آرمان هیأت - عاشورا در ترکمن صحرا

کتاب موسیقی آیینی قوم ترکمن , 5 مرداد 1388 ساعت 12:39

جامعه-خیمه:«عاشِرآیی» نام محرم در بین ترکمن هاست که از رقم ده در زبان عربی آمده و اشاره ای به دهم محرم دارد؛ روزی که در تفکر ترکمنی، یادبود وقوع چندین رخداد مهم است، چه از نظر ترکمن ها در این روز است که شهادت امام حسین، قبول توبه حضرت آدم و داوود از سمت خداوند، داخل شدن حضرت ادریس و عیسی به بهشت، قرار گرفتن کشتی نوح بر کوه جودی، به دنیا آمدن حضرت ابراهیم، نجات حضرت ابراهیم از آتش نمرود، نجات حضرت موسی از دریا و هلاک دشمنانش، نجات حضرت یونس از شکم ماهی و بازگرداندن ملک سلیمان رخ می دهد.

عاشورقلی، عاشورمحمد، عاشوربای و نیز عاشور بی‌بی، عاشورسلطان و عاشورتاج از جمله اسامی ترکمنی هستند که برای کودکان ترکمنی متولد شده در ماه عاشورا (محرم) انتخاب می‌شوند. همین مسئله‌ وارد کردن نشانه‌هایی از ماه محرم در نظام نامگذاری کودکان، خود گویای اهمیت این ماه در فرهنگ ترکمنی است.

ترکمن‌های ایران که جزء اهل تسنن هستند گرچه در ایام محرم، دسته سینه‌زنی به راه نمی‌اندازند اما مراسم ویژه‌ای به این منظور و جهت بزرگداشت نام امام حسین و یاران‌اش برگزار می‌کنند. از جمله این مراسم می‌توان به روزه گرفتن، صدقه و نذری دادن، پرهیز از شادی در روزهای تاسوعا و عاشورا و همچنین برگزاری نماز عاشورا و هدیه ثواب آن به روح کشته‌شدگان کربلا اشاره کرد.

یکی از مهم‌ترین سنت‌های ترکمنی در این باره، روایتگری کربلا بوده که گرچه امروز به رونق سابق نیست و بسیاری از راویان قدیمی آن فوت کرده اند اما شاید هنوز بتوان نشانه‌هایی از این سنت را در برخی روستاهای ترکمن صحرا یافت. این راویان، به ذکر داستان‌هایی از کربلا پرداخته و دشمنان و قاتلان امام حسین را نفرین می کرده‌اند.

شنیدن داستان‌های آنها برای مردم ترکمن از جذابیت زیادی برخوردار بوده است. شیوه دیگر این نقالی‌ها خواندن کتاب مشهور امام حسین بوده است. این کتاب درباره امام حسین و واقعه کربلاست و به زبان ترکمنی نوشته شده است. نویسنده آن گمنام است و تا پیش از انتشار و چاپ آن در سال ۱۳۴۲، از روی نسخه ای دستنویس خوانده می‌شده است.

این کتاب که با ترکیبی از نظم و نثر نوشته شده بخشی از فرهنگ عامه ترکمن صحراست و در گذشته، رونق بیشتری نسبت به امروز داشته است. ترکمن‌ها این کتاب را اغلب در ماه های رمضان می‌خوانده‌اند به این شیوه که افراد عادی در خانه ملا و یا یکی از افراد باسواد جمع می شده و به روایت‌گری او گوش می داده اند. برخی از پیشکسوتان موسیقی ترکمنی نیز در روایت این کتاب با استفاده از نوای دوتار، تبحر خاصی داشته اند.