آرمان هیأت - درباره آیت الله سید مهدی روحانی

فرهنگ-خیمه: آيت‌الله سيد مهدى روحانى (ره) در ۲۳ ذى الحجة الحرام ۱۳۴۳ (۱۳۰۳ ش)، در شهر مقدس قم زاده شد. پدر ایشان مرحوم آيت الله حاج سيد ابوالحسن روحانى، يكى از علماى محترم قم بود.

تحصيلات
آیت الله سید مهدی روحانی پس از دوران كودكى و نوجوانى، در اوجِ استبداد رضاخانى ـ كه كيانِ حوزه هاى علميه در خطر بود و كمتر كسى به تحصيل علوم دينى رغبت مى كرد، به فراگيرى دانش دينى روى آورد و عمده ادبيات و سطوح را نزد حضرات آقايان: حاج سيد مرتضى علوى فريدنى (حاشيه و شرح شمسيه)، ميرزا محمد على اديب تهرانى (مطوّل)، حاج شيخ جعفر صبورى قمى و بيشتر حاج شيخ عبدالرزاق قاينى (از سيوطى تا شرح لمعه) آموخت و اين درس ها را با مرحوم آيت الله حاج شيخ محمد حسين قاينى مباحثه مى كرد.

در نوزده سالگى (۱۳۶۲ ق) به نجف اشرف مهاجرت كرد و بخش اعظمِ سطوح عالى را از حضرات آيات: ميرزا حسن يزدى (رسائل)، سيد يحيى مدرسى يزدى (مكاسب) و ميرزا باقر زنجانى (كفايه) فراگرفت و در بازگشت به قم (۱۳۷۰ق)، قسمت هاى بر جاى مانده رسائل (برائت و اشتغال) را از حضرت امام خمينى و مكاسب را از آيت الله قاينى و بخشى از جلد اول كفايه را از آيت الله حاج شيخ محمد على حايرى كرمانى، آموخت.سپس در محضر آيات عظام:

۱. آيت الله حاج سيد محمد حجت كوهكمرى (م ۱۳۷۲ق)
۲. آيت الله العظمى حاج آقا حسين بروجردى (م۱۳۸۰ق)
۳. آيت الله حاج سيد محمد محقق داماد (م ۱۳۸۸ق)
۴. آيت الله حاج سيد احمد خوانسارى (م ۱۴۰۵ق)
۵.آيت الله علامه سيد محمدحسين طباطبايى (م ۱۴۰۲ق)

حاضـر شد و در فقه و اصول و فلسفـه و كـلام و تفسيـر بهـره هاى فـراوان برد و مبانـى علمى اش را استوار ساخت. ایشان همزمان به تدريس سطوح عالى پرداخت و شاگـردان فراوان پرورش داد (كه از جمله ايشان، مرحوم استاد حاج شيخ على صفايى حايرى بود) و بيش از پنجاه سال به مباحثه فقه و تفسير با آيات معظم: شبيرى زنجانى، ميرمحمدى، احمدى ميانجى، آذرى قمى و گاه با آقايان: شهيد بهشتى، سيد موسى صدر و موسوى اردبيلى نيز پرداخت. وی در كنارِ مطالعات رايج حوزه هاى علميه ـ فقه و اصول ـ ، به تحقيق در علوم: تفسير، حديث، تاريخ، كلام و مذاهب اسلامى پرداخت و يكى از صاحب نظران برجسته علوم اسلامى در حوزه علميه قم به شمار مى رفت.

وى با مقارنه و تطبيق كتاب هاى آسمانى (تورات و انجيل) با قرآن مجيد، نقاط افتراق و اشتراك آنها را با قرآن روشن ساخت و يادداشت هاى بسيار در شناخت فرقه هاى گوناگونِ اسلامى فراهم آورد و از اين رو ـ به دليل آگاهى گسترده اى كه از تاريخ و فقه و اعتقادات آنان داشت، چند بار به نمايندگى از سوى جمهورى اسلامى وحوزه علميه قم به تركيه، عربستان، ژاپن وجاهاى ديگر رفت واز اعتقادات شيعه به خوبى حمايت كرد. وى و گروهى ازدوستانش، نخستين كسانى بودند كه در حوزه علميه قم كارِ گروهى را بنياد نهادند و در گرما گرمِ هجوم فلسفه مادّى ـ در سال هاى پس از ۱۳۲۵ - جلسات نقد و بررسى اصول ماركسيسم و فلسفه ديالكتيك را تشكيل دادند و بازده انديشه ها و بحث هاى خويش را در اختيار مؤلفان و نويسندگان قرار مى دادند كه كتاب فيلسوف نماها نوشته آية الله مكارم شيرازى ثمره و نمونه روشنى از آن جلسات است.

نيز آنان با يارى و همكارى يكديگر، براى اصلاح و بهتر شدن نظام آموزشى حوزه علميه قم، طرح هايـى را تدوين نمودند و به مراجع تقليد و به ويژه آيت الله العظمى بروجردى ارائه دادند كه همان، شالوده بنياد «جامعه مدرسين حوزه عمليه قم» در سال ۱۳۴۰ شد، كه در جريان انجمـن هاى ايالتـى و ولايتـى و پس از آن، و در طول تاريخ مبارزات مردم مسلمان ايران به رهبـرى امام خمينى نقش حسّاس و بنيـادين خود را ايفا كـرد و در گستـرش پيام مرجعـيت و روحـانيت درگوشه و كنار كشور شركت مستقيـم داشت و نامِ آيت الله سيد مهدى روحانـى در بسيـارى از اعلاميـه هاى ضدّ رژيم - و ازجمله اعلاميـه تاريخـى خلع شاه از سلطنت ـ ديـده مى شود.

پس از پيروزى انقلاب اسلامى، درجهت تقويت و حمايت از نظام از هيچ كوششى فروگذار نكرد و در اين راستا، سه بار به نمايندگى مردم استان هاى مركزى و قم، در مجلس خبرگانِ رهبرى برگزيده شد.
وى عضو هيئت علمى «مجمع فقه» و عضو هيئت مؤسس «جامعه اسلامى ناصحين» و عضو هيئت امناى «موسسه خيريه الزهراء عليها السّلام » بود، كه در پيشبرد اهداف مقدّس و نيّت خير اين نهادها- به همراه دوست گرانقدرش مرحوم آيت الله احمدى ميانجى - سعى و كوشش فراوان مى نمود.

تأليفات
از ایشان آثارى در تفسير و حديث و كلام برجاى مانده است كه عبارتند از:

۱.فرقة السلفية و تطوراتها فى التاريخ (در كنفرانس علوم انسانى ژاپن، به عربى و انگليسى وسپس در مجله نورعلم به چاپ رسيد).
۲. بحوث مع اهل السنة والسلفية .
۳. الوتر ثلاث ركعات (كه همراه بانظريات آيت الله سيد موسى شبيرى زنجانى به چاپ رسيد).
۴.احاديث اهل البيت عليهم السّلام عن طرق اهل السنة (با همكارى مرحوم آيت الله حاج شيخ على احمدى ميانجى) كه يك جلد آن چاپ شده است.
۵. حاشيه بر تفسير جوامع الجامع (غير چاپى).
۶. تفسير سوره حمد (غير چاپى).
۷. تفسير سوره فجر (غير چاپى).
۸. تاريخ فِرَق و مذاهب اسلامى (2ج، غيرچاپى).
۹. تقريرات درس فقه آيت الله محقق داماد.
۱۰. يادداشت هاى فقهى .

مقالات
۱. اشاعره (بخش اول)،مكتب اسلام، خرداد ۱۳۳۸.
۲. اشاعره (بخش دوم)،مكتب اسلام، تير ۱۳۳۸.
۳. فواتح سور، مكتب اسلام، مرداد ۱۳۳۸.
۴. اشاعره (بخش سوم)، مكتب اسلام، شهريور ۱۳۳۸.
۵. پيشنهادى براى تعيين خط دقيق قبله، مجله نورعلم، بهمن ۱۳۶۳.
۶. مصاحبه پيرامون مسائل حوزه و...، مجله نور علم، بهمن ۱۳۶۷.
۷. النظرات الفقهية و الأُصولية للشيخ البهائى، مجله الثقافة الاسلامية، ش ۵.
۸. مبدأ تاريخ؛ هجرى يا ميلادى؟ (نقدى بر مقاله تقى زاده)، مجموعه سيماى اسلام.
۹. مقدمه بر كتاب سرّ السعادة (نوشته: مرحوم حاج آقا احمد روحانى).
۱۰. رساله اى در تجويد (فارسى).

درگذشت
آیت الله روحانی در روز پنجشنبه ۳ آذر ۱۳۷۹ (۲۶ شعبان المعظم ۱۴۲۱) در ۷۷ سالگى چشم از جهان فروبست.