آرمان هیأت - درباره آیت‌الله محمدتقی بهجت

آیت‌الله محمدتقی بهجت فومنی بیش از سی سال بود که به تدریس خارج فقه واصول اشتغال داشند، ولی همواره از پذیرش مرجعیت سرباز می‌زدند.

آیت‌الله محمدتقی بهجت فومنی از مراجع عالم تشیع است. وی متولد ۱۲۹۴ است. او در ساعت ۱۴:۴۲ روز ۲۷ اردیبهشت۱۳۸۸ پیش از بستری شده در بیمارستان ولی‌عصر قم به علت عرضه قلبی درگذشت.

ولادت و خانواده
آیت‌الله بهجت فومنی از مراجع تقلید بلند پایه شیعیان در اواخر سال ۱۳۳۴ ه.ق. یا در ۱۲۹۴در شهر فومن واقع در استان گیلان متولد شد؛ او در ۱۶ ماهگی مادر خود را از دست داد.

وی پنجمین فرزند کربلایی محمود بهجت است. کربلایی محمود بهجت، از معتمدین شهر فومن بود و در ضمن اشتغال به کسب و کار، به رتق و فتق امور مردم می‌پرداخت و اسناد مهم و قباله‌ها به گواهی وی می‌رسید؛ وی اهل ادب و ذوق بوده و در مراثی اهل بیت پیامبر اسلام به ویژه امام سوم شیعیان شعر می‌سرود.

تحصیلات
تحصیلات ابتدایی را در مکتب خانه فومن به پایان برد، و پس از آن در همان شهر به تحصیل علوم دینی ‌پرداخت. پس از طی دوران مقدماتی تحصیلات دینی در شهر فومن، به سال ۱۳۴۸ ه.ق. هنگامی که تقریباً ۱۴سال از عمر شریفش می گذشت به عراق مشرّف شد و در کربلای معلّی اقامت‌ گزید.

بدین سان، آیت‌الله بهجت حدود چهار سال در کربلای معلّی می‌ماند و از فیوضات سیدالشهداء علیه‌السلام استفاده نموده و به تهذیب نفس می‌پردازد و در طی این مدت بخش معظمی از کتاب‌های فقه و اصول را در محضر استادان بزرگ آن دیار مطهّر می‌خواند.

در سال ۱۳۵۲ه.ق. برای ادامه تحصیل به نجف اشرف مشرّف می‌گردد و قسمت‌های پایانی سطح را در محضر آیات عظام از آن جمله مرحوم آیت‌الله آقا شیخ مرتضی طالقانی به پایان می‌رساند.

استادان بر جسته فقه و اصول
آیت‌الله بهجت پس از اتمام دوره سطح، و درک محضر استادان بزرگی چون آیات عظام: آقا سید ابوالحسن اصفهانی(ره)، آقا ضیاء عراقی(ره)، و میرزای نائینی(ره)، به حوزه گرانقدر و پر محتوای آیتِ حقّ حاج شیخ محمد حسین غروی اصفهانی(ره)، معروف به غروی وارد شد و در محضر آن علامه کبیر به تکمیل نظریات فقهی و اصولی خویش پرداخت و به یاری استعداد درخشان و تأییدات الهی از تفکرات عمیق و ظریف و دقیق مرحوم علامه کمپانی، که دارای فکری سریع و جوّال و متحرک و همراه با تیز بینی بوده، بهره‌ها برد.

سیر و سلوک وعرفان
آیت‌الله بهجت، در ضمن تحصیل و پیش از دوران بلوغ، به تهذیب نفس و استکمال معنوی همّت گمارده، و در کربلا در تفحّص استاد و مربی اخلاقی بر آمده و به وجود آقای قاضی که در نجف بوده پی می‌برد و پس از مشرف شدن به نجف اشرف از استاد برجسته خویش آیت‌الله شیخ محمد حسین اصفهانی (غروی) استفاده‌های اخلاقی می‌نماید.

همچنین در درس‌های اخلاقی آقا سید عبدالغفار در نجف اشرف شرکت جسته و از آن استفاده می‌نموده، تا اینکه در سلک شاگردان حضرت آیت‌الله سید علی قاضی(ره) در آمده و در صدد کسب معرفت از ایشان بر می‌آید، و در سن ۱۸سالگی به محضر پر فیض عارف کامل حضرت آیت‌الله سید علی آقای قاضی بار می‌یابد و مورد ملاطفت و عنایات ویژه آن استاد معظّم قرار می‌گیرد و در عنفوان جوانی چندان مراحل عرفان را سپری می‌کند که غبطه دیگران را بر می‌انگیزد؛ آیت‌الله بهجت، اشارات ابن سینا و اسفار ملا صدرا را نزد مرحوم آیت‌الله سید حسن بادکوبه‌ای فرا گرفته‌است.

هجرت
ایشان بعد از تکمیل دروس، در سال ۱۳۶۳ ه.ق. موافق با ۱۳۲۴ه.ش. به ایران مراجعت کرده و چند ماهی در موطن خود فومن اقامت گزید و بعداً در حالی که آماده بازگشت به حوزه علمیه نجف اشرف بود، قصد زیارت حرم مطهر حضرت معصومه علیها السلام و اطّلاع یافتن از وضعیت حوزه قم را کرد، ولی در طول چند ماهی که در قم توقف کرده بود، خبر رحلت استادان بزرگ نجف، یکی پس از دیگری شنیده می‌شد، لذا ایشان تصمیم گرفت که در شهر مقدس قم اقامت ‌کند.

در قم از محضر آیت‌الله العضمی حجت کوه کمره ای استفاده کرده و در بین شاگردان آن فقید سعید درخشید؛ چند ماهی از اقامت حضرت آیه الله العظمی بروجردی در قم نگذشته بود که آیت‌الله بهجت وارد قم شد، و همچون حضرات آیات عظام امام خمینی(ره)، گلپایگانی(ره) و ... به درس فقید سعید مرحوم بروجردی حاضر شد.

مرجعیت
با اینکه آیت‌الله بهجت فقیهی شناخته شده‌ بودند، و بیش از سی سال بود که به تدریس خارج فقه واصول اشتغال داشند، ولی همواره از پذیرش مرجعیت سرباز می‌زدند.

آیت‌الله مصباح درباره علت پذیرش مرجعیت از سوی ایشان و نیز پیرامون عدم تغییر وضعیت آیت‌الله بهجت بعد از مرجعیت می‌گوید: «بعد از مرجعیت منزل آیت‌الله بهجت هیچ تغییری نکرده‌است، ملاقات و پذیرایی از بازدید کنندگان در منزل امکان ندارد لذا در اعیاد و ایام سوگواری، در مسجد فاطمیه از ملاقات کنندگان پذیرایی می‌شود.

اصولاً قبول مرجعیت ایشان به نظر من یکی از کرامات ایشان است، یعنی شرایط زندگی ایشان آن هم در سن هشتاد سالگی به هیچ وجه ایجاب نمی‌کرد که زیر بار چنین مسؤلیتی برود، و کسانی که با ایشان آشنایی داشتند هیچ وقت حدس نمی‌زدند که امکان داشته باشد آقا یک وقتی حاضر بشوند پرچم مرجعیت را به دوش بکشند و مسولیتش را قبول بکنند.

بدون شک جز احساس یک وظیفه مشخص چیزی باعث نشد که ایشان این مسؤلیت را بپذیرند و باید گفت که رفتار ایشان در این زمان با این وارستگی و پارسایی، حجت را بر دیگران تمام می‌کند که می شود در عین مرجعیت با سادگی زندگی کرد، بدون اینکه تغییری در لباس، خوراک، مسکن، خانه و شرایط زندگی پیش بیاید»

آیت‌الله بهجت، بعد از فوت مرحوم آقای سید احمد خوانساری(ره) جلد اول و دوم کتاب «ذخیره العباد» (جامع المسائل کنونی) را به قلم خود تصحیح و در اختیار خواص گذاشتند، و پیش از فوت مرجع عالیقدر حضرت آیه الله العظمی اراکی(ره) اجازه نشر رساله عملیه خویش را دادند.

سرانجام وقتی جامعه مدرسین با انتشار اطلاعیه‌ای هفت نفر از آن جمله حضرت آیه الله العظمی بهجت را به عنوان مرجع تقلید معرفی کرد و عده‌ای از علمای دیگر از جمله آیت‌الله مشکینی و آیت‌الله جوادی آملی و ... مرجعیت ایشان را اعلام کردند، به دنبال در خواست‌های مصرانه و مکرر راضی شدند تا رساله عملیه ایشان در تیراژ وسیع به چاپ برسد، با این حال از نوشتن نام خویش بر روی جلد کتاب خود داری کردند.

اساتید
اساتید فقه و اصول
- سید ابوالحسن اصفهانی
- ضیاء عراقی
- میرزای نائینی
- محمدحسین کمپانی اصفهانی
- محمدکاظم شیرازی

اساتید اخلاق
- سیدعبدالغفار
- سیدعلی قاضی
اساتید فلسفه
- سید حسن بادکوبه‌ای

تدریس
وی پس از ورود به قم تا کنون به تدریس خارج فقه و اصول اشتغال داشت؛ محل تدریس درس خارج وی ابتدا در حجرات مدارس و بعد در منزل شخصی خود و سپس در مسجد فاطمیه واقع در گذرخان تشکیل می‌گردید و محل اقامه نماز جماعت و مراجعات عمومی ایشان نیز همین مسجد بود.

برخی از شاگردان
۱- محمد تقی مصباح یزدی.
۲- عبدالمجید رشید پور.
۳- سید مهدی روحانی.
۴- علی پهلوانی تهرانی.
۵- مختار امینیان.
۶- محمدهادی فقهی.
۷- هادی قدس.
۸- محمود امجد.
۹- محمد ایمانی.
۱۰- محمد حسن احمدی فقیه یزدی.
۱۱- محمد حسین احمدی فقیه یزدی.
۱۲-مسعودی خمینی
۱۳-سید رضا خسروشاهی.
۱۴- اسماعیل عابدی.
۱۵- حسن لاهوتی
۱۶- عزیز علیاری
۱۷- سید محمد مؤمنی
۱۸-حسین مفیدی
۱۹-محمد کریم پارسا
۲۰- جواد محمد زاده تهرانی
۲۱- سید صابر مازندرانی
۲۲- شهید نمازی شیرازی
۲۳- مهدی هادوی

تألیفات
حضرت آیت‌الله بهجت دارای تألیفات متعددی در فقه و اصول هستند که خود برای چاپ اکثر آنها اقدام نکردند، و گاه به کسانی که می‌خواستند آنها را حتی با غیر وجوه شرعیه چاپ کنند، اجازه نمی‌دادند و می‌فرمودند: «هنوز بسیاری از کتاب‌های علمای بزرگ سال‌هاست که به گونه خطی مانده‌است، آنها را چاپ کنید نوبت اینها دیر نشده است.»

الف) کتابهای چاپ شده
۱- رساله توضیح المسائل ( فارسی و عربی
۲- مناسک حجّ
۳- وسیله النجاة
۴- جامع المسائل

ب) تألیفات آماده چاپ و نشر
۱- جلد اول از کتاب صلوة
۲- جلد اول از دوره اصول
۳- تعلیقه بر مناسک شیخ انصاری

ج) تألیفاتی که هنوز اقدام به چاپ آنها نشده است
۱- بقیه مجلّدات دوره اصول
۲- حاشیه بر مکاسب شیخ انصاری
۳- دوره طهارت
۴- بقیه مجلّدات دوره کتاب الصلوة
همچنین ایشان در تألیف سفینة البحار با مرحوم حاج شیخ عباس قمی (ره) همکاری داشته اند، و قسمت زیادی از سفینة البحار خطی، به خط ایشان نوشته شده است.