آرمان هیأت - سیر تحول روضه‌خوانی‌های محرم در دوره قاجار

سیر تحول روضه‌خوانی‌های محرم در دوره قاجار

در درجه اول روضه خوانی‌‌های دربار بود که تا زمان احمد شاه در قصر گلستان بر پا می‌شد و احمد شاه نیز شخصا حاضر می‌شد.

در عمارت اندرون قصر گلستان طبق معمول اتاق یا تالاری را مخصوص بانوان داشتند و با پرده رنبوری آن را می‌پوشاندند که خانم‌ها آزادانه به وعاظ و خوانندگان مذهبی و بیانات آنها، بالاخص روضه خوان‌هایی که آوز مطلوبی داشتند گوش بدهند.

این برنامه در سابق هم گاهی در قصر گلستان و گاهی در مسجد سپهسالار در حضور شاهنشاه اجرا می‌شد.

مجالس دیگری که در تهران بر پا می‌شد بعد از دربار عبارت بودند از روضه نظام الدوله خواجه نوری، آخر خیابان امیریه، معزالسلطان.

در آنجا گاهی من عارف را می‌دیدم که در منزل و مجلس روضه نظام الدوله حاضر می‌شد، روضه مجالس دیگر در منزل «میر سید محمد» امام جمعه تهران بود.

در جلوخان شرقی مسجد شاه که در حال حاضر تمام آن حیاط‌های بیرونی و اندورنی امام جمعه تبدیل به بازار سلطانی شده و شاید بیش از هزارها مغازه کوچک و بزرگ در آن ایجاد شده است.

علاوه بر روضه‌ای که در دهه اول محرم در حسینیه امام جمعه تهران پشت مسجد شاه اجرا می‌شد؛ در دهه آخر ماه صفر نیز در مقبره یا آرامگاه امام جمعه بزرگ، پدر و جد امام جمعه تهران که در منطقه میدان امین السلطان یا آخر خیابان سیروس واقع است مجلس روضه خوانی مفصلی برگزاری برگزار می‌شد و آن منطقه معروف بود به سر قبر آقا و هنوز هم به همان عنوان و با همان ضریح رواق موجود است.

روضه مجلل دیگری در منزل ظهیرالسلام واقع در خیابان شاه آباد کوچه ظهیرالسلام بر پا می‌شد.

مجلس دیگر منزل «حاج امام جمعه خویی« بود که در خیابان ناصریه قدیم ناصر خسرو جدید کوچه امام جمعه خویی بر پا می‌شد. آنجا هم چند حیاط بزرگ تو در تو داشت که یکی از آنها را به نام حسینیه حاج امام جمعه خویی می‌نامیدند و تا زمان حیات امام جمعه خویی آن روضه ‌خوانی بر پا بود.

روضه دیگر منزل سید محمد بهبهانی فرزند سید عبدالله بهبهانی بود این خانه در منطقه پامنار و سرپولک قرار داشت و از زمان سید عبدالله تا زمان فرزندش میر سید محمد بهبهانی بر قرار بود.

روضه بسیار مجلل دیگر منز ل امیر بهادر در خیابان امیر بهادر بود که هنوز هم آن خیابان به نام پل امیربهادر معروف است.

روضه دیگر منزل موثق الدوله وزیر دربار مظفرالدین شاه و احمد شاه بود و منز ل ایشان در آخر بازار مروی، یا باغ مروی بود. روضه مجلل دیگر در خانقاه عضدالملک نایب السلطنه احمد شاه بر قرار می‌شد که هنور آن خانقاه و حسینیه و باغ بزرگ و حیاطهای درونی و بیرونی با همان تشریفات در خیابان خیام روبه روی ضلع جنوبی پارک شهر موجود است.

اگر تمام مجالس عزاداری و رضوه خوانی‌های قدیم پس از در گذشت صاحبان آن دستگاه‌ها از بین رفته و حتی وحتی نام هم از آن باقی نیست.

حسینیه عضدالملک هنوز به همان عنوان باقی و بر قرار است و نه تنها در ماه محرم بلکه در ماه رمضان هر سال در همان حسینیه مجلس روضه خوانی برپاست و هنوز باقی مانده آن دودمان که از دودمان‌های معتبر تهران بوده و هستند مثل مهندس علیرضا سلیمانی‌ها هرسال مجلس را منعقد می‌کند.

البته این مجالس عنوانش روضه خوانی بود؛ ولی تقریبا نمایشگاهی بود از هنر مخصوصا هنر آواز و شاید بیشتر حل و فصل امور کشوری در همان مجلس انجام می‌شد.

در نتیجه به اصطلاح اهل مذهب تشکیل آن مجالس زیاد قریه الی الله نبوده بلکه بیتشر برای نشان دادن تشریفات و تزییناتی بوده که در آن مجالس به کار می‌رفته است.