة‌المعارفي استفاده نكرده و تنها به روايت زندگي پيشواي سوم شيعيان از تولد تا شهادت با استفاده از متون معتبر شيعي و سني پرداخته است.

محمود طباطبايي‌نژاد، مدير گروه سيره و تاريخ پژوهشكده علوم حديث در قم، گفته است در تدوين اين دانشنامه سعي شده از متون معتبر قديمي استفاده شود و نه از متون قرون جديد.