آرمان هیأت - «شاخُسه، واخُسه» در اردبیل

جامعه- مهردادامامی: چوب دستی‌ها در هوا تکان می‌خورند، نور شمع و مشعل، تاریکی خیابان‌ها را روشن کرده و در میان تکان‌های منظم و هماهنگ جمعیت، تکرار مدام کلمه‌ای، سرود تک خوان مراسم را تکمیل می‌کند: شاخُشه، شاخُسه!

آنچه در بالا آمد توصیف بخشی از مراسم ویژه استقبال از ماه محرم است که از قدیم در اردبیل برگزار می‌شده است. این مراسم که «شاه حسین، وای حسین» نام دارد در زبان محلی اردبیل «شاخُسه واخُسه» نامیده شده و امروز نسبت به گذشته رواج کمتری دارد.

این مفهوم، در مراسم و اشعار محلی شهرهای دیگری نیز وارد شده و مثلا در قزوین به آن «شاسِن واسِن» می‌گویند. شاخُسه واخُسه، در اواخر ماه ذیحجه و بعد از عید قربان آغاز شده و گاه تا یک روز مانده به تاسوعا ادامه می‌یابد. نحوه برگزاری این مراسم چنین است که عده‌ای از مردان و جوانان در ابتدای شب و در مقابل مساجد، صفوفی را تشکیل داده و هرکدام همراه خود یک چوبدستی می‌آورند.

در این صف ها هر نفر با دست ِ چپ ، کمر ِ نفر ِ سمت ِ چپ ِ خود را گرفته و با دست راست، چوبدستی ِ خود را در هوا تکان می‌دهد‌. سپس پای راست خود را محکم به جلو و پای چپ را به عقب گذاشته و همگام با دیگران به طرف راست حرکت می‌کند. این صف‌ها به صورت دایره‌وار به دور مشعلی تشکیل می‌شود، مشعلی که اغلب در نزدیکی مساجد و به منظور تامین روشنایی قرار داده می‌شود.

همزمان با این حرکات، تک‌خوان مراسم، اشعاری را می‌خواند و شرکت‌کنندگان یک صدا، اصطلاح «شاخُسه واخُسه» را تکرار می‌کنند. به همین شکل، ساکنان هر محله تا پاسی از شب، در نزدیکی مسجد ِ خود به عزاداری ادامه می‌دادند.

استقبال یا پیشواز، در فرهنگ ایرانی جایگاه ویژه‌ای دارد، خصوصا وقتی که منتظر میهمان یا مسافری هستیم. گاه در مواجهه با برخی رویدادها و مناسبت‌ها نیز دقیقا از همین قاعده تبعیت می‌کنیم. استقبال از سال نو، استقبال از ماه رمضان و نیز به پیشواز ماه محرم رفتن از دیگر مصادیق این رسم ایرانی است که با آیین‌های محلی خاصی نیز همراه می‌شود. ماه محرم نیز به جهت محبوبیت و اهمیت آن در اندیشه ایرانی، با آیین‌های استقبال بسیاری همراه است که مختصری از یکی از آنها در اینجا مطرح شد.

* منبع: سعیدیان ، عبدالحسین ، ۱۳۷۵، مردمان ایران ، انتشارات علم و زندگی