آرمان هیأت - شاعران نامدار عاشورایی اردبیل

هنر: اردبیل، این خاستگاه تشیع و مرکز تجلی شور و عشق حسینی از قرن‌ها پیش پاسدار میراث گران‌قدر فرهنگ عاشورایی بوده و این فرهنگ در اعتقادات مذهبی مردم این سامان عمیقاً ریشه دوانیده است.

در سراسر فرهنگ بشری و در سراسر دنیا از قدیم‌الایام تا عصر حاضر هیچ حماسه‌ای به اندازه واقعه کربلا مورد توجه قرار نگرفته است. هرگاه سروده‌های شاعران درباره انقلاب کبیر عاشورا در یک جا گرد آوری شود، به یقین کتابخانه عظیمی را تشکیل خواهد داد و همین گسترگی نموداری است بر عظمت نهضت سیدالشهداء (ع) و یاران فدارکارش که مخلصانه دل به معشوق دادند و عاشقانه جان باختند.

در اردبیل از شاعران و سخنوران توانا که در مورد فرهنگ عاشورا شعر سروده‌اند استادان بزرگوار مرحومین شمس عطار اردبیلی، بیضای اردبیلی، تاج الشعراء یحیوی، مضطر، انور اردبیلی، منزوی، ذاکر، شایق، ناطق، میرزا صدرالمالکی، کاتب، حاج مختار نخستین، رحمان نیک‌نژاد، نادر جلیلی‌وند، استاد بهجت خامه‌یار، مطلع، ناصر آزاد، عاصم کفاش، صدیف بختیاری، غمگین الحسینی آثار دلنشین خود را در دفتر عشق حسین(ع) ثبت کرده‌اند.

شمس عطار اردبیلی
شاعر عارف و عاشق شوریده اهل بیت اطهار علیهم‌السلام جزو شخصیت‌هایی است که زندگینامه مدون و کاملی از وی در دست نیست.

بیضای اردبیلی
در سال 1268 هجری قمری برابر با 1226 شمسی در محله سلیمان‌شاه قدم به عرصه حیات نهاد. خانه وی تا این اواخر پا برجا بود و به «بیضا حیطی» (خانة بیضا) معروف است.

شغلش کلاهدوزی بود و در راسته بازار اردبیل (آن‌جا که بازار کلاهدوزان فعلی قرار دارد) دکان داشت؛ گاه گداری نیز به تجارت پوست بره می‌پرداخت.

سنه‌ای مدعی! گر عشق حسیندی پیشه
قورخما محشرده اماندی ائیله‌مه اندیشه
دوت حسین دامنینی خاتمه وئر تشویشه
عاشقون بیلله‌م قبرده کئچر آسان گئجه‌سی

حاج عباسقلی یحیوی اردبیلی
حماسه‌سرای نامدار آذربایجان در تاریخ 27 تیر ماه 1280 قدم به عرصه حیات گذاشت؛ وی یکی از بزرگ‌ترین شاعران عاشورایی معاصر است که علاوه بر داشتن سبک خاص به لحاظ نوآوری و ایجاد تحول بنیادین در سوگنامه‌پردازی و مرثیه‌سرایی سرآمد روزگار و پایه‌گذار مکتب شعری ویژه‌ای است.

در سن ۱۳ سالگی چشمه شعر در جانش جوشیدن گرفت و با تخلص احقر سرودن آغازید؛ حاصل ۷۸ سال عمر و ۶۵ سال سابقه سخن‌پردازی وی هشت جلد کتاب است که حاوی صدها قطعه اشعار فارسی و ترکی می‌باشد.

از آثار وی می‌توان به این کتاب‌ها اشاره کرد: بساط کربلا، اسرار عاشورا، پرچم عزا، آخرین آثار یحیوی، یادگار یحیوی، بهارستان یحیوی، نگارستان یحیوی، غزلیات و طنز.

آی باتدی صبح آچیلدی، زینب نوایه گلدی
زهرا دئدی حسین وای، عالم صدایه گلدی
چون ییخدیلار آتیندان، سولطان تشنه‌کامی
دنیایه اوْلدو اعلان، قتل حسین پیامی

میرزا مضطر اردبیلی
جبار جلیل‌وند فرزند مشهدی جلیل در سال ۱۲۷۲خورشیدی در کوچه علی از توابع محله پیرعبدالملک قدم به عرصه وجود نهاد؛ پس از ورود به مکتبخانه استاد میرزا عزیز مرحوم سالیان دراز همدرس و همکلاس استاد یحیوی مبرور (متولد ۱۲۸۰) بود.

اصغریم، ای پرشکسته، بولبولوم یات ساکیت اول
آغلاما، لای لای بالام، لای لای گولوم یات ساکیت اول
آغلاییب آرامی آلدین، دردناک ائتدین منی
مو پریشان، دیل پریشان، سینه‌چاک ائتدین منی

حاج انور اردبیلی
حاج قدیر جلیل‌زادگان فرزند حاج یوسف متولد سال ۱۳۱۰ یکی از شاعران خوش‌قریحه عاشورایی است که در دوره تحصیل از شاگردان ممتاز بوده با داشتن استعداد درخشان، به تشویق پدر خویش به شغل آزاد روی آورد ولی از مطالعه در زمینه مسائل مذهبی، اخلاقی و متون کلاسیک ادبیات فارسی و آذری غفلت نورزید.

از ۱۵ سالگی به شعر و شاعری دل بست؛ وی در خرداد ۱۳۷۱دار فانی را وداع گفت و در قبرستان قاسمیه دفن گردید.

دامن ختم نبی عرش برین زینب است
شهپر روح الامین فرش زمین زینب است
ساطع از رخساره‌اش اشراق نور پنج تن
جلوه زهرای اطهر در جبین زینب است

منزوی اردبیلی
رحیم منزوی اردبیلی فرزند اسدالله در محله سیدآباد اردبیل در سال ۱۳۱۶ دیده به جهان گشود؛ وی یکی از شاعران نام‌آور عاشورایی است؛ از آثار وی می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد: نهضت حسینی، آمال منزوی، آثار منزوی، ایثار منزوی، صد سینه‌زن، صد قافیه، صد منظره، صد زمزمه.

در سحرگاه روز ۹ مرداد ۱۳۷۱در پی عارضه قلبی در تهران درگذشت و جنازه‌اش به اردبیل انتقال یافت و در قبرستان بهشت فاطمه به خاک سپرده شد.

محضر حقده بلادور باشه، باش و جان باجی
ایستیرم کئچم باشه، یئته پیمان باجی

در مورد شاعر دل‌سوخته اردبیل مرحوم رحیم منزوی و سبک نوحه وی حرف‌های زیادی می توان گفت که البته باید اهل خبره به این مورد بپردازند.

وی دارای سبک خاص ادبی بوده و در نوع خودش بهترین و فاخرترین آثار را آفریده است؛ معمولاً در سروده‌های ایشان کلمات فارسی و عربی نسبت به سایر نوحه‌ها کم‌تر است و شور و جوشش عشق را در سروده‌های ایشان به وضوح می‌توان دید.

وی در زمانی اشعار خود را سرودند که مداحی ترکی با حضور و پیدایش مداحان بزرگی چون حاج سلیم مؤذن زاده اردبیلی، حاج داود علیزاده، حاج جواد رسولی و حاج محمدباقر تمدن و ... به تمام لایه‌های اجتماع رسوخ کرده و گسترش فراوانی یافته است و درست چنین زمانی است که سروده‌های ناب و بی‌بدیل استاد با اجراهای بی نظیر مداحان بزرگ مخصوصاً استاد سلیم مؤذن زاده اردبیلی که با توانایی تمام و درست بر طبق دستگاه‌های موسیقی انجام می‌گرفت، مورد استقبال قرار می‌گیرد.

کاست «اکبره باخ اکبره باخ» حاج سلیم که تماماً سروده‌های مرحوم منزوی بود، شاهکاری در ادبیات عاشورایی می‌باشد؛ شعری با قالب نو و خلاقیت تمام و اجرایی زیبا و تمام با خلاقیت استاد سلیم مؤذن زاده، و واقعاً می‌توان گفت که این اثر بی‌نظیر بوده و هست و باعث شروع سبک جدیدی در مرثیه‌سرایی و مداحی ترکی گردید.

در مورد شخصیت مرحوم منزوی نقل است که ایشان درباره مضامین و حتی کلماتی که در سروده‌هایش به کار می‌برد، بسیار حساس بود و اشعارش را در حال و هوای عاشورایی می‌سرود.

حتی می‌گویند که برای سرودن شعری در مورد حضرت رقیه(س) مسیری خاردار را که نسبتاً هم طولانی بود، چندین بار با پای برهنه دویده بود تا بتواند شعر سوختن خیام و فرار بچه‌ها به صحرا را بسراید.

حاج ناصر آزاد اردبیلی
جلیل ناصر آزاد متخلص به ناصر و معروف به حاج ناصر ساعت‌ساز در شهریور ۱۲۹۸ شمسی در محله ملا هادی در خانواده‌ای متدین قدم به عرصه گیتی نهاد و در ظهر ۲۷ رجب ۱۴۰۸مطابق با ۸ فروردین ۱۳۶۶ پس از سرودن مدیحه‌ای در بعثت پیامبر (ص) لبیک حق را اجابت گفت و پیکر پاکش در قبرستان غریبان اردبیل به خاک سپرده شد.

بر حسینی‌ها ز هر جا کربلا زیباتر است
جلوه‌گاه آشنا بر آشنا زیباتر است

غمگین اردبیلی
میرزا عبادالله داورنیا فرزند مرحوم مشهدی علی مشهور به ملا عبا غمگین و متخلص به غمگین در نیمه شعبان ۱۳۱۲ هجری قمری دیده به جهان گشود؛ مرحوم غمگین در ۲۹ اردبیهشت ۱۳۴۸ در سن ۷۶ سالگی دارفانی را وداع گفت و در قبرستان غریبان مدفون گردید.

یاپیش صدقیله غمگین، دامن ناموس کبرادن
سنه ائیلر شفاعت، دختر زهرا، قیامتده

صدیف بختیاری اردبیلی
صدیف بختیاری در سال ۱۳۰۰ شمسی در اردبیل دیده به جهان گشود؛ وی بختیار یا بختیاری تخلص می‌کرد؛ صدیف در شهریور ۱۳۶۶ دارفانی را وداع گفت و در قبرستان بهشت فاطمه اردبیل به خاک سپرده شد.

افســوس تئــز پـوزار او گولون اتفاقینـی
جبـر زمان و جور خزان باد صرصری
بولبول بو سوگنامه‌ده، لیلانی فرض ائله
گولده وجود اقدس شهزاده اکبری

غلام عسگر عاصم کفاش
در خانواده های مذهبی در سال ۱۲۴۶خورشیدی در یکی از روستاهای منطقه یورتچی حوالی شهر نیر دیده به جهان گشود. سه ساله بود که مرحوم پدرش به اردبیل کوچید و در محله جمعه مسجد سکونت اختیار کرد؛ در سال ۱۳۲۷خورشیدی دار فانی را وداع گفت و در قبرستان بهشت فاطمه اردبیل مدفون گردید.

باخ بیر اوضاع جهانه ای دل عاقل‌سن اگر
روزگار اولموش گذ‌رگاهون، دگیل هرگز مقر