«جشنواره بین‌المللی فارابی»، ویژه تحقیقات علوم انسانی و اسلامی توسط وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، به صورت سالانه برگزار می‌گردد. این جشنواره با عنایت به اهداف مشخص شده برای آن در دو حوزه نظری و کاربردی، از حیث سازمانی به گونه‌ای تعریف شده تا از حداکثر حمایت مراکز پژوهشی- آموزشی فعال در گستره علوم انسانی برخوردار باشد.

برای این منظور تجارب ارزنده جشنواره‌های بین‌المللی کشور و دیدگاهها و پیشنهادهای ارایه شده از سوی فرهنگستان‌ها‌ و مؤسسات پژوهشی و علمی کشور مورد توجه قرار گرفت و در طراحی جشنواره به کار گرفته شد.

افزون بر آن، کلیه نهادهای علمی- پژوهشی حوزوی و دانشگاهی به صورت موثر جهت مشارکت در سیاستگذاری جشنواره فراخوانده شده‌اند؛ که در مجموع، تلاشی فراگیر و اقدامی جمعی را برای شناسایی و تقدیر از برگزیدگان علوم انسانی و اسلامی، شکل می‌دهد.

جشنواره بنا به تعریف در دو سطح «جوان (زیر ۳۵ سال)» و «بزرگسال» به دریافت، بررسی و انتخاب آثار برگزیده می‌پردازد، و از حیث قلمرو جغرافیایی دو حوزه داخل و خارج را پوشش می‌دهد. در حوزه داخل کشور، کلیه آثار تولید شده توسط ایرانیان، فارغ از محل کنونی سکونت و اشتغال، مدنظر است و در حوزه خارج، تولید آثار پژوهشی توسط کسانی که دارای تابعیت ایرانی نیستند،‌دنبال می‌شود.

چرا جشنوارة فارابی؟

سیاستگذاران علم و فن‌آوری در جمهوری اسلامی ایران با تأکید و تشویق دانشمندان علوم انسانی بر آن شدند تا در زمینه تحقیقات علوم انسانی و فرهنگ و تمدن ایران و اسلام جشنواره‌ای بین‌المللی ـکه جای آن سخت خالی می‌نمودـ برگزار کنند. این هدف ارجمند با عنایت حضرت حق پس از یک سال مطالعه و برنامه‌ریزی صورت تحقق یافت و جشنواره به نام گرامیِ حکیم ابونصر فارابی که شخصیتی جهانیش دانند و جامع حکمت، ادب، هنر و عرفانش شناسند، و تأثیر شگرفی بر عالم اندیشه گذاشته است، نامبردار شد.

بیش از دویست کتاب و رساله در شرح آثار افلاطون و ارسطو به‌ویژه فنّ شعر، منطق، فلسفه و سمع‌الکیان به جامعة جهانی تقدیم کرد و سایر شروح و نظریات حکیمان و متکلمان روزگار خود را در باب حکمت یونانیان با دیدی واقع‌نگر و دور از تعصب به محک نقد کشید و این مرتبت والا را در شرایطی احراز کرد که با چراغ پاسبانان در شب می‌خواند و می‌نوشت و از مقاصد مادی و تجملات زندگی سخت احتراز داشت.

فارابی از راه نقد و نظر اغراضِ فلسفة افلاطون و ارسطو را بر شکافت و فریاد برآورد که «تعلّم، طریق نظر است و تعرُّف، وجهِ طلب». حدود ۱۵ تن از دانشمندان شرق و غرب، دانش بشری را طبقه‌بندی کرده‌اند. به طبقه‌بندی فارابی نیز بنگریم که با توجّه به اغراض علوم، طبقه‌بندیی خاصّ ارائه کرده است که صرفاً تقلیدی نیست.

کتاب آرای مدینة فاضله او ـ در برابر مدینة جاهله و فاسقه ـ تقریبی است میان تفکر حوزه علمی یونان و جهان اسلام. او اشراق افلاطون، انوار اِسپهبدیّة زرتشت، مادّه نامتعینِ آناکسی مِنس و حقیقت محمدّی در فرهنگ اسلامی را با دقت از نظر گذرانیده با یافتن وجوهی مشترک، این چند دیدگاه فلسفی را در تبیین حقیقت جهان هستی به هم نزدیک ساخته است.

بر کتاب جالینوس که در تأویل کلام ارسطو جانب حقیقت را فرو می‌گذارد، اعتراض و در ادب جدل، از رهگذر ارزشیابی علمی رأی راوندی را سست معرفی می‌کند و در علم الهی بر ردِّ تفکّر رازی کتاب می‌نویسد. از مهم‌ترین تألیفات فارابی در جمع میان عقاید افلاطون و ارسطو، کتاب فصوص الحکم است، که بعدها محی‌الدّین بن‌العربی نیز بدین نام کتاب نوشت.

مبانی قانونی

۱ـ «جشنواره بین‌المللی فارابی» در مقام اجرای بند ۴ اصل ۳ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران تعریف شده است؛ آنجا که قانونگذار «تقویت روح بررسی و تتبع و ابتکار در تمام زمینه‌های علمی، فنی، فرهنگی و اسلامی از طریق تأسیس مراکز تحقیق و تشویق محققان» را رسالتی مهم معرفی می‌نماید.

۲ـ «جشنواره بین‌المللی فارابی» در راستای تحقق اهداف سند چشم‌انداز ۱۴۰۴ هـ.ش کشور اجراء می‌شود؛ آنجا که «جمهوری اسلامی ایران» را قدرت اول منطقه‌ای در سطوح علمی، فن‌آوری و اقتصادی معرفی می‌نماید. افزون بر اینکه الهام‌بخشی جمهوری اسلامی ایران، در گرو شناسایی و معرفی ظرفیت‌های علمی کشور و جهان اسلام در سطح بین‌الملل می‌باشد.

۳ـ «جشنواره بین‌المللی فارابی» در اجرای مصوبه مورخ ۱۳۸۵/۰۹/۰۵ به شماره ۱۳۵۶۳۲/ت۳۵۰۸۷هـ هیات محترم دولت، برگزار می‌گردد.


هدف و ضرورت
اهداف جشنواره
«جشنواره بین‌المللی فارابی» افزون بر اینکه فضای مناسبی را برای آشنایی اندیشمندان علوم‌انسانی ایران و اسلام شناسان و ایران شناسان ملل مختلف با یکدیگر فراهم می‌سازد؛ دو دسته از اهداف «نظری ـ کاربردی» را به شرح زیر دنبال می‌نماید:

۱. اهداف نظری
۱-۱. تشویق جهت تولید، تقویت، توسعه و بومی‌سازی علوم انسانی- اسلامی در ایران و جهان اسلام؛
۱-۲. کمک به تبیین اهمیت، کارکرد و نقش مؤثر علوم انسانی در فرآیند برنامه‌ریزی و سیاستگذاری؛
۱-۳. آشناسازی و عمق‌بخشی جامعه ایران و جهان اسلام، مخصوصاً جوانان، نسبت به نقش علوم انسانی در حوزه تولید علم و تمدن‌سازی؛
۱-۴. معرفی توان علمی ایران و جامعه اسلامی در حوزه علوم انسانی ـ اسلامی.
۲. اهداف کاربردی
۲-۱. تمهید شرایط مناسب برای تشویق و هدایت استعدادهای جوان به تحصیل و تحقیق در حوزه علوم انسانی ـ اسلامی.
۲-۲. کمک به کاربردی شدن علوم انسانی از طریق شناسایی مهمترین مسائل در گستره جامعه ایران و جهان اسلام.
۲-۳. شناسایی و معرفی استعدادهای برتر در حوزه علوم انسانی- اسلامی جهت بهره‌مندی از توان ایشان در فرآیند توسعه مرزهای دانش.

ضرورت‌ها
اگرچه توجه به حوزه علوم انسانی، صرفاً در برگزاری جشنواره‌ها منحصر نمی‌گردد، اما نمی‌توان منکر این واقعیت شد که برگزاری جشنواره‌ای مستقل، ویژه علوم انسانی- اسلامی، مبتنی بر ضرورت‌های خاصی است که مهمترین آنها عبارتند از:

۱ـ ضرورت نظریه‌پردازی در حوزه علوم انسانی
اگرچه تاکنون معیارهای مختلفی برای رده‌بندی بازیگران در عرصه بین‌المللی ارایه شده، اما نقش فزاینده و موثر علوم انسانی غیر قابل انکار بوده و ما را به آنجا رهنمون می‌شود که بدون توجه به اصل "نظریه‌پردازی" بومی در این حوزه، نمی‌توان به الگویی مناسب و کاربردی- حتی- از توسعه نیز دست یافت. لذا ضرورت ایفای نقش در فرآیند توسعه مرزهای دانش،‌‌ می‌طلبد تا جایگاه عالی علوم انسانی احیا شود و جشنواره بین‌المللی فارابی، بر این بُعد توجه و اهتمام دارد.

۲ـ ضرورت نقد گفتمان غالب بر حوزه دانش علوم انسانی
با توجه به قرار داشتن حوزه علوم انسانی در حاشیه سیاست‌های توسعه‌ای و تشویقی موجود، ضرورت نقد این وضعیت با هدف تقویت توان ملی در چارچوب آرمان‌های انقلاب اسلامی، بیش از پیش حس می‌شود که «جشنواره بین‌المللی فارابی» می‌تواند گامی موثر در این راستا و فراهم‌آورنده فضایی مناسب برای نیل به این هدف باشد.

در مجموع «جشنواره بین‌المللی فارابی» با توسعه فضای رقابت علمی، به تقویت و ارتقای محتوایی و شکلی این علوم کمک نموده و منجر به ارتقای جایگاه آن در نظام مدیریتی می‌گردد که رسالتی مهم و کاربردی به شمار می‌آید.

موضوع جشنواره

موضوع جشنواره، تحقیقات حوزة علوم انسانی و اسلامی است. آثاری در جشنواره پذیرش، ثبت، بررسی، ارزیابی و معرفی می‌شوند که واجد ویژگی «اثر پژوهشی» باشند و قالب ارائه آنها می‌تواند متفاوت باشد.

در کنار حوزه «آثار پژوهشی»، حوزه‌های دیگری که متناسب با شرایط، امکان فعال‌سازی آنها و ارائه جوائز به برگزید‌گان وجود دارد،‌ عبارتند از:
- تصحیح انتقادی آثار ماندگار تاریخی، ادبی، فلسفی و...
- نظریه‌پردازی و نقادی (با معرفی هیأت حمایت از کرسی‌های نظریه‌پردازی*)
- ترجمه یا مترجم برتر و تاثیرگذار در حوزه اهداف جشنواره*
- پیشکسوت علوم انسانی
- شخصیت‌های پیشرو در حوزه علوم انسانی
- مفاخر پژوه برجسته
- مدیر پژوهشی برتر*
- مراکز تحقیقاتی فعال و تاثیرگذار در حوزه اهداف جشنواره
- فصلنامه‌ علمی پژوهشی برتر*

گروه‌های علمی جشنواره
فرآیند پالایش،‌ داوری و انتخاب آثار و افراد برگزیده در گروه‌های علمی جشنواره به شرح زیر به انجام می‌رسد. این گروه‌ها متشکل از ۵ تا ۷ نفر از استادان و محققان برجسته حوزه مربوط حداقل، دارای مرتبه دانشیاری، است.

۱. تاریخ، جغرافیا و باستانشناسی
۲. حقوق
۳. زبان و ادبیات
۴. علوم اجتماعی و علوم ارتباطات
۵. علوم اقتصادی، مدیریت و حسابداری
۶. علوم تربیتی و روانشناسی، علوم رفتاری و تربیت بدنی
۷. علوم سیاسی، روابط بین‌الملل و مطالعات منطقه‌ای
۸. فقه،‌ اصول، علوم قرآنی و حدیث
۹. فلسفه، کلام، اخلاق‌، ادیان و عرفان
۱۰. مطالعات هنر و زیبایی‌شناسی
۱۱ـ فن‌آوری اطلاعات، اطلاع‌رسانی و کتابداری

آرمان هیأت