آرمان هیأت - بهتر است پژوهشگر عزاداري، خود يك هيأتي باشد

محسن حسام مظاهری سخنران هفتمین نشست از دوره دوم نشست‌های عاشورا‌پژوهی «چهل منزل تا اربعین» با عنوان «پیشینه جامعه‌شناسی هیئت‌های مذهبی» بود

فرهنگ – جلال بیطرفان: محسن حسام مظاهری در هفتمین نشست از دوره دوم نشست‌های عاشورا‌پژوهی «چهل منزل تا اربعین» با عنوان «پیشینه جامعه‌شناسی هیئت‌های مذهبی» با اشاره به اینکه جامعه‌شناسی هیئت‌های مذهبی و عزاداری زیرمجموعه جامعه‌شناسی دین است، گفت: «بر اساس تقسیم‌بندی، مجموعه رشته‌های دين‌پژوهي که ناظر به موضوع دین تحقيق مي‌كنند در علوم انسانی و علوم اجتماعی به الهیات، کلام، فلسفه، دین و تاریخ دین، مردم‌شناسی دین، روانشناسی دین و جامعه‌شناسی دین تقسیم مي‌شوند».

نویسنده کتاب رسانه شیعه افزود: «جامعه‌شناسی دین به عنوان یک رشته مستقل عمری بیش از نیم قرن دارد و از حوالی دهه ۱۹۴۰ این رشته مستقل راه‌اندازی شده.»

مظاهری تصریح کرد: وقتی درباره جامعه‌شناسی دين به عنوان یک رشته مستقل صحبت می‌کنیم منظور ما یک منظر برون دینی است که زمینه‌های اجتماعی ظهور دین، پیامدهای دین، نقش کارکردهای اجتماعی دین و دلایل گسترش و تداوم دین را در بر می‌گیرد.»

این نویسنده و پژوهشگر با اشاره به اینکه ادبيات جامعه‌شناسی دین به سه دوره تقسیم شده است، تاکید کرد: «اندیشمندان اسلامی از جمله ابن خلدون، فارابی و خواجه نصیر در مباحث خود از منظر اجتماعی، در مورد دین صحبت کرده‌اند و این نوع نگاه، در جامعه مسحیت و فلسفه غرب نیز وجود داشته است.»

به گفته مظاهری، جامعه‌شناسی دین سه حوزه مختلف كه عبارتند از انگلستان – فرانسه، آلمان و آمریکا و دو سنت عمده‌ي دوركيمي و وبري را شامل مي‌شود. او مجموعه تحقيقات علوم اجتماعی در حوزه‌ي عزاداری عاشورا را به سه دسته تقسیم کرد.

این نویسنده و پژوهشگر، تحقیقات انسان‌شناسی و مردم‌شناسی در مورد آئین‌های مختلف از جمله تعزیه و مجالس مذهبی را، به عنوان دسته اول اين تحقيقات عنوان نمود و تعزیه‌پژوهی را نمونه‌ای از زيرشاخه‌هاي مهم این دسته دانست. مظاهری به چلکوفسکی و بكتاش در خارج از ایران و اساتیدی چون عناصری، بلوکباشی و تقیان در داخل کشور اشاره نمود و از پژوهش‌های آنان در زمینه توصیف و تحلیل مجالس و آئین‌هاي تعزيه یاد کرد.

سردبیر مجله فتیان، مطالعات ارتباط شناختی که تمركزشان در حوزه رسانه‌هاست و تحلیل‌ها و تحقیقات جامعه‌شناختی را به عنوان دسته‌هاي دوم و سوم تحقيقات علوم اجتماعی در حوزه‌ي عزاداری برشمرد.

سردبیر دوماهنامه فرهنگ‍ی سیاسی هابیل، تحلیل‌ها و تحقیقات جامعه‌شناسی در موضوع عزاداري را به گروه‌هاي تحقیقات جامعه‌شناسی خرد و پیمایشی، تحلیل نمونه‌های نوظهور هيأت‌هاي جوانان، تحلیل‌هاي موضوعی عام، سنجه‌های دینداری و آسیب‌شناسی عزاداری تقسیم نمود.

سردبیر دوماهنامه فرهنگ‍ی سیاسی هابیل همچنین با تفكيك پژوهشگران اجتماعي به باورمند و غيرباورمند، امتيازات و محدوديت‌هاي هركدام در حوزه‌ي مطالعه‌ي عزاداري‌ را بيان كرد و گفت: «پژوهشگر اجتماعی که خود اهل هیئت باشد به راحتی مسائل هیئت‌ها را تحلیل خواهد کرد و به موضوعات مختلف اشراف خواهد داشت و به مرز پشت صحنه‌ها نیز می‌تواند ورود پیدا کند.»

وی مشکل پژوهشگر هیئتی یا باورمند را، عدم وارد شدن به بعضی عرصه‌ها و محدودیت موضوعات و چالش‌ها عنوان کرد و افزود: در برخی موارد، بعضی از موضوعات، از چشم محقق دور می‌ماند.

نویسنده کتاب رسانه شیعه همچنین مزایای پژوهشگر غیر هیئتی را، آزادی از احساس تعلق‌ها، امکان نگاه کردن به موضوع از بالا، توجه به نقاط ضعف و آسیب‌ها عنوان نمود.
حسام مظاهری با بیان اینکه پژوهشگر غیرهیئتی یا غیرباورمند، ممکن است برای تحقیقات خود مورد اتهام قرار گیرد، افزود: «فهم غلط و اشتباه از موضوع، ظاهرگرایی و ندیدن پشت صحنه، از محدودیت‌های دیگر پژوهشگر غیرهیئتی است.»

سردبیر مجله هابيل با اشاره به پديده‌ي میدان محسنی گفت: عزاداري میدان محسنی پدیده‌ای جدی نبود، ولی توسط رسانه‌ها ساخته و پرداخته شد و به عنوان يك ناهنجاري و يك اتفاق مهم در امر عزاداري معرفي شد. حال‌ آن‌كه اين پديده يك جلوي صحنه داشت و يك پشت صحنه كه پشت صحنه‌اش در اين فضاي رسانه‌اي ديده نشد. و چنين تبليغ شد كه عده‌اي از دختران و پسران با رفتارها و پوشش غيرمتعارف، در اين ميدان به عزاداري مشغول مي‌شوند و قصدشان زیرسوال‌بردن عزاداري است.»

در پایان این نشست حجت الاسلام مرتضی وافی مدیر مرکز مطالعات راهبردی خیمه و دبیر شورای عالی و برنامه‌ریزی مسجد مقدس جمکران از این نویسنده و پژوهشگر تقدیر کرد.

جلسات عاشوراپژوهی «چهل منزل تا اربعين»، به همت مركز مطالعات راهبردی خيمه پنج‌شنبه هر هفته، از ساعت ۱۷:۳۰ الی ۱۹:۳۰ در سالن شهيد فهميده واقع در قم، باجك۳، مجتمع فرهنگيان، ميدان صادقيه، كانون شهيد فهميده برگزار می‌شود.

برای مطالعه بیشتر در این زمینه به پرونده ویژه « جامعه شناسی هیئت » مراجعه کنید.