آرمان هیأت - «اُماج کُماج» در خراسان

جامعه- مهرداد امامی:«زنان، پابرهنه در کوچه قدم می‌زنند. هفت خانه از قبل نشان شده و داخل هر یک از آنها زنی به نام فاطمه زندگی می‌کند. کاسه‌های مسی‌، آرد و زنانی که مشتاقانه از خانه‌های اشاره شده آرد گدایی می‌کنند…» این، بخشی از یک مراسم آیینی مربوط به پخت نوع خاصی از غذای نذری در خراسان است. این غذا «اُماج کُماج» نام دارد و اهالی خراسان آن را بیشتر برای رهایی شوهر یا فرزندان خود از زندان درست می‌کنند‌.

سفره‌ای که آشِ مورد نظر، موجب وجود آن می‌شود مخصوص ام‌البنین‌، مادر حضرت ابوالفضل می‌باشد. این سفره به جز مواقعی که شخصی حاجت خاصی دارد، تشکیل نمی‌شود‌. زنان خراسانی، شب سه‌شنبه‌، پا برهنه به در ِ هفت خانه‌ای می‌روند که در آنها زنی به نام فاطمه زندگی می‌کند و به اصطلاح خود‌، از آنها مقداری آرد گدایی می‌کنند.

آردهای بدست آمده با مقداری روغن، زعفران و ادویه مخلوط شده و سپس در اتاقی قرار داده می شوند که تا فردای آن روز کسی به آن دسترسی نداشته باشد . روز سه‌شنبه، زنی مومنه و پاک وارد اتاق شده و با پهن کردن جانمازی بر روی سفره از قبل آماده شده، دو رکعت نماز به نیت حضرت عباس و دو رکعت دیگر به نیت مادر آن حضرت می‌خواند. آردهای تهیه شده را به سه قسمت تقسیم کرده و با یک قسمت از آنها چند قرص نان می‌پزند.

سینی چدنی‌ای که نان بر روی آن پخته می‌شود «کُماج» نام دارد. آردهای باقی مانده را الک کرده و دانه‌های ماشی شکلی که از آن بدست آمده را همراه با سایر ملزومات آش داخل دیگ می‌اندازند. به آن دانه‌های ماشی شکل «اُماجي» می‌گویند. با پخته‌شدن آش و فرا رسیدن مهمان‌ها، دختری نابالغ که معمولا فاطمه نام دارد، با بشقابی خالی و رو به قبله در کنار ِ سفره می‌نشیند. هنگام قرائت هفت آیه از سوره یاسین، با شنیدن هر آیه، دختر یک قاشق از آش به بشقاب خالی می‌ریزد و بدین ترتیب آش هفت مرتبه جابجا می‌شود سپس این آش را با سایر ظروف مخلوط می‌کنند تا تمام زنان از آن بخورند.

«اُماج کُماج» را مردان نباید بخورند زیرا به اعتقاد خراسانیان، مردی که از این آش می‌خورد به زندان خواهد افتاد. این امر در مورد زنان بارداری که فرزند پسر هم در شکم خود دارند صادق است.
نذر و نیاز کردن در فرهنگ مذهبی مردم ایران بمنظور راه گشایی در برابر گرفتاری‌ها است. یکی از انواع نذر ها تهیه و تدارک غذاهای نذری است که خود صورت‌های گوناگونی دارد. درست کردن اینگونه غذاها که معمولا با فرا رسیدن ایام سوگواری یا عیدهای مذهبی کثرت می‌یابد، نشان از اهمیت والای اینچنین نذرها در بین مردم دارد.

تهیه غذاهای نذری بطور معمول حائز اهمیت نیست. انجام دادن تمامی مناسکی که در حین تهیه غذا صورت می‌گیرند به مراتب از اهمیت بیشتری برخوردار است (مانند خواندن نماز روی سفره یا پر و خالی‌کردن بشقاب‌ها که بدان اشاره شد) و به همین دلیل افرادی که در تهیه غذاهای نذری شرکت می‌کنند خود را موظف به انجام تمامی مناسک نذر مورد نظر می‌دانند و امیدوارند که با انجام این کارها نذرشان مورد قبول واقع شود .

منبع: میرنیا ، سید علی ، ۱۳۷۸، فرهنگ مردم ، نشر پارسا