آرمان هیأت - نبود نظارت و فرهنگ‌سازی در زیارات

جامعه-خیمه: شنست مبانی زیارت‌گرایی در اندیشه شیعه در قم توسط دفتر جنبش نرم‌افزاری برگزار شد. آنچه در ادامه می‌آید تلخیصی از سخنرانی حجت‌السلام رضا مختاری در این نشست است. می‌توانید خلاصه سخنان میهمانان دیگر را در روزهای آینده بخوانید

بحث زیارت معصومین و اولیاء الهی در عین حالی که در میان ما شیعیان استحبابش یکی از مباحث بدیهیات و ضروریات و مسائل بسیار روشن است، در عین حال از چند جهت نیازمند بحث است. یکی از این جهت است که دشمنان ما به خصوص وهابیت در سال‌های اخیر شبهات زیادی در این زمینه وارد کرده‌اند و جوانان شیعه را منحرف می‌کنند. سابقاً شبهاتی بوده و علمای ما در گذشته جواب داده‌اند. مسئله دوم هم تبیین خود فرهنگ زیارت برای عموم خود شیعیان است. یعنی در عین حال که فضیلت زیارت بر عموم مردم روشن است، شرایط، آداب و چگونگی‌های آن روشن نیست و احتیاج به تبیین دارد.

همچنین در باب شبهات هم گاهی ما با خواص از اهل سنت یعنی علمای اهل سنت مواجهیم و شبهه‌های علمی که باید در کتاب‌های علمی جواب داده شود و گاهی هم با عوام اهل‌سنت روبرو هستیم؛ به این معنا که شبهاتی که بر عموم مردم ما مطرح می‌کنند که ممکن است موجب انحراف ‌شود. از این جهات و جهات مختلف باید درباره زیارت کار کنیم. علمای گذشته ما هم در ابعاد مختلف زیارت کار کرده‌اند.

در سال‌های اخیر از کارهای بسیار خوبی که در این دو موضوع انجام شده، کاری است که اخیراً آقای خدامیان در باب زیارت امام رضا(ع) انجام داده‌اند. در کتابی به نام «فضل زیاره الرضویه». خصوصیت این کتاب این است که برخی شبهه کرده‌اند که روایت صحیحی در باب استحباب زیارت نداریم. ایشان در این زمینه زحمت کشیده‌اند و دوازده روایت صحیح اعلایی یعنی روایاتی که روات‌شان همه توثیق شده‌اند. مثلاً امامی هستند. معلوم‌الضبط هستند که اصطلاحاً می‌گوییم صحیح اعلایی. دوازده حدیث صحیح اعلایی در فضل زیارت امام رضا (ع) دراین کتاب گردآوری کرده‌اند و همراه با آن، مباحث سندی و دِلالی و مقدمه‌ای در فضل زیارت و رفع شبهات زیارت آورده‌اند.

کار مهم دیگری که انجام شده از سال‌ها پیش و هم‌چنان به شکل‌های مختلف ادامه دارد، کار آقای رفیعی‌پوراست. ایشان سال‌ها پیش دوره شش جلدی «موسعه زیارات المعصومین» را منتشر کردند که جلد اول مقدمه است و مباحث گوناگون مربوط به زیارت و جلدهای دیگر متن تصحیح شده زیارات پیامبر و ائمه آورده شده است. منتها این کتاب برای خواص و علما نوشته شده است. ایشان کتاب دیگری هم نام جامع‌الزیارات برای عموم مردم در دست دارند، که هنوز منتشر نشده است. علاوه بر اینها برخی از کتاب‌های زیارتی علمای بزرگ ما مثل کتاب علامه مجلسی‌(ره) تحفه الزائر هم هستند.

شبهات وارد بر زیارت
به طور کلی در باب زیارت در سه بعد باید کار کنیم. یکی تصحیح فرهنگ زیارت در خود شیعه. یعنی از این ظرفیت و عشق و علاقه مردم شیعه به زیارت امام رضا و امام حسین و جاهای دیگر خیلی می‌شود بهره‌برداری معنوی و اخلاقی کرد. متاسفانه آن بهره‌برداری معنوی و اخلاقی به احد اکمل انجام نمی‌دهیم. باید به تصحیح فرهنگ زیارت، مبانی زیارت، تدوین آداب و شرایط زیارت بپردازیم. بحث بعدی این است که زیارت باید به گونه‌ای باشد که مورد سوء استفاده دشمنان قرار نگیرد. مانند همان کاری که محدث قمی کرد و کتاب مصباح الجنان که دعاهای ضعیف داشت، کنار گذاشت و مفاتیح‌الجنان را نوشت و در آخر مفاتیح هم تاکید بسیار کرد که لعنت خدا و رسول بر کسی که در این کتاب دخل و تصرف کند.

یکی از مشکلات جدی ما نبود نظارت بر نشر دعا و زیارات در ایران است، همان‌طور که به نشر قرآن در ایران نظارت می‌شود، به نشر د عا و زیارات نظارت نمی‌کنیم. باید یک مرکز متولی نشر دعا و زیارات باشد که هر ناشر و آدم عامی هر دعایی را دلش خواست به اسم معصومین چاپ نکند. خیلی از اینها بهانه به دست دشمنان می‌دهد. فلان ناشر عوام که دلش می‌خواهد کاسبی‌اش بچرخد، کتاب دعا را به شکلی خاص چاپ می‌کند، که مطلوب نیست.

سخنی را بین پرانتز عرض کنم که خیلی وقت‌ها توجه به خیلی کارها نمی‌شود. در دوره رضاخان که مبارزه با دین به اشد وجودهش وجود داشت و روضه‌خوانی و مجالس عزاداری و لباس روحانیت ممنوع بود، در آن دوره کتابی مثل کتاب مفاتیح‌الجنان خیلی توانست روی مردم تأثیر بگذارد. این کتاب کمک بسیاری به حفظ فرهنگ دینی و توجه به خدا و عبودیت و پرستش کرد و نباید اثر آن را دست‌کم بگیریم.

نیاز داریم یک نهاد نظارتی داشته باشیم. بسنده کردن به مجوز وزارت ارشاد در این جهت کافی نیست. وزارت ارشاد مجوز را در این حد که چیزهای بیّن‌المنکر در کتاب‌ها باشد یا مسئله سیاسی خیلی بیّن باشد، جلویش را می‌گیرد. روی این ریزه‌کاری‌ها وزارت ارشاد نمی‌تواند نظارت کند. یک نهاد ویژه باید بر نشر کتاب‌های دعا و زیارت نظارت کند.

منتها متأسفانه در سال‌های اخیر هرچه پیش می‌رویم در بین شیعیان فرهنگ و آداب زیارت رعایت نمی‌شود. هم و غم ما باید بیشتر تبیین فرهنگ زیارت و آدابش و بهره‌برداری‌های معنوی از زیارت باشد. در مورد حد و حدود زیارت هم باید این مسائل را در قالب تبیین فرهنگ زیارت بگنجانیم.

جوانب مختلفی باید بررسی شود. مثلاً فرض کنید همان عتبه را ببوسیم کافی است یا این هجوم شدید و مزاحمت شدید برای این که حتماً ضریح را ببوسیم، مطلوب است؟ در روایت داریم از امام صادق (ع) پرسیدند با این که پیامبر‌اکرم (ص) حجرالاسود را استلام می‌کرد، چرا شما حجرالاسود را استلام نمی‌کنید ؟ امام فرمود که به خاطر ازدحام سبب زحمت مردم می‌شوم و به خاطر یک امر مستحب مزاحمت برای مردم ایجاد نمی‌کنم. پس معلوم می‌شود استلام حجر که مستحب است و پیامبر هم استلام می‌کرد، در شرایطی مستحب است و در شرایطی مستحب نیست. این را باید در خوب در قالب تبیین فرهنگ زیارت برای مردم تبیین کنیم.