روانشناسی عزاداری-۲
کارکردهای روان‌شناسانه عزاداری
3 خرداد 1388 ساعت 10:52
مناسک- مرتضی عظیمی: انسان به عنوان موجودی اجتماعی در کنار خانواده، دوستان، تشکل‌ها و نهادهای مختلف زندگی می‌کند و با آنها به تعامل می‌پردازد. این مسئله، به نوبه خود باعث بوجود آمدن شبکه اجتماعی می‌شود که به فرد در فائق‌آمدن به مشکلات و گرفتاری‌های زندگی از جمله مرگ و شهادت کمک می‌کند.
شبکه اجتماعی اصطلاح گسترده‌ای است که تمام دوستان، خانواده و دیگر سازمان را در برمی‌گیرد. انسان موقعی که خود را در مقابل مشکلات و گرفتاری‌های زندگی تنها حس می‌کند. نوعی یأس و ناامیدی بر او غلبه می‌کند. اما وجود این شبکه می‌تواند تسکینی برای آلام و دردهای بشری باشد. عزاداری نیز چون یک تجمع عظیم و گسترده از انسان‌هایی است که یک هدف و یک آرمان را دارند، می‌تواند در بهبود و سلامت روانی اجتماعی عزاداران موثر باشد.
در این گفتار به سه مورد از کارکردهای عزاداری که شامل کاکردهای فردی، اجتماعی و روانشناختی است، پرداخته می‌شود. از آنجا که عزاداری یک مراسم جمعی با حضور تعدادی از افراد است، کمتر به جنبه فردی آن پرداخته و بیشتر روی کارکردهای اجتماعی و روانی آن تاکید می‌کنیم.
کارکردهای اجتماعی
بخش اعظم زندگی افراد در گروه و در بستر اجتماع سپری می‌شود. گروه متشکل از دو یا چند نفر است که باهم تعامل دارند، اهداف مشترکی دارند، پایدارند و به نحوی به هم وابسته‌اند. از آنجا که عزاداری نیز به صورت جمعی انجام می‌شود و معنا پیدا می‌کند، در بعضی از کارکردها مشترک هستند.
به عنوان مثال به افراد در فرایند اجتماعی شدن کمک می‌کند، باعث استحکام و تثبیت هویت اجتماعی می‌شود، باعث راحت پذیرفته‌شدن هنجارهای گروه و بالاخره می‌تواند شروع و مبنایی باشد برای شکل‌دهی کارهای تشکیلاتی و کارهای فرهنگی و سیاسی.
حجه‌الاسلام‌والمسلمین علی رجب‌زاده، معاون نهاد رهبری دانشگاه علامه طباطبائی معتقد است که مهمترین کارکرد عزاداری بویژه در ماه محرم شناخت اهداف والای امام حسین(ع) است.
این استاد دانشگاه معتقد است «اگر هدف اصلی عزاداری شناخت و معرفت به امام حسین باشد می‌تواند ثمرات فراوانی به همراه داشته باشد. ما در این ایام شاهد هستیم که عده‌ای خیر دور هم جمع می‌شوند و کارهای بسیار نیک و جامعه‌پسندانه‌ای را انجام می‌دهند. به عنوان مثال به ضعفا و ایتام محله رسیدگی می‌کنند و ستادی را برای رفع و رجوع این مسائل درست می‌کنند، به اختلاف‌های قومی و خانوادگی رسیدگی می‌کنند».
دکتر فرهاد جمهری، روانشناس، دراین‌باره می‌گوید: «شما می‌بینید که در این ایام دسته‌های عزاداری به صورت منظم راه می‌افتند و نذری‌پخش می‌شود و همه این کارها نیز با عشق و به صورت اختیاری انجام می‌شود. یعنی هیچ ارگان دولتی نمی‌آید که برنامه‌ریزی کند مردم چکار کنند بلکه این ریش‌سفیدان و بزرگان محل هستند که همه این کارها را ترتیب می‌دهند». این استاد دانشگاه معتقد است: «مسئله جالبی که در این جا رخ می‌دهد این است که افراد دوست دارند در کارها و کمک‌هایی که می‌کنند ناشناخته باقی بمانند» و طبق تعالیم اسلام هر چه کار خیر یک فرد ناشناخته باقی بماند اجر و قربش نیز در پیش خداوند بالاتر است.
از دیگر کارکردهای اجتماعی که حاج آقا رجب‌زاده به آن اشاره می‌کند ترویج همکاری و همیاری افراد با همدیگر و به اصطلاح مشق همدلی و همراهی کردن است. معاون نهاد رهبری معتقد است «گردهمایی‌هایی که در ایام محرم شکل می‌گیرد باعث بسط و گسترش معارف دینی و ترویج نماز جماعت در بین افراد می‌شود».
بنابراین در مجموع می‌توان گفت مراسم عزاداری با منشأ دینی تنها یک جریان دینی نیست و در طول تاریخ اسلام و ایران تاثیرات فراوانی داشته است. به نظر می‌رسد شناختن این کارکردها و تأثیرات بتواند افراد جامعه را با آگاهی بیشتری نسبت به حفظ این آئین ترغیب کند.
کارکردهای روانشناختی
مراسم عزاداری علاوه بر داشتن کارکردهای اجتماعی برای تک‌تک اشخاص و افرادی که در آن شرکت می‌کنند تأثیرات روحی و معنوی نیز به جای می‌گذارد. روانشناسان معتقدند مهمترین کارکرد عزاداری تخلیه هیجانی به وسیله گریه و حالت غم و اندوه می‌باشد. بنابر تعریف تخلیه هیجانی، برون‌ریزی هیجانات بصورت تجربه شدید آن است.
هیجان وضعیت پیچیده‌ای است که در پاسخ به تجربه‌های دارای بار احساسی بروز پیدا می‌کند. لازاروس معتقد است هر هیجان دارای حداقل شش مولفه است که شامل تجربه شخصی، واکنش‌های جسمانی، مجموعه باورهایی که با آن هیجان است، جلوه‌های چهره‌ای، واکنش‌های کلی و تمایل به دست زدن به اعمالی همسو با آن هیجان است.
انسان در جریان زندگی روزمره با موانع و مشکلاتی روبرو می‌شود که انباشتن آنها باعث می‌شود وی دچار اختلالات روانی شود. هر فرهنگی برای تخلیه این هیجانات راه‌هایی دارد که در فرهنگ ما یکی از این شیوه‌ها شرکت در مراسم عزاداری و سوگواری است.
اما چگونه می‌شود که عزاداری‌ها علاوه بر تخلیه هیجانات باعث شادی و نشاط فردی نیز بشوند؟ آقای رجب‌زاده معتقد است: «در اینجا هدف گریه و عزاداری مهم است که برای چه و چرا عزاداری می‌کنیم. اگر گریه به خاطر مسائل دنیوی باشد و به عبارتی برای اهداف کوچک باشد نشاط‌آور نخواهدبود - تنها یک اثر کوتاه و موقت خواهد گذاشت. اما گریه برای آرمان و هدف مقدس باعث نشاط و سرزندگی افراد می‌شود». وی معتقد است: «صرف تحریک احساسات جوان با صداهای بم و کوشش‌های خاص که باعث سینه‌زدن و گریه‌های غیر متعارف می‌شود را نباید به حساب عزاداری گذاشت، بلکه ناشی از تاثیر کوتاه مدت همان شرایط است»
دکتر جمهری نیز معتقد است: «مردم ایران در اثر سال‌ها تجربه عزاداری به چیزی رسیده‌اند که خواهان تداوم این مراسم هستند. بنا به نظریه تکامل اگر یک پدیده‌ای مزیت و کاربردی نداشته باشد کم کم کمرنگ شده و در نهایت از بین می‌رود. حال این کارکرد چه به صورت تخلیه هیجانی باشد چه به صورت آشناشدن جمعی با تجربه‌های ناگوار و حل دسته‌جمعی آن. این تداوم به گونه‌ای است که مردم خواهان آن هستند و برای هرچه بهتر برگزار شدن آن برنامه‌ریزی می‌کنند».
مراسم عزاداری علاوه بر تخلیه هیجانی نوعی حمایت روانی نیز از افرادی که در آن مراسم شرکت می‌کنند به عمل می‌آورد. حمایت روانی شامل مقدار محبت، توجه و همدلی است که افراد از شبکه اجتماعی‌اش دریافت می‌کنند. حمایت روانی دارای شش جزء است که با کمی دقت می‌توان تمام آنها را در مراسم عزاداری مشاهده کرد:
وابستگی(تشکیل روابط صمیمی بین اعضا)
یکپارچگی اجتماعی(شامل هم هدف و هم آرمان بودن)
اطمینان از ارزشمند بودن(احساس شایستگی و عزت نفس در گروه)
اعتماد(حساب کردن برروی دیگران)
راهنمایی(پند و نصیحت)
و بالاخره بالیدن و رشدکردن (افزایش نشاط و زندگی سالم)
کد مطلب: 6803
آدرس مطلب: https://www.armaneheyat.ir/article/6803/کارکردهای-روان-شناسانه-عزاداری